Grote pogrom in Marollen herdacht

De herinnering brandt. De avond van 3 september 1942 staat geboekstaafd als dé grote pogrom in de Marollen. Het werd 718 Joodse migranten fataal. Precies 75 jaar later herdenkt de Association pour la Mémoire de la Shoah de terreurdaad.

De avond van 3 september zet de Wehrmacht - niet de SS - een kwartier af in de Marollen, tussen de Blaesstraat, Vanderhaegenstraat, Spiegelstraat, Nieuwland, Huidevettersstraat en Zuidlaan. De hele wijk wordt ‘uitgekamd’ tussen 20u30 en 22u45. Hoofdzakelijk Joden zonder Belgische nationaliteit, die zich niet als werkplichtige hadden aangemeld in de Louizalaan, worden ongeacht hun leeftijd uit hun huis gelicht. Ze worden massaal op de vrachtwagen getild richting de Dossin-kazerne getild. Elk huis dat gecontroleerd is, krijgt een opschrift ‘Judenrein’.

Anders dan in Antwerpen heeft de Brusselse politie, ondergeschikt aan de burgemeester(s), nooit meegewerkt aan de razzia’s tegen Belgische en niet-Belgische Joden. Maar een en ander wordt in talloze historische werken met een korrel zout genomen. Twee politieagenten zorgden voor verkeersveiligheid en kalmte aan de rand van het operatiekwartier. Hoe deze operatie zo nauwkeurig kon uitgevoerd worden? Op 3 juni 1942 moet, op vraag van de Oberfeldkommandantur, het aantal Jodensterren besteld worden door het Brusselse arrondissement. Per gemeente wordt een raming gemaakt, met Brussel (6.500), Anderlecht (6.000), Schaarbeek (5.286), Sint-Gillis (4.500), Vorst (2.500) en Elsene (1.800) als ‘plus grand demandeurs’.

Samen gaat het om 29.912 sterren voor de negentien Brusselse politiecommissariaten. De invoering van de davidster zou echter tot een radicalisering leiden. Brussel wil niet meedoen, en heeft daar wettelijke excuses voor. Waar wel ‘medewerking’ wordt verleend, is door gemeentelijke ‘Jodenregisters’ aan te leveren, later de ‘Registers van de Dood’ genoemd. Dankzij die adressenlijsten, die de agglomeratie al in 1940 aan de bezetter had bezorgd, konden vanaf augustus 1942 in Antwerpen, en ook op 3 september in Brussel, gerichte pakacties georganiseerd worden. Al gold dat vooral voor andere plaatsen, want in de Marollen woonden de Joden minder versnipperd.

Excuses
Vijf jaar geleden bood toenmalig PS-burgemeester Freddy Thielemans namens Brussel zijn excuses aan voor de medewerking van de stad aan die pogrom. Grote honneurs zijn er niet dit jaar. Uit de agenda van de vele Joodse instellingen en verenigingen in Brussel blijkt dat alleen de Association pour la Mémoire de la Shoah een viering plant naar aanleiding van de Jodenrazzia in de Marollen. De vereniging staat bekend om overal in Europa, vooral door de moedervereniging in Frankrijk, herdenkingskasseien te leggen voor de huisdeuren waar Joden, ongeacht van welke origine, uit het leven zijn weggerukt door de Holocaust. Elke zogenaamde Stolperstein (struikelsteen) geeft de naam, arrestatiedatum, deportatiedatum naar Auschwitz en soms het geboorteland van herkomst weer. Dit jaar worden er 27 bijgelegd in Brussel (in de Hoogstraat en Huidevettersstraat), verwijzend naar Poolse, Duitse en Belgische Joodse slachtoffers die hier woonden. Daarmee zullen er in totaal 93 herdenkingstegels in Brussel liggen, want eerder al begon de vereniging met dat getuigenisparcours.

Lees verder onder de foto

“We willen een zichtbaar herinneringspunt vastmetselen voor de huizen waarvan bekend is dat er gedeporteerde Joden hebben geleefd,” stelt Nicole Weismann, secretaris van de vereniging. “Ondertussen hebben we al een 65.000-tal tegels met opschrift kunnen installeren in Europa. Voor België zijn dat 262 tegels: in Brussel, Gent, Luik en Charleroi. We vragen elke keer toelating aan de gemeente. De eigenaar van het huis waar we de kleine tegel inplanten, informeren we. De stad Antwerpen heeft ons nog geen toelating gegeven om ook daar herinneringstegels te leggen. SP.A-burgemeester Patrick Janssens (2003-2012) heeft het resoluut geweigerd. Huidig N-VA’er Bart De Wever (burgemeester sinds 2013) gaf te kennen dat de orthodoxe Joden uit Antwerpen niet voor het concept te vinden zijn, en wil om die reden geen toestemming geven.”

Verder wordt op 3 september ook een gedenkhoek in de Marollen aangelegd, op het verbrede trottoir aan de Spiegelstraat (hoek met Brigitinnen- en Huidevettersstraat). De ruimte zal met een gedenkplaat de naam Square Herschel Feibel Grynszpan (1921-1945) krijgen. Die Joodse vluchteling vermoordde als zeventienjarige de Duitse diplomaat Ernst vom Rath (7 november 1938) in Parijs. De verzetsdaad werd het excuus voor de organisatie van de antisemitische pogrom van 9 en 10 november 1938, bekend als de Kristallnacht. Als Duitse vluchteling, met beperkt Pools visum, logeerde Grynszpan kort in de Huidevettersstraat, vooraleer hij naar Parijs trok.

> GEDENKSTENENVIERING. 3 september

• 18 uur: inhuldiging nieuwe Square Herschel Grynzspan, hoek Brigitinnenstraat/Spiegelstraat/Huidevettersstraat
• 18.30 uur: Geleide parcours in de voormalige Jodenwijk/Marollen
• 20.30 uur (uur te bevestigen): Herdenkingsredevoering door kardinaal Josef De Kesel in de Kapellekerk