Het mysterie van de verzonken vijverkluizen

Ruim zes ton afval, van rioolbuizen tot pistolen. Je kan het zo gek niet bedenken of de duikersarmada die de Vijvers van Elsene opruimde, vond het er. Maar het meest opvallend waren toch de brandkasten, waarvan er de voorbije jaren al veertig boven water kwamen. Hoog tijd voor een onderzoek ter plaatse en in de kluizenwinkel. "Onze kassa hebben we daar ook al gevonden."

Zeven fietsen, negen steps, vijf vuilniszakken vol flessen, zes computerklavieren, negen paaltjes, twee tassen waar de identiteitskaart nog in stak, zeven rioolbuizen, drie handvuurwapens waaronder één echt, een gietijzeren vuilnisbak, twee nadarhekken, een koelkast, een flatscreen, drie autobanden, één professionele boormachine ...

Het is nog maar een deel van de afvaloogst die op 12 september uit de vijvers van Elsene kwam en nabij het Flageyplein werd uitgestald. Maar de vondst die nog het meest tot de verbeelding sprak, was toch die van zes brandkasten. Temeer omdat dezelfde duikers begin juli ook al eens zeven kluizen uit de vijvers haalden. En wat te denken van de 27 (!) exemplaren die de politie in 2017 al eens uit het water lichtte, uit de vijver die het verst van Flagey ligt?

“Met 33 vrijwillige duikers waren we, niet slecht hé?” We hebben met Pierre Hollander afgesproken ter hoogte van de idyllische grot uit kunstrots, aan het einde van de vijver die het dichtst bij Flagey ligt. Hollander is immoman, duikinstructeur en ondervoorzitter van buurtvereniging Vrienden van de Vijvers. Samen met de gemeente en duikfederatie Lifras is zijn vereniging organisator van de opruim­actie.

De plek van afspraak is niet toevallig gekozen. Want in tegenstelling tot wat de meeste foto's van de bergactie suggereren, werden de kluizen allemaal hier gevonden, vlak bij de grot. “Alle brandkasten lagen minimaal veertig centimeter en maximaal twee meter van de rand,” vertelt Hollander, terwijl hij naar het troebele water wijst. “Je zag echt niets tijdens de zoekactie. Maar daar zijn wij, Belgische duikers aan gewend. Een Franse duiker zou hier helemaal in paniek slaan.”

Hoe de duikers de brandkasten dan konden lokaliseren? “We hadden begin juli al eens een proefduik gedaan, op een moment dat het water veel doorzichtiger was. We deden dat op deze plek, waar je niet zo snel gezien wordt. We hadden afval verwacht, geen brandkasten. Maar al na dertig seconden had iemand een kluis beet. En al snel bleek dat het er veel meer waren. Op het eerste gezicht zie je die amper, zelfs bij helderder water. Als je zo'n brandkast in het water duwt, is die een paar minuten later al bedekt met een fijn laagje algen.”

Geknipte plek

De proefduik was dan weer een uitloper van een eerder initiatief van Vrienden van de Vijvers: de trashwalks. “Tijdens een van die wandelingen waarbij we afval inzamelden – onder meer 25.000 sigarettenpeuken – besefte ik als duikfanaat dat als er zoveel boven de waterlijn lag, dat ook moet gelden voor de vijverbodem. Dat wilden we aanpakken.”

De kasten in kwestie bleken leeg en vaak opengebroken, hier en daar ontbrak een deur of waren er gaten in de kluizen geboord. De exemplaren vielen doorgaans overigens niet onder de categorie loodzware brandkast. “De meeste konden we met twee duikers uit het water heffen,” legt Hollander uit. Een collega-duiker weet dan weer dat er nog enkele zwaardere exemplaren in het water steken en wachten op gepast materieel. “De boormachine lag trouwens vlak bij een brandkast,” herinnert Pilar Ruiz, voorzitster van Lifras, zich.

