Hoe zelfstandige boekhandels onlineconcurrentie overleven

De zelfstandige boekhandel is in verval. Het aanbod online is te groot en te goedkoop, vrezen velen. Toch floreren verschillende Brusselse boekenwinkels, ondanks de concurrentie. De handelaars zelf zien de toekomst lang niet zo somber in. “Amazon stelt niets voor.”

Twintig jaar geleden predikte men al het einde van de zelfstandige boekhandel, maar kijk, we zijn er nog steeds.” Ludovic Bekaert gelooft niet dat boekenwinkels als de zijne, Passa Porta, snel uit het Brusselse straatbeeld zullen verdwijnen. “Eerst waren het de luisterboeken, dan de e-readers. Vandaag is het zogezegd de onlineverkoop die het einde van de lokale boekenwinkel zou inluiden. Ik maak me geen zorgen.”

Nochtans is dat niet de teneur van de laatste cijfers over de staat van de Brusselse boekhandelaars. De sector heeft al betere tijden gekend. De voorbije twintig jaar moest één op de twee winkels de deuren sluiten, zo blijkt uit cijfers van het Brussels handelsagentschap Atrium. De concurrentie van grootwarenhuizen en onlineverkopers geeft vaak de doodsteek: het aanbod is te groot, en de prijs te laag.

De trend werd de voorbije weken nog eens bevestigd door Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz (Open VLD). Op zijn vraag bracht het marktonderzoeksbureau GfK Belgium de boekenmarkt van Vlaanderen en Brussel in kaart. Wat blijkt? Maar drie procent van alle boeken wordt verkocht in zelfstandige boekhandels, genre Passa Porta. Ketens en onlineverkoop zijn samen goed voor een marktaandeel van zeventig procent. De zelfstandige boekhandel zit in vrije val, zo laten de cijfers uitschijnen.

Ook Jonny en Aviva van Sterling Books, de Engelstalige boekenwinkel nabij het Muntplein, geloven dat er in België nog steeds vraag is naar gespecialiseerde boekenwinkels. De Brit Jonny maakt al snel de vergelijking met de situatie aan de andere kant van het kanaal. Daar is e-commerce sneller ingeburgerd geraakt dan in België. De Brusselaar lijkt de boekhandel nog een hart onder de riem te willen steken door lokaal te kopen. “Onze klanten doen geregeld speciaal de moeite om hun boeken hier te kopen, zelfs al komen ze die eerst online tegen,” merkt ook Aviva op.

Elitair
Toch doet niet elke winkel het even goed. In vergelijking met Filigranes ogen Passa Porta en Sterling nogal verlaten. “Het is inderdaad een rustige dag,” klinkt het achter de kassa bij Sterling. Ludovic Bekaert spreekt van communicerende vaten: gaat de ene winkel erop vooruit, zal een andere dat voelen. “De vraag naar boeken wordt er immers niet groter op.”

Filipson voelt zich niet aangesproken. “Iedereen kan wat ik doe, maar veel winkels zijn vandaag nog te elitair. Je moet ook boeken willen verkopen.”

Boeken, en dan nog wat… Het valt al snel op: de boekhandel van de 21e eeuw is lang niet dezelfde als de stoffige boekenwinkel van weleer. Filigranes verkoopt bordspelen, schrijfwaren, gadgets, dvd’s, zelfs wijn. Er is ook een koffiebar, geregeld worden er lezingen en concerten georganiseerd. Kan dat nog wel een boekenwinkel genoemd worden? “Ik spreek liever van een concept store, gespecialiseerd in boeken,” verwoordt Filipson het diplomatisch. Ook Sterling verruimt het aanbod, met in de rekken marmelade, herdenkingsklaprozen en de beruchte Marmite.

Plaisir Garanti
Enkel Passa Porta houdt het simpel. Buiten een naambordje doet niets vermoeden dat tussen de boetieks op de Dansaertstraat ook een boekhandel gevestigd is. Het aanbod aan filosofieboeken is er groter dan het aantal kookboeken, op de achtergrond speelt een pianoconcerto. De winkel kiest er bewust voor om alleen boeken aan te bieden. “Ik zie niet in wat er elitair is aan goede boeken verkopen,” verweert Bekaert zich.

Ongeacht de verschillen zijn de drie winkels het over één ding eens. Dé meerwaarde van de lokale handelaar tegenover onlineshopping is de klantenservice. “Die vind je online niet,” klinkt het unisono.
Ook Filipson gelooft in die boodschap. Gepersonaliseerd advies in een winkel van meer dan 2.500 vierkante meter groot? “Natuurlijk,” klinkt het zelfverzekerd bij de CEO van Filigranes. De werknemers krijgen een kus op de wang. Via de intercom heet hij alle klanten welkom. Voor de bordspelen schrijven de werknemers liefdevol met de hand recensies, en op de boeken plakken stickers met hun aanbevelingen. “Plaisir garanti.”

Goudmijn
De boekhandel stelt het dus beter dan ooit tevoren, zo blijkt uit de getuigenissen. Maar of het in 2017 nog een goed idee is om een boekenwinkel te openen? Bij de drie handelaars valt meer twijfel dan enthousiasme op te merken. “In principe kan het”, “je moet wel klein beginnen”, “enkel als je weet wat je doet”, reageren ze aarzelend. Het spreekt boekdelen. Boekenwinkels zijn duidelijk geen goudmijn meer, mochten ze dat ooit al geweest zijn.

Maar toch. Voor veel boekenwormen blijft het een droom, zo dagelijks omringd te zijn door duizenden boeken. “Elke week krijgen we twee à drie mails van mensen die op zoek zijn naar een job,” zeggen Jonny en Aviva van Sterling.

De uitdagingen blijven immens, ondanks het optimisme. In april moest Passa Porta nog een tweede vestiging sluiten. Sterling Books verhuisde eerder al naar een kleiner pand. Het potentieel van e-commerce in België is nog groot, de toekomst oogt onzeker. In het slechtste geval betekent dat voor de zelfstandige boekhandel maar één ding: boeken toe.

STERLING

Deze Engelstalige boekhandel ligt in hartje Brussel, op een steenworp van het Muntplein. De winkel bestaat al sinds 1997 en is populair bij de internationale gemeenschap van de hoofdstad.

FILIGRANES

In 1988 begon Marc Filipson met zijn boekhandel op de Kunstlaan, vandaag zo’n 2.600 vierkante meter groot. Sindsdien opende hij nog twee andere vestigingen in Brussel, en één in Knokke.

PASSA PORTA

Tussen de boetieks van de Antoine Dansaertstraat schuilt deze Nederlandstalige boekhandel, met ook Frans-, Duits- en Engelstalige lectuur. De boekhandel is verbonden aan het gelijknamige literatuurfestival.