Jens Aerts over hoogbouw, bruggen en Afrikaanse autohandel

Het stedenbouwkundig bureau Buur is actiever dan ooit in Brussel. Het ontwierp plannen voor Reyers en Biestebroek en gaat nu aan de slag in de Nieuwstraat. Een gesprek met urbanist Jens Aerts. "We moeten af van het centrum als enige place to be."

'H et wordt toch geen interview over de trage voortgang van de Brusselse stedenbouw zeker?" vraagt Jens Aerts op een vroege ochtend bij een koffie in de bekende broodjeszaak Au Suisse. Aerts kent de zwakheden van Brussel. De hoofdstad die huivert voor actie en waar plannen zich opstapelen zonder dat er echt iets verandert. "Soms worden er zelfs plannen gemaakt om een project te vertragen!" zegt Aerts.
Toch is stadsplanning nodig. "We proberen Brussel de juiste richting in te krijgen. Dat doen we door de geesten te masseren."

Jullie hebben meegewerkt aan het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling, een vuistdik document dat de krijtlijnen uitzet voor de komende decennia, maar het is een maat voor niets. Er komt geen openbaar onderzoek, en dus heeft het plan geen enkele waarde.
Aerts: "Dat heeft meer met politieke besluitvorming te maken. De Brusselse regering heeft eerst het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) goedgekeurd om de demografische evolutie de baas te kunnen. Dat GBP bindt iedere eigenaar van een perceel in Brussel en is dus een belangrijk wettelijk instrument. Het GPDO daarentegen bindt alleen de overheden. Dat het niet meer goedgekeurd zal worden is jammer, maar geen verloren moeite. Alleen al door het proces zijn een aantal neuzen in dezelfde richting gebracht."

Een van de ideeën is om Brussel op te delen in zes zones. Minister-president Picqué sprak zelfs van zes gemeentes.
Aerts: "We hebben Brussel bekeken zoals het echt gestructureerd is. De stad valt uit elkaar in een zestal gebieden die elk op zich specifieke kenmerken hebben waarvoor een aangepaste strategie ontwikkeld kan worden. We zijn daarbij heel erg vanuit de topografie uitgegaan: drie valleien, twee kammen, plateau's. We doen dat niet om Brussel administratief op te delen, maar wel om de bewoners terug te laten kijken naar de oorspronkelijke geografie van Brussel. We gooien daarmee ook de concentrische visie van vroeger overboord: het centrum als the place to be, de eerste kroon die wat meer residentieel is, de tweede kroon met wat meer groen, en dan de Rand als witte vlek."

"Voor de kanaalzone, een van die zes zones, is dat alvast concreet gemaakt. De zone wordt niet meer bestudeerd vanuit een gemeentelijke indeling, maar als een geheel met kenmerken die overal terugkomen: de grote beschikbaarheid van terreinen, de frictie tussen economie en wonen, het probleem van de verbindingen, etc. Dat maakt één strategie interessant. Die komt er nu met het masterplan voor het Kanaal."

Jullie hebben voor het GPDO ook een hoogbouwnota gemaakt.
Aerts: "Het doel is niet om hoogbouw te promoten. Hoogbouw is geen doel, maar een middel. Het kan bijvoorbeeld helpen om een demografische bevolkingsgroei op te vangen. Daarnaast kan hoogbouw ook de ruimte structureren. Er staat nu een woontoren van Atenor. Die staat op een logische plek. Waarom dan geen woontoren aan de Ninoofsepoort en aan het Biestebroekdok als bakens langs het kanaal?"

"Men zou het niet verwachten maar Brussel heeft vandaag een coherente hoogbouw. Er staan torens aan de metrostations langs de Vijfhoek en langs de Louizalaan staan er drie. Met iconische hoogbouw kunnen we het negentiende-eeuwse stadsplan van Leopold II nog versterken, aanvullen en de stad beter leesbaar maken."

"Toch moeten we niet alle heil verwachten van hoogbouw. We hebben berekend dat het maar 10.000 à 15.000 extra woningen oplevert. Hoogbouw is dus maar één van de instrumenten om Brussel verder te verdichten."

Hoogbouw blijft wel controversieel.
Aerts: "Dat komt omdat we er in België slechte ervaringen mee hebben. Onze referentie zijn de Amelinckx-blokken, zoals die van de Noordwijk. In andere landen heeft hoogbouw een minder negatieve perceptie. En intussen zit iedereen te kijken naar de woontoren die Atenor aan het Kanaal aan het bouwen is met de vraag: wordt het iets?"

En? Wordt het iets?
Aerts: "Daar is al veel over gezegd en geschreven. Er is een probleem met de sokkel van de toren (de onderste etages SVG/LV). Die is te weinig genereus, te dicht bij de straat. Iedereen wil wel in de bovenste penthouse wonen boven, maar lager?"

Binnenkort is jullie plan voor Biestebroek klaar. Een promotor wil er een marina bouwen, een jachthaven met woningen. Een goed idee?
Aerts: "Het dok moet actiever gebruikt worden, het heeft een havenfunctie en dat zal zo blijven. Maar om nu nieuwe kanaaltjes te gaan graven? Daar zie ik het nut niet van in. Het Kanaal wordt nu al zo slecht gebruikt."

"Waar wél een opportuniteit ligt is in de brug van Kuregem. Dat is een algemeen probleem in Brussel: bruggen worden niet gebruikt om het omliggend gebied te appreciëren, om er een beleving te hebben. Bruggen in Brussel hebben smalle voetpaden, geen publieke ruimte en een voorbijrazend verkeer en de gebruikers willen daar zo snel mogelijk over. Dat kan anders."

"Met Buur willen wij oplossingen bedenken voor de breuken in de stad. Dat kan het Kanaal zijn, maar ook de Nieuwstraat is een breuk in de stad. Het is een monofunctioneel gebied, een corridor. Aan de zijstraatjes is nooit veel aandacht besteed. Er is dan ook geen handelaar die zich er wil vestigen."

"De VRT-RTBF-site is een ander voorbeeld. Dat is in feite een bedrijventerrein met een omheining rond en een controlepost. Er is veel groen, maar als voetganger raak je daar niet bij. Reyers is de minst voetgangersvriendelijke wijk in Brussel, zo blijkt uit statistieken. Een goed stedenbouwkundig plan kan hier verandering in brengen, zonder dat de wijk fundamenteel moet veranderen."

Vele steden hebben hun handelscentra jaren geleden al opgewaardeerd. Komt Brussel met het nieuwe plan voor de Nieuwstraat niet te laat, nu er zich drie shoppingmalls aankondigen?
Aerts: "De Nieuwstraat zal zich moeten bewijzen. Het is het commercieel hypercentrum van het gewest. De stad Brussel zal dus veel ambitie aan de dag moeten leggen en tegelijk Neo, haar eigen project voor een shoppingcentrum op de Heizel, goed moeten afstemmen op de Nieuwstraat. Ik ben geen winkelexpert, maar ik zou voor Neo eerder mikken op de internationale congresganger. Brussel moet daar op grotere schaal durven denken."
"De Nieuwstraat kan dan meer stedelijke handel aantrekken, zoals creatieve boetieks en horeca in de zijstraten."

"De vraag moet echter anders gesteld worden: waarom komt er een winkelcentrum op een bedrijventerrein in Machelen? Uplace pretendeert op haar website zelfs in de stad te liggen."

"Ik geloof eerlijk gezegd de praatjes niet van de promotoren die zeggen dat er een markt is voor drie shoppingcentra."

Brussel is een heel duale stad met veel rijken en veel armen. Kan een stedenbouwkundige daar iets aan doen?
Aerts: "Waar ik het niet mee eens ben is dat elke ingreep in de stad leidt tot gentrificatie (sociale verdringing, SVG/LV) en dat je het gevoel krijgt dat je niet meer mag nadenken over stadsvernieuwing. De argumenten hiervoor houden vaak geen steek."

Het is wel een hardnekkig idee bij sommigen dat de armen de dupe zijn van de stadsvernieuwing.
Aerts: "(Denkt na) De vraagstelling over gentrificatie is essentieel. Neem de wijk van de slachthuizen. Dat is een plek waar de mensen die in Brussel aanspoelen kunnen gedijen. Het is heel goed dat dergelijke wijk blijft bestaan in Brussel. Maar aan de andere kant is de ruimte in de stad beperkt en mogen we daar niet slordig mee omspringen."

"Er zijn in die wijk rond de slachthuizen bijvoorbeeld heel wat autohandelaars. Sommigen vinden dat we niet aan die informele economie mogen raken, maar het levert uiteindelijk héél weinig jobs op en ondertussen laten we Afrikaanse autohandelaars in erbarmelijke omstandigheden op matrasjes slapen."

Is er een stad waar je naar opkijkt op vlak van stedenbouw?
Aerts: "Ik heb zelf in Barcelona gestudeerd. Het is een stad die heel erg bezig is met transformatie, ook na de Olympische spelen. Barcelona probeert een nieuwe economie aan te trekken en haar positie als regio-hoofdstad uit te spelen. De Catalaanse stad zet tegelijk in op haar internationale rol. In die zin kan Barcelona een inspiratie zijn voor Brussel, dat vandaag toch eerder een hoofstad-by-default is."

"De discipline van stedenbouw is in Barcelona cultureel sterk verankerd. Manuel de Solà-Morales bijvoorbeeld had zijn eigen bureau, was daarnaast voor de stad een soort bouwmeester en deed ook academisch onderzoek. Door alles te laten samenvallen, is de slagkracht groot."

Is Brussel eigenlijk ten goede veranderd de laatste tien jaar?
Aerts: "Ik vind van wel, al gaat het tergend traag en worden er te veel plannen gemaakt die niet tot uitvoering worden gebracht. Er zijn projecten waar stedenbouwkundigen en ook journalisten soms een hele carrière aan besteden. Dat staat in schril contrast met de jaren 1950 toen men met één pennentrek van Brussel een autostad heeft kunnen maken."

Waarom kon het toen wel snel?
Aerts: "Toen je had je corrupte politici als Paul Vanden Boeynants die alle touwtjes in handen hadden. Daar willen we ook niet naar terug."