Het zijpad (3): En stoemelings afgeschaft

Eeuwenlange begankenis van mens en vee hebben sommige voetwegen onuitwisbaar gemaakt. Andere zijn fragieler, maar de verbetenheid om ze te behouden, laat zien dat ze vaak ook onmisbaar zijn.

Een van de schilderachtigste wegen van Brussel is de Crabbegatweg, een holle, bochtige weg met zulke hoge taluds dat je er gedesoriënteerd van raakt. Aanlokkelijk voor jonge avonturiers, maar de groendienst vraagt om niet in de bermen te klimmen, want 'ze zijn broos'. Het oude, stenen voetgangersbrugje, dat door een storm instortte, is wel al gerestaureerd.

De Crabbegatweg heeft vertakkingen naar de Paul Stroobantlaan, het Crabbegatpad, en naar de Kamerdellelaan. Vroeger liep de Crabbegatweg van Hof ten Hoorn aan de De Frélaan tot aan Sint-Job. Op het eind, tussen de Visserijstraat en de Sint-Jobsesteenweg, is nog een klein stukje van die Crabbegatweg over.

De naam is afgeleid van de meekrap of verfplant (Rubia tinctorum). Onder andere Bruegel gebruikte het rode pigment uit de wortelstokken. Een toepasselijke plaatsnaam, want nogal wat kunstenaars werden door het Crabbegat aangetrokken. In de jaren 1920 vestigden Henri Quittelier en ook Paul-Auguste Masui, schilder en uitgever van La Légende de Tijl Uilenspiegel, er hun atelier. In de oude herberg Hof ten Hoorn laat Charles De Coster een scène met Uilenspiegel afspelen, en het is ook de geboorteplek van Uccle Centre d'Art.

Nog een andere holle weg in Brussel is de Hof Ter Musschendreef aan de Verbrande Molen in Sint-Lambrechts-Woluwe. Hij stond al op de Ferrariskaart uit 1771 en ligt nu als een oude parel tussen het Universitair Ziekenhuis Saint-Luc en de Woluwelaan.

Wegels in de strijd
Minder opvallende voetwegen worden om verschillende redenen uitgehold. In Ganshoren houdt gemeenteraadslid Alain Beeckmans (Groen) enkele buurtpaden in de gaten. "Buurtweg nummer 7, vroeger Tachtig Beuk genaamd, tussen de Peereboomlaan en de moerassen, werd destijds bedreigd door spoorinfrastructuurbeheerder Infrabel, die de overweg wilde afschaffen. Nu komt er een voetgangers- en fietstunnel. Ook buurtweg 20, van Het Veroost tot aan de Jan Tieboutstraat, is bedreigd door stedelijke industrie. Onlangs onteigende de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij (Gomb) nog vier hectare. Samen met Natuurpunt en de Milieucommissie voor Brussel-West wensen we de bestemming in groengebied te wijzigen."

Overal in Brussel zie je strijd om dit soort voetgangerswegen. In Jette sprongen LaarbeekbOOs en De Boomgaard (Jeugdbond voor Natuur en Milieu, JNM) in de bres voor de volkstuintjes en het bos, maar ook voor de Schapenweg, die de Romeinen nog aanlegden. En in Ukkel deed gemeenteraadslid Pierrot Desmet (Ecolo) inspanningen om de 'geredde' buurtpaden van de Kauwberg (nu Natura 2000-gebied) te vereren met namen van militanten, maar niet iedereen was enthousiast.

Kleemputpad
Met wegels kan het rap gaan. Met Street View zie je in de Parochiestraat in Haren tussen een spoorwegbrug en een wei nog de toegang van het Kleemputpad. Op het terrein staan nu 25 sociale woningen van de Brusselse Haard deels op het Kleemputpad, en is de vroegere toegang versperd. Ook werd een strook buurtpad nr. 34, dat langs het gebouw loopt, verlegd.

Willy Sterckx is een van de buurtbewoners die er niet om konden lachen. "Op een zaterdagochtend werd hier om halfzes begonnen met afgraven. Ze dachten zeker: 'We doen het stoemelings, niemand zal het merken.' Ik zie sindsdien minder mensen deze binnenweg naar het station van Haren nemen, omdat ze moeten omlopen."

Sterckx trok naar de Raad van State. Al is het nog wachten op de formele uitspraak van de rechter, de auditeur adviseerde alvast om de beslissingen van de Stad Brussel te vernietigen.
Els Ampe (Open VLD) vroeg minister-president Charles Picqué (PS) welke stappen het Gewest onderneemt om de buurtwegen te beschermen. "Er werd eerst gebouwd op het pad, om daarna pas te beslissen over de afschaffing ervan. Absurditeit alom. Voor deze wegen geldt de Wet op de Buurtwegen uit 1841. De aanleg, verplaatsing of afschaffing van dit type wegen kan alleen met een speciale procedure. Die omvat een openbaar onderzoek, een voorstel in de gemeenteraad en een beslissing van het Gewest." Dat is allemaal niet gebeurd. Picqué antwoordde dat hij het arrest van de Raad van State wil afwachten.

We hebben ver moeten zoeken, maar De Klaarlandwegel die Flor Barbry in 1985-'86 schreef voor het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen, draait helemaal rond de commotie die een afgeschafte wegel veroorzaakt: "'t Hèd assan è publieken weug è-wist en m'hèn assan derdeur' è-goan mi nuuze bèèsten na de wèè of om' na de platse gieng', 't wos 't noaste na de kerk' en 't school' en ol" ('het is altijd een publieke weg geweest en we zijn er altijd doorgegaan met onze beesten naar de wei of als we naar de plaats gingen, het was de kortste weg naar de kerk en de school en alles').

Haren heeft wel zijn Gezondheidsparcours, een netwerk van 3,5 kilometer van verbonden wegels, maar volgens Sterckx dient dat om wat druk van de ketel te halen. "De indruk wordt gewekt dat de Stad een beleid voert rond wandelwegen, maar het Kleemputpad ligt er vandaag overwoekerd bij."
We volgen de Harense wandelwijzers en komen langs betonplaten, kleine bosjes, weilandjes, een afgedankte Mercedes. Achter de huizen bevindt zich een gemoedelijke stad.

Oude, trage, holle en uitgeholde voetwegen: waar vind je ze nog in Brussel? Dit is de laatste aflevering in een driedelige reeks.