Hulde aan de grootste Russische dichter Poesjkin

Met op de achtergrond het geluid van voorbijzoevende bussen en scooters weerklonk zondagmiddag op het sjofele Poesjkinplein Russische poëzie. Een klein gezelschap bracht hulde aan de grootste der Russische dichters, Aleksandr Poesjkin, wiens standbeeld hier toevallig terechtkwam. Ook achterachterkleinzoon Alexandre Pouchkine was overgekomen, helemaal uit Ukkel.

H et Poesjkinplein is weinig meer dan een uit de kluiten gewassen rotonde met enkele bomen en banken op de Bockstaellaan. Vaak tref je er voetballende kinderen, keuvelende moeders en halveliterblikken bier drinkende Oost-Europeanen aan. In 1999 kwam er plots een fors standbeeld te staan. Dat ging zo. Bij de tweehonderdste geboortedag van Poesjkin schonk Rusland een beeld van een Armeense kunstenaar aan Brussel. De Stad wist er geen blijf mee en pootte het neer op het pleintje in Laken, dat tot dan gewoon 'Rond punt' heette.

Sindsdien gebeurde er niets. Heel wat Lakenaars lopen er dan ook dagelijks langs zonder te weten wie daar nu op zijn sokkel staat. Buurtbewoonster Rosanne Germonprez, een germaniste, vond dat het zo niet langer kon. "Het beeld was aan het verkommeren. Het zat helemaal onder de graffiti en de duivenpoep. Ook het plein lag er slordig bij, met vuilnis en kapotte hekken." Met het bestuur van het Willemsfonds, waarvan ze deel uitmaakt, besloot Germonprez een viering te organiseren voor de 211de verjaardag van de dichter, op 6 juni.

Van de Russische ambassade vernam ze dat de enige mannelijke nazaat van Poesjkin in Ukkel woont, in een bescheiden appartement aan de De Frélaan, waar ook de ambassade en de Russisch-orthodoxe kerk gevestigd zijn. Hij heet Alexandre Pouchkine, op z'n Frans, en is al meer dan veertig jaar getrouwd met Maria, ook een afstammeling van de dichter, maar dan via een andere lijn.

Tijdens de viering vertelde hij hoe ze in Brussel beland zijn. Na het uitbreken van de Revolutie in 1917 vluchtte zijn grootvader Nicolaas, kleinzoon van de schrijver, naar het familielandhuis op de Krim en later naar Constantinopel, waar alle uitgeweken Russen verzamelden. Langs Joegoslavië kwam het gezin terecht in Brugge, mede door toedoen van kardinaal Mercier, aan wie Nicolaas een brief om hulp had gestuurd. De familie van Maria verhuisde naar Frankrijk. Beide gezinnen hielden contact. "Toen we zes en zeven waren, gingen onze families samen op vakantie. Twintig jaar later zijn we getrouwd." Het koppel bleef kinderloos.

Pas in 1994 betrad Alexandre Pouchkine Russische grond. "Tijdens Expo 1958 werd onze familie uitgenodigd in het paviljoen van de Sovjet-Unie. Na afloop werden we geïnviteerd in Moskou. Mijn grootvader weigerde, hij wilde niet terug zolang de Sovjets aan de macht waren."

Bij hun eerste bezoek aan Sint-Petersburg wachtte Sacha en Macha Pouchkine een grote ontvangst. "Poesjkin is in Rusland nog altijd god. Overal staan standbeelden. De kinderen lezen zijn sprookjes en leren op school over zijn bewogen leven." Poesjkin was dan ook een dichter van het volk. Hoewel hij uit een adellijk geslacht stamde, lag hij altijd overhoop met de tsaar en de aristocratie. Met zijn vlijmscherpe pen hekelde hij tirannie, censuur en lijfeigendom, wat hem meermaals op verbanning kwam te staan.

Op zijn 31ste trouwde de donjuan met zijn 113de lief, de beeldschone Natalia Goncharova. Heel wat mannen hadden een oogje op haar, ook de tsaar en Georges d'Anthès, het biseksuele vriendje van de Nederlandse gezant. D'Anthès verspreidde een anonieme brief waarin Poesjkin uitgeroepen werd tot grootmeester in de orde van de hoorndragers. Het kwam tot een duel, Poesjkin werd dodelijk geraakt en stierf, amper 38 jaar oud. Hij liet toneel, proza en honderden gedichten na, waaronder zijn magnum opus Jevgeni Onegin .

Gechoqueerd
In onze contreien is het anders gesteld met de populariteit van de dichter, moet Pouchkine tot zijn spijt vaststellen. "Op school leren ze misschien nog over Tolstoj, maar over Poesjkin wordt niet gerept. Bijna niemand weet hier dat de opera's Jevgeni Onegin van Tsjaikovski en Boris Godoenov van Moessorgski op gebaseerd zijn op zijn werk."

In Rusland is het ook ondenkbaar dat een standbeeld van Poesjkin er vuil bij zou liggen. "Daar is in de omtrek geen papiertje te bekennen, en altijd liggen er bloemen. Mijn Russische kennissen zijn gechoqueerd als ik hun het beeld in Laken toon."

Els Ampe, Open VLD-politica en voorzitster van het Willemsfonds, had er dan ook bij het Brusselse schepencollege op aangedrongen dat het standbeeld en het plein schoongemaakt zouden worden voor het feestje. Zondag was het Poesjkinplein inderdaad redelijk schoon, hoewel het hek nog niet gerepareerd is en er toch al weer een flinke vuilniszak naast de vuilnisbak lag. Maar de sfeer was goed.

De Pouchkines spraken over het leven van hun betovergrootvader, er werden gedichten voorgedragen in het Nederlands, Frans en Russisch en er werden bloemen neergelegd. Het publiek was divers: Lakenaars, iemand van de ambassade en van de Russische pers en ook enkele toevallige Russische en Litouwse passanten die absoluut met Poesjkin en Pouchkine op de foto wilden.

Germonprez was tevreden. Ze heeft nog meer plannen met de dichter die ze dagelijks tegenkomt op weg naar de bakker. "We kunnen zijn sprookjes bekendmaken in de scholen, acteurs laten voorlezen, de muziekschool erbij betrekken. Waarom geen jaarlijkse viering? En waarom het metrostation Pannenhuis niet omvormen tot Poesjkin? Dat zou de buurt standing geven."