Het verhaal van Aloïs Gerlo: VUB-rector en verzetsstrijder

"De sluikpers was in het bezette België de voornaamste verzetsactiviteit", zei Aloïs Gerlo, de eerste rector van de VUB. De man kan het weten, want tijdens de tweede wereldoorlog schreef hij zelf voor verschillende verzetsgroepen. Na de bevrijding ging zijn aandacht opnieuw naar andere passies: lesgeven en de Vlaamse zaak.

Na zijn studies aan de Rijksuniversiteit Gent, de Sorbonne in Parijs en de ULB in Brussel sloot Gerlo zich eerst aan bij de Belgische Werklieden Partij en daarna bij de Kommunistische Partij.

Zijn afkeer voor het fascisme ontwikkelde zich steeds verder, tot hij besloot om in Vilvoorde een afdeling op te richten van het Onafhankelijkheidsfront, een verzetsorganisatie die actief was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naast Marxist was hij ook flamingant, een ideologie die hem door zijn professor Letteren, August Vermeylen, werd aangepraat in Gent.

De pen als voornaamste wapen

Tussen 1940 en de bevrijding van Brussel, die plaastvond op 3 september 1944, schreef hij voor verschillende verzetsbladen zoals Strijd en Vrijheid. Het laatste blad viel onder de redactie van het Onafhankelijkheidsfront. De kranten hadden een 3-ledige functie voor ogen: de moraal van de bevolking hooghouden, collaboratie ontmoedigen en de pen gebruiken om te vechten tegen een 'onmenselijk' regime.

Deze onderneming verliep niet zonder risico's. Indien een collega journalist werd opgepakt of verhoord verbraken de verzetsstrijders maandenlang contact, en plaatsten ze zichzelf in 'quarantaine'. Om ervoor te zorgen dat hun netwerk niet zou worden blootgelegd. In 1944 hing het lot van Gerlo zelf aan een zijden draadje nadat een patrouille van zogeheten 'Fahnders', die instonden voor de deportatie van werkonwilligen die zich aan arbeidsplicht in Duitsland onttrokken, hem aanhielden voor een ondervraging.

De communist dacht zelf dat hij met de Gestapo te maken had, wat gelukkig niet het geval was. Toch heeft het niet veel gescheeld of hij was ontmaskerd, nadat de patrouille een volledige controle van de man wou uitvoeren. Het was zijn legitieme bezigheid, als wetenschappelijk onderzoeker, die ervoor zorgde dat hij verder met rust gelaten werd.

Britten aan de Hallepoort

Een aantal maanden nadien was Gerlo zelf aanwezig in Brussel, op de dag van de bevrijding. In zijn boek 'Noch hoveling, noch gunsteling. Een levensverhaal' beschrijft hij het moment waarop de Engelse geallieerden Brussel binnenkwamen als volgt: "Nooit vergeet ik het moment waarop het tweede Britste leger zich langs de Hallepoort langzaam een weg baande naar het Louisaplein. Volbeladen met 10-tallen joelende burgers, bedolven onder bloemen, tussen een roepende menigte die door het dolle heen was. Zulk een collectieve vrederoes heb ik nooit meer meegemaakt."

Communist af

Kort na de oorlog bleef de journalist schrijven voor activistische bladen zoals Front. Nadat de Russen de Hongaarse Opstand in 1956 bloeding neersloegen, nam hij wel afstand van het communisme.

Flamingantisme is de toenmalig journalist wel steeds nauw aan het hart blijven liggen. Zijn overtuiging werden met de tijd conservatiever. Begin de jaren 1990 distantieerde Gerlo zich nog openlijk van het multiculturalisme, dat volgens hem haaks stond op de verworvendheden van de Vlaamse beweging.

Autonome Vlaamse universiteit

Zijn uitgesproken voorliefde voor de Vlaamse zaak leidde hem ertoe om in 1964 de Vereniging van Vlaamse Professoren op te richten. Dit decenium werd gekenmerkt door de vernederlandsing van het onderwijs, een opportuniteit die de toenmalige professor niet onberoerd liet.

Deze tendens zorgde ervoor dat de VUB en ULB, die voordien verenigd waren in een unitaire universiteit elk hun eingen weg gingen. Gerlo werd in 1969 de eerste rector van de autonome VUB, een functie die hij tot 1974 zou bekleden.