Wat doen zoveel kluizen – minstens veertig in vier jaar tijd – in de vijvers? Politie en parket zijn karig met commentaar. De zaak van de 27 kluizen uit 2017 werd het jaar erna geruisloos geklasseerd zonder gevolg, horen we. Verschillende getuigen vertellen ons ook dat die brandkasten allemaal werden gevonden in de tweede vijver, ter hoogte van de Koningstuin, een parkje dat de Louizalaan met die tweede vijver verbindt.

Het onderzoek over de nieuwe brandkasten loopt, maar staat nu ook niet bovenaan de prioriteitenlijst. Over de toedracht heeft politiewoordvoerster Ilse Van De Keere wel een idee. “Mocht ik ergens de inhoud van een kluis willen stelen, zou ik die ook meenemen om ze ergens rustig te openen. Vervolgens zou ik een plek zoeken waar ik ze ongemerkt kan achterlaten. Het water aan de grot lijkt me wel zo'n locatie. En zodra het bewijsmateriaal in de vijver ligt, doet het water zijn werk. Ik betwijfel trouwens of dat nu zo'n nieuw fenomeen is. Een collega stuurt me hier net een berichtje: 'Des coffres-forts dans les étangs, c'est de tous les temps.'”

Dat het een geknipte dumpplek is, kunnen we ter plaatse alleen maar beamen. Net achter de grot heeft de straat tussen de twee vijvers hoge bomen, die de toegang naar de oever aan het zicht onttrekken. Aan de ene kant van de vijvers ligt een school, die na het laatste belsignaal verlaten is. En aan de andere kant zien de bewoners van de villa's van de Generaal de Gaullelaan amper wat er onder de bomen gebeurt. Straatverlichting? Die is er, maar de lantaarnpaal verlicht vooral het bladerdek.

Duikers, dumpers en dealers

Leontina, de wat oudere conciërge van het hoekgebouw dat nog het dichtst bij de grot ligt, weet dan ook van niets als we aanbellen. “Had ik het gezien, dan zou ik ze natuurlijk niet aangeven, zoiets doe ik niet. Maar ik had er wel iets van gezegd, wat denken ze wel, dat het hier een vuilnisbelt is?”

“Kluizen? Nooit iets gezien.” Ook zestiger Vincent schudt het hoofd als hij de deur opent van zijn elegante huis aan de De Gaullelaan. Het art-nouveaupand met royale erker en een magnifiek zicht op de vijver is van de hand van Ernest Blérot, de architect die onder meer bekend is van La porteuse d'eau in Sint-Gillis. “Maar verwonderen doet het me ook niet dat hier gedumpt wordt. Je ziet die plek niet goed en midden in de nacht slapen wij. Sinds ze de laan hebben afgesloten met bloembakken is dat dumpen trouwens nog makkelijker. De politie komt daar niet meer door.”

Vincent doelt op de transformatie van de laan langs de vijvers tot een woonerf. De Generaal de Gaullelaan was een van de allereerste straten in het gewest die tijdens de corona-epidemie autoluw werden gemaakt, een ingreep die de gemeente wil behouden. De laan langs de vijvers is sindsdien een wandel- en joggingparadijs overdag, maar ook een dealerswalhalla bij nacht, horen we van verschillende omwonenden. Duikers, dumpers en dealers, allemaal vinden ze vlot de weg naar de donkere plek aan de grot.

Tijd om ons licht op te steken bij vakmensen. Onze eerste halte ligt voor de hand. Aan de Renbaanlaan, op een zucht van de vijvers, ligt Euroserrures, een bedrijf dat zich sinds 1984 specialiseert in onder meer brandkasten. Ambassades en particulieren zijn hier kind aan huis, horen we van de behulpzame gerante Sabah Tahri. Kluizen krijg je hier al vanaf 49 euro – “om te kunnen concurreren met Brico” – maar de prijzen in de catalogus lopen ook op tot 13.000 euro en gewichten van 1.800 kilogram.

De duurste brandkasten kunnen trouwens tot 30.000 euro kosten, horen we later bij Atelier Boonen in Anderlecht. “Maar dan spreken we eerder over een professioneel publiek van bijvoorbeeld diamantairs,” vertelt Joseph Boonen. “Die goedkope kluisjes doen wij trouwens niet. Die gaan al open als je ze laat vallen. Dat is geen kluis maar boerenbedrog.”

Of ze bij Euroserrures misschien iets meer weten over die vijverkluizen? “Euh, toch wel ja. Het is misschien geen goede reclame voor een veiligheidszaak, maar in 2009 is ook hier ingebroken en zijn onder meer de losstaande kluis én de kassa gestolen. De kassa is later teruggevonden in de vijvers, van de kluis ontbreekt elk spoor, maar mogelijk ging die dus ook in het water. Ondertussen zijn we trouwens wel deftig beveiligd hoor!”

Opmars van de privésafe

We tonen een paar foto's van de opgeviste kluizen aan de gerante. “Pfff, een model van bij Brico!” Tahri kijkt met misprijzen naar de foto van één van de kluizen, die duidelijk nog niet zo lang onder water ligt. “Die maakt u thuis zo open.” Een safe die duidelijk al wat langer in het water ligt, lijkt dan weer als twee druppels water op een model dat de gerante ons net aanprees. Een goedkeurende knik. “Dat is al wat betere kwaliteit.” Telefoontjes naar sectorgenoten leveren gelijkaardige commentaren op. “In elk geval geen koffers voor professioneel gebruik,” klinkt het bij Caci Security.

Dat brandkasten in de vijvers van alle tijden zijn en hun weg naar de vijvers dus zullen blijven vinden, zou weleens kunnen kloppen. Want kleinere kluizen voor privépersonen zitten in de lift, stelt Tahri vast en dat horen we ook bij andere speciaalzaken. “Steeds meer banken sluiten agentschappen en dat betekent dat je er geen safe meer kan huren,” vertelt de uitbaatster. “Dus schaffen mensen zelf een brandkast aan. Wat wellicht ook meespeelt is dat geld op de bank tegenwoordig meer kost dan het zelf bewaren.”

Wie aan een brandkast denkt, stelt zich al snel voor dat het gewicht en de dikte van de kast bepalend zijn voor de veiligheid. Maar de vele kluizen in de vijvers én de inbraak bij Euroserrures tonen dat een andere factor misschien wel nog belangrijker is: de bevestiging. Een losstaande safe is uit den boze, want ook de dikste safedeur is met het juiste gereedschap en genoeg tijd immers te openen. “Onze huidige safe staat dus wél vast,” verzekert Tahri ons.

Een andere truc die het ergste moet voorkomen is dan weer die van de lokkluis. “Nogal wat klanten installeren gewoon twee kluizen: een zichtbare die relatief makkelijk mee te nemen is en een tweede ingebouwde en gecamoufleerde kluis die beter beveiligd is voor de echte waardespullen.” Net voor we de zaak verlaten neemt Tahri nog snel een telefoontje aan. “De ambassade van Qatar,” geeft ze met een brede glimlach mee.

Reuzenkarpers

Terug naar de vijvers. Daar mogen de duikers dan een enorme hoop troep gevonden hebben, voor het leven in de vijver zien ze wel hoop. “We hebben vooraf de waterkwaliteit laten analyseren en die was heel goed,” vertelt duikster Pilar Ruiz. “Bovendien vonden we bij het duiken erg veel zoetwatermosselen van het type anodonta, nochtans een mosselsoort die je steeds minder vindt.” Ook vissen voelen zich vooralsnog prima in de vijvers, zo weet Pierre Hollander. “We doken naast enorme karpers, die makkelijk tachtig centimeter waren.”

Wat brengt de toekomst? “Tegen de rommel in de vijvers nemen we maatregelen,” legt schepen van Groene Ruimten Audrey Lhoest (Ecolo) uit. “We hebben bijvoorbeeld net twee extra parkwachters voor de zone aangenomen, we doen aan sensibilisering en proberen de zone zo goed te onderhouden dat ze geen zwerfvuil aantrekt.” Maar kluizendumpers die in het holst van de nacht opereren, hou je daarmee niet tegen, beseft de schepen. “Des coffres-forts dans les étangs, c'est de tous les temps, zegt u? Ik vrees dat uw politieagent weleens zou kunnen gelijk hebben.”