Jorgen, Arts zonder Grenzen: 'Ik heb sterk leren relativeren'

"Als er één ding is wat mijn werk me heeft geleerd, dan is het relativeren. Wat stellen onze problemen voor vergeleken bij de miserie in ontwikkelingsgebieden, landen verscheurd door burgeroorlog?" Jorgen Stassijns werkt sinds 1998 voor Artsen Zonder Grenzen in probleemgebieden en doorstond in april een gijzeling van tien dagen in Somalië. [1 reactie]

Het gaat goed met dokter Stassijns. De gijzeling heeft hij al bij al vlot verwerkt. "Somalië was met de jaren steeds gevaarlijker en instabieler geworden. Het feit dat de kidnapping niet als een donderslag bij heldere hemel kwam, heeft misschien wel gemaakt dat het achteraf allemaal wat makkelijker te verwerken was. Ook het feit dat ik een lotgenoot had - de Nederlandse verpleger Kees Keus - en dat de gijzeling na tien dagen al voorbij was, hebben geholpen."

"Het neemt niet weg dat ik de hel heb gezien. Als je daar zo tien dagen onder een boom zit, zonder te weten wat er gaat gebeuren, spoken er allerlei dingen door je hoofd. Wanneer ga ik hier uitkomen? Hoe ga ik hier uitkomen? Gelukkig maar dat het allemaal veel beter is uitgedraaid dan ik vreesde. Een andere Belg, die voor een Franse hulporganisatie werkte en al vroeger was gekidnapt, is veel minder fortuinlijk geweest. Die is pas enkele dagen geleden vrijgekomen, na een gijzeling van maar liefst negen maanden."

"Na mijn vrijlating is alles relatief snel weer in de plooi gevallen, de grote en de kleine kanten van het leven in België werden weer mijn realiteit. En ja, daar hoort af en toe ergernis bij. Ik ben tamelijk vlug weer beginnen te werken op het hoofdkwartier van Artsen Zonder Grenzen in Jette. Thuis zitten niksen, daar schoot niemand iets mee op."

Geen tweede keer
Ondertussen zit Jorgen Stassijns alweer enkele weken thuis, in afwachting van een masterjaar aan het Tropisch Instituut in Antwerpen. Hij is vastbesloten om daarna de draad bij Artsen Zonder Grenzen weer op te nemen. "Maar brandhaarden als Somalië of Darfur, waar ik ook ben geweest, ga ik in de toekomst