Jef Van Damme: ‘In onze strijd voor minder auto staan we vrijwel alleen’

Hoeveel controle heeft de overheid over de stad? En hoe kunnen politici de stad beter maken voor de mensen die er wonen? Het zijn vragen die schepen Jef Van Damme (Vooruit) als vanzelf bezighouden. Testcase tijdens dit zomerinterview is de ruime buurt rond het Weststation. “De richtplannen van Vervoort zijn niet democratisch.”

Het regent pijpenstelen. Bakken hemelwater vallen uit de lucht. Maar daar laten we ons niet door tegenhouden voor een zomerinterview. Weliswaar één onder de paraplu.
We zijn met Jef Van Damme (Vooruit) aan het Weststation, een wijk in volle ontwikkeling. Van Damme kent de buurt goed. Hij woont er en nam de wijk in 2012-2016 al onder handen, als schepen van Mobiliteit. Sinds 2018 doet hij dat opnieuw via Openbare werken. Hij laat putjes in de wegen opvullen, maar denkt ook na over hoe de toekomst eruit moet zien.

“Weststation heeft alles om een nieuw stadscentrum te worden in Brussel,” legt Van Damme uit. “Dat heeft alles te maken met het openbaar vervoer. Het is een kruising van vier metrolijnen, een tramlijn, een buslijn en een treinstation. Dit is het meest geconnecteerde punt van Brussel.”

Het is de multipolaire stad, een idee die ook stadssocioloog Eric Corijn (VUB) promoot. Historisch is de stad concentrisch gebouwd rond de Vijfhoek, met een eerste en tweede kroon. Dat schema krijgt een nieuwe aanblik, met verschillende stadscentra op het gewestelijk grondgebied die in volle ontwikkeling zijn.

Stedelijk kaliber

Dat vertaalt zich aan het Weststation in een stevige interesse van de vastgoedpromotoren. De Ekla-toren is er een voorbeeld van. Op een braakliggend terrein verrees een grote witte toren, genoemd naar het bier dat er speciaal voor Expo 58 werd geproduceerd. Een privé-initiatief, “maar met tientallen sociale huurwoningen,” legt Van Damme uit. “Een goeie zaak. Alleen jammer dat die na vijftien à twintig jaar weer gewoon op de markt komen.”

Het is een rode draad doorheen het interview. Hoeveel macht heeft de overheid om sturend op te treden en zich niet te laten voorbijsteken door de privémarkt? En twee: welke ingrepen kan een (armlastige) gemeente als Molenbeek doen om het leven voor de bewoners aangenamer te maken. Dat is wat Van Damme bezighoudt. In die zin is hij een vintage sociaal-democraat, van het stedelijke kaliber.

En toch. Het botst soms met de plaatselijke PS. Zeker als het over mobiliteit gaat. Met burgemeester Catherine Moureaux (PS) die onlangs vond dat er ook aandacht moet zijn voor de automobilist. Niet alleen de fietsers en voetgangers zijn van tel. Van Damme: “Klopt. Ik was het niet eens met haar uitspraken. Maar het is een van de weinige punten waar we van mening verschillen. We vinden met Vooruit dat er minder plaats moet zijn voor de auto. We staan daar binnen de gemeente redelijk alleen in, zelfs als je de oppositie meetelt (Ecolo, nvdr).”
Van Damme vermeldt langs zijn neus weg dat er nu een verdwijnpaal is geïnstalleerd aan het gemeenteplein. Het moet de wildgeparkeerde auto's, een oud zeer, er weghouden. “Sinds deze week is het echt autovrij.”

We wandelen de trappen van het Weststation op en komen in een grote stationshal. “Dit is de enige plek met een beetje zicht op het spoorgebied,” zegt Van Damme, “Zopas is het richtplan goedgekeurd voor deze zone. Er zijn vier kwadranten, vier delen, door de sporen en de Beekkantvoetgangersbrug gescheiden. Helemaal achteraan krijgen we een park. Daarvoor is de erfpacht tussen de NMBS en Leefmilieu Brussel al getekend. Het kan er snel komen. Links daarvan komt er een afgesloten stuk waar de natuur haar gang kan gaan. Vooraan links zit Infrabel met de treinacademie. Daar worden de spoorwegmetiers aangeleerd. Rechts komt maximaal 90.000 vierkante meter bebouwing, met woningen en productieve ruimtes. We willen er ook graag een containerpark.”

Geen sluikstort meer

Van Damme is best tevreden met het richtplan voor het Weststation. De mixité zit goed. En de bouwdichtheid blijft onder controle. “Dat is nodig. Molenbeek is een van de dichtstbevolkte gemeenten van het land. Ik ben akkoord met de vroegere Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck die zegt dat de steden moeten verdichten. Maar het mag niet ten koste gaan van de levenskwaliteit. Hier in Molenbeek komen heel wat factoren samen: dichtbevolkt, mensen in armoede of zonder werk, met een hyperdiversiteit. Het verbaast me soms dat dit niet tot meer conflicten leidt. We zijn dus geen voorstander om er nog eens duizenden woningen bij te steken in hoge torens.”

De kers op de taart in het nieuwe richtplan voor het Weststation? Een subtropisch zwembad. “Dat komt op de plek waar nu twee grote hangars van Delhaize staan, naast de Infrabel Academy.” Maar hoe zeker kunnen we zijn dat die er komt? Het is een mooie droom. Maar is het niet ook een mooi voorbeeld van de aankondigingspolitiek waar de Brusselse beleidsmakers zo bedreven in zijn? Van Damme: “Twee jaar geleden was het een idee. Vandaag is het een project, gedragen door de gemeente, het Brussels gewest en de NMBS. Er is een haalbaarheidsstudie uitgevoerd. Daaruit blijkt interesse van twee ontwikkelaars. Het zwembad kan zelfs grotendeels zelfbedruipend zijn.”

Het is druk aan het Weststation, ondanks de regen. We wandelen langs de Vandenpeereboomstraat, een van de realisaties waar Van Damme fier op is. Er kwam een fietspad, wat broodnodig was in de drukke straat. Dat zorgde meteen voor een drastische daling van het aantal sluikstorten en een forse stijging van het aantal fietsers. Een win-winsituatie. “Er is geen sluikstort te zien. En ik liet de boel hier niet speciaal opkuisen voor het interview,” lacht Van Damme.

Een umheimliche passerelle

Over het gewestelijk vergunningsbeleid is hij minder te spreken. “Ik probeer als schepen veel fietspaden aan te leggen, maar de bouwvergunningen worden me telkens geweigerd door het gewest. Geen fietspaden in een zone dertig, klinkt het. Terwijl er wel drukke straten zijn, waar jij en ik wellicht zonder probleem doorfietsen, maar wie onervaren is en de stap wil zetten naar de fiets, begint er niet aan. Het is hallucinant.”

Groen en Vooruit zijn in Brussel in een kleine oorlog verwikkeld over de aanleg van fietspaden. Vechtend om een deel van het progressief electoraat. Vooruit vindt de losliggende fietspaden onveilig, maar de Brusselse administratie, onder voogdij van Elke Van den Brandt (Groen) hanteert andere regels. Van Damme: “Nee, dit is geen politiek spel. Ik val de minister niet aan. Haar fietsbeleid is goed. Ik wil alleen meer vrijliggende fietspaden,” zo zegt hij.

Van Damme is op dreef. We komen net aan de Beekkantpasserelle. Roltrap? Kapot. De borstwering? Een roestige betonnen wapening. De houten leuning langs de trap? Een scherpe schroef steekt eruit. En dan zwijgen we nog over de koepel over de passerelle. Ooit liet die licht door. Vandaag is die helemaal besmeurd. Is het mos? Of roet? “Dit is ook Brussel Mobilteit,” gaat Van Damme zijn betoog verder. “Kijk: de spoorweg is al een barrière op zich tussen Hoog en Laag Molenbeek. Met een passerelle die er unheimlich bijligt, hou je de barrière in stand. We hebben een dringende renovatie gevraagd in afwachting van de drie nieuwe passerelles die er met steun van Beliris zullen komen. Die zijn ook in het richtplan ingeschreven.”

Hoodie-torens

We wandelen over de passerelle. De regen klettert op de koepel. Van Damme: “Mag ik nog iets over die talrijke richtplannen zeggen? Minister-president Rudi Vervoort (PS) heeft er een trein mee in gang gezet. En dat was nodig. Kijk maar naar de site van het Weststation waar we al dertig jaar wachten op verandering.”

“Toch heb ik met die richtplannen een probleem mee. Er is een democratisch deficit. De regels zijn voor iedereen gelijk in het hele gewest, behalve in de gebieden met een richtplan. Er is ook nauwelijks publiek debat, er is geen parlementaire controle. Terwijl de impact heel groot is.”

“Privébedrijven zijn nu massaal gronden aan het kopen op basis van die richtplannen. Er ontstaat speculatie. Zo verliest de overheid opnieuw haar leverage. Soms wordt de overheid via die richtplannen zelf vastgoedontwikkelaar, terwijl dat haar rol niet is. Ik ben een groot voorstander van de erfpacht. Dan blijf je als overheid tenminste eigenaar van de grond, en hou je de controle op een moment dat de stad verandert.”

We komen aan Beekkant. Het beruchte Beekkant. Daar kan ook Van Damme niet onderuit. Het is een plek met veel criminaliteit. Drugsdealers en daklozen. Van Damme vertelt hoe het plein volledig zal worden heraangelegd, tot tegen het metrostration. Het zal de verbinding maken tussen de nieuwe Weststationwijk, met het subtropisch zwembad, en de Delhaize-site die volledig zal worden herontwikkeld.

Er tussenin tronen twee grote betonnen torens met sociale woningen. “Het zijn de Hoodie-torens,” zegt Van Damme, “naar de gelijknamige VRT-jeugdserie. Daarboven zie je in de serie de traceurs van het ene dak naar het andere springen.” We bekijken met aandacht de te overbruggen afstand tussen de twee daken. Het lijkt een haast onmogelijk te klaren klus. Maar Van Damme wil er iets anders over zeggen. “Wat de VRT met Hoodie gedaan heeft, is ongezien. Hoe de diversiteit van de stad in beeld wordt gebracht, voor heel Vlaanderen, is spectaculair. Zelfs de hoofddoekenkwestie komt aan bod. Wij kennen dat. Als Brusselaar. Maar niet iedereen is daarmee vertrouwd.”

De slaapstad is niet meer

“We zien ook dat filmmakers en muzikanten de kracht van de stad hebben ontdekt: Adil El Arbi, Bilall Fallah, Zwangere Guy. Dat komt omdat ze er zelf hebben gewoond. Voor veel jongeren is het stedelijke en de bijhorende diversiteit een evidentie, zelfs een deel van hun identiteit. Ze hebben niet het idee: ik moet me hier rechtvaardigen. Ze doen gewoon hun ding. Het is een enorme verademing om dat terug te zien in de culturele wereld.”

“Dat is ook te danken aan de jongeren die uit ons Nederlandstalig onderwijs komen. En het resultaat van een doelbewuste politiek van onder meer Guy Vanhengel (voormalig Open VLD minister van Onderwijs). Hij heeft die jonge ketten naar ons Nederlandstalig onderwijs getrokken. Het zijn misschien geen flamands geworden, maar ze spreken wel Nederlands en zijn ongecomplexeerd Brussels. Die jongeren zullen de toekomst van de stad opbouwen.”

We houden nog even halt aan het monument voor Loubna Lafquiri, de vrouw van Mohamed El Bachiri. Ze liet het leven bij de terroristische aanslagen van 2016. We weten allebei dat El Bachiri nog steeds rouwt om het verlies. Van Damme vertelt hoe hij vindt dat toenmalig burgemeester Françoise Schepmans (MR) El Bachiri geïnstrumentaliseerd heeft door hem op de lijst te zetten. “Hij had schepen kunnen worden,” zegt Van Damme.

We staan tegelijk op de plek die vroeger de scheidingslijn heette te zijn tussen Hoog en Laag Molenbeek. Dat is vrij letterlijk te nemen. Maar dan omgekeerd. De enorme hoogbouw vol sociale woningen (Laag Molenbeek) steekt schril af tegen de lage nette huisjes in de wijk ernaast (Hoog Molenbeek). “Maar de scheidingslijn vervaagt,” zegt Van Damme. Hoog Molenbeek is al lang niet meer de slaapstad van de werknemers die in de Vijfhoek gingen werken. Het wordt deel van de echte stad.”

Daarom moet dat deel ook als stad gezien worden. Dat vergt een ander beleid, “zodat het samenleven er kan worden vormgegeven,” zegt Van Damme. De schepen toont ons het gebouw waar vroeger een Grieks restaurant zat. Het wordt nu door het sociaal economiebedrijf Casoblanco vertimmerd tot een tijdelijke zomerbar met terras. Van Damme: “Over een jaar moet er een buurtcentrum komen. Ook Hoog Molenbeek heeft daar nood aan. Dit is trouwens een primeur. Voordien waren de buurthuizen alleen voor Laag Molenbeek bestemd.”

Eindigen doen we in de Brasserie Du Parc. Het is er druk. Drinkende en rokende Brusselaars. Er hangt een affiche voor een concert in augustus van de Brusselse charmezanger Dan Peeters. Er wordt vlot van Nederlands naar Frans overgeschakeld. Een oudere man, die een stevige Gouden Carolus drinkt, herkent de schepen en biedt ons een drankje aan. Hij maakt een praatje. Hij heeft covid gehad. Gelukkig is hij niet in het ziekenhuis beland.

De schepen trakteert een Gouden Carolus terug. Het is de gezellige stad, het is sociale cohesie. Maar het is er één met een zekere graad van segregatie. Een gekleurde Brusselaar zal je er niet snel aantreffen. Ik vraag me onwillekeurig af hoe lang dit soort cafés nog zal bestaan, nu de grens tussen Hoog en Laag Molenbeek vervaagt.