Jongeren en senioren hebben geen stem in burgercollectieven

Burgercollectieven zijn in opmars. Sinds 2009 neemt hun aantal exponentieel toe. Toch zijn ze vooral gericht op de hoogopgeleide middenklasse. Jongeren en ouderen worden amper vertegenwoordigd. "Willen zij echt streven naar een duurzame en inclusieve samenleving, dan moeten ook minder kansrijke burgers betrokken worden."

Dat blijkt uit een onderzoek dat denktank Oikos verricht heeft naar de burgercollectieven in ons land, met de steun van de Koning Boudewijnstichting. Ze bracht de 249 bewegingen in kaart die in 2015 en 2016 het levenslicht zagen. Daarvan werden er 106 in de studie opgenomen: 48 in Vlaanderen, 36 in Wallonië en 22 in Brussel.

Voor Franstalige burgercollectieven is dit het eerste grootschalige onderzoek. Aan Vlaamse zijde bestond al cijfermateriaal. Daaruit valt op te maken dat het jaarlijks aantal opgerichte burgercollectieven sinds 2009 exponentieel stijgt. Het onderzoek concludeert dan ook dat de collectieven "een niet langer te negeren plek in het middenveld innemen".

Streven naar duurzaamheid

Voor alle duidelijkheid: niet alle activiteiten die burgers samen organiseren, zijn collectieven. Een buurtbarbecue of een tijdelijke actiegroep tegen bomenkap zijn dat niet. De meest voorkomende vormen zijn bijvoorbeeld energie- of huisvestingscoöperaties of voedselteams. De meeste van de 106 collectieven zijn actief rond voeding, landbouw, energie, sociale inclusie en deeleconomie.

De keuze van de sectoren geeft aan dat ze streven naar een meer duurzame samenleving. Burgercollectieven winnen stilaan aan legitimiteit en inspireren andere actoren in de samenleving. Maar door hun drang naar nabijheid en kleinschaligheid nemen ze een bescheiden rol in in het maatschappelijk debat.

Hoogopgeleide 25- tot 45-jarigen

De burgercollectieven zijn in grote mate het werk van 25- tot 45-jarigen, met de trekkers in het segment tussen 36 en 45 jaar. Jongeren en senioren zijn nauwelijks vertegenwoordigd. De trekkers zijn vooral hoogopgeleid en politiek geëngageerd.

Die samenstelling draagt ook een mogelijke uitdaging in zich. "Willen zij echt streven naar een duurzame en inclusieve samenleving, dan moet er nagedacht worden over manieren waarop ook minder kansrijke burgers betrokken kunnen worden bij deze burgerbewegingen", luidt de conclusie van Oikos.

De meeste burgercollectieven zijn zelfvoorzienend. Het leeuwendeel kwam tot stand zonder hulp van de overheid, al vinden ze een goede relatie met de overheid wel belangrijk. Toch loopt de samenwerking met de (lokale) overheid niet altijd van een leien dakje.