Hoe de riool in hartje Kopenhagen een zwemparadijs werd

Islands Brygge was het allereerste havenbad dat de stad Kopenhagen aanlegde in 2002. Met 150.000 bezoekers per jaar is het vandaag nog steeds het populairste. Het zwembad, onder meer ontworpen door de Brusselse architect Julien De Smedt, telt naast het duik en –zwembekken nog twee ondiepe baden voor kleinere gasten en omkleedcabines. Het kan maximaal zeshonderd zwemmers aan.

“Het budget was amper 500.000 euro en was voor twee jaar bedoeld,” vertelt De Smedt. “Maar zeventien jaar later ligt het er nog steeds en heeft Islands Brygge een hele dynamiek in gang gezet en het wezen van Kopenhagen veranderd. Mensen verhuizen ondertussen naar Kopenhagen omdat je er zo goed kan zwemmen.”

Het havenbad bleek inderdaad een schot in de roos en er volgden nieuwe havenzwembaden en zwemzones. De teller staat ondertussen op drie echte zwembadconstructies (gebouwd na architectuurwedstrijden) met redders overdag en nog eens zes zwemzones zonder bewaking.

Bij de term ‘zwemzone’ mag u trouwens aan meer denken dan een drijvend lint op het water. Vaak hoort er ook een houten oeverpromenade, kleedhokjes en een springconstructie bij. En bij het recentste echte Havnebadet in Sluseholmen hoort zelfs een sauna. Erg praktisch, bijvoorbeeld na het populaire winterzwemmen.

Land van zwemmers

Kopenhagen werd niet zomaar een zwemparadijs. De stad investeerde eerst 150 miljoen euro in waterzuivering, zonder daarbij trouwens al aan zwemmen te denken. “Tot in de jaren 1990 kwamen de riolen gewoon uit in de haven,” vertelt Mads Kamp Hansen, directeur van de afdeling cultuur en vrije tijd bij de Stad Kopenhagen.

“Een tijdje na de werken hoorden we dan dat het water zo proper was dat je er eigenlijk kon in zwemmen. Binnen het departement hebben we toen naar elkaar gekeken en gezegd: “Waarom doén we het dan ook niet?” In het begin was iedereen tegen, ook de havenautoriteit. Vandaag is iedereen gewoon heel blij dat het kan.”

Bij hevige regen kan er overigens nog steeds rioolwater in het havenbekken lopen. Alleen wordt er dan dankzij een fijnmazig systeem van sensoren snel alarm geslagen. De lampjes aan de negen zwemzones slaan dan meteen op rood.

Waarom de stad die grootschalige zweminfrastructuur opzette, willen we weten. Want het netwerk is des te opmerkelijker omdat Kopenhagen ook nog eens aan de zee ligt. Vijf metrohaltes van het centrum staat de hoofdstadbewoner al op het Oostzeestrand, waar trouwens ook indrukwekkende zeebaden werden gebouwd, zoals dat in Kastrup. En dan zwijgen we nog over de twee klassieke openluchtzwembaden in de stad.

“Zwemmen zit in ons, Denen, gewoon in het bloed,” legt de directeur uit. “We zijn een land met ruim 5.000 kilometer kust en in heel Denemarken ben je nooit verder dan 40 kilometer van de zee. Of dit ook citymarketing was? Neen, we hebben dit echt voor de Kopenhagenaars gedaan. Maar het draagt wel bij tot de aantrekkingskracht van de stad op toeristen. En vindt u negen zones echt zo veel? Twintig, dat zou pas mooi zijn!”

Biestebroek boven

Brussel is natuurlijk Kopenhagen niet. De zee ligt op ruim 100 kilometer, waardoor onze haven ook niet dezelfde natuurlijke waterverversing kent. De Brusselse haven is bovendien heel wat kleiner én er vindt ook nog vrachtvervoer plaats. In de Deense hoofdstad bestaat het waterverkeer vooral uit de populaire waterbussen, toeristenboten, elektrische huurbootjes met picknicktafel en kajaks.

Toch is het Brusselse kanaal de plek met het meeste potentieel voor een echte zwemplek in omgevingswater, vooral omdat er heel wat plaats is. Ter hoogte van Biestebroek bijvoorbeeld, waar het kanaal wat breder is en waar de woonboten meteen ook een idyllisch kader bieden.

“De waterkwaliteit is er vandaag nog niet goed genoeg, maar je zou er wel een drijvend zwembad kunnen installeren, zoals in Berlijn, Wenen of Helsinki,” zegt Paul Steinbrück van Pool is Cool, de vzw die voor openluchtzwemmen in Brussel ijvert. “En als je het water echt proper wil krijgen, moet de politiek alle spelers eerst rond de tafel brengen: waterbeheerder Vivaqua, de gemeenten, de Haven van Brussel en de omliggende bedrijven om er maar enkele te noemen.”

Even voorbij de Biestebroekkaai, ten zuiden van de sluis van Anderlecht, is het Brusselse water trouwens al vaak zuiver genoeg om te zwemmen. Het kanaal is er alleen wat smaller, waardoor eventuele zweminfrastructuur de nodige creativiteit zou vergen. “Het is ook ver van het centrum,” vindt architect Julien De Smedt. “Zo’n zwembad moet bereikbaar blijven. Het noordelijke deel van de Biestebroekkaai, dat lijkt me een betere plek, met onder meer een tramverbinding. Of op de Vismarkt, dat was ooit toch ook een deel van de haven?”

Nieuwe Havenminister

De Brusselse Haven, die het kanaal beheert, reageerde de voorbije jaren niet meteen enthousiast op diverse zwemvoorstellen. Dat is ook de reden waarom het kanaal (ten zuiden van de sluis van Anderlecht) geen testplek werd voor Expedition Swim deze zomer, hoewel minister Fremault dat wel wou. De Haven haalt drie argumenten aan: het water is niet schoon genoeg, het vrachtverkeer vormt een risico en er zouden weleens veel gevaarlijke spullen op de kanaalbodem kunnen liggen.

Als we met de Haven bellen klinkt de woordvoerder tegelijk voorzichtig. “De opdracht die we van het Gewest krijgen is om een havenactiviteit te verzorgen,” zegt Sylvain Godfroid. “Je moet het kanaal dan ook als een soort watersnelweg zien. Maar dat wil niet zeggen dat we niet willen praten over eventuele zwemmogelijkheden.”

Dat praten zou de eerstkomende jaren wel eens makkelijker kunnen worden. In het nieuwe regeerakkoord staat dat het Gewest het openluchtzwemmen in de stad wil ondersteunen. En met Alain Maron (Ecolo) heeft de Haven ook een nieuwe voogdijminister. Die wil de mogelijkheid om in de openlucht te zwemmen analyseren op verschillende plekken in het gewest, klinkt het. Wie zolang niet kan wachten weet waarheen volgende zomer: naar Kopenhagen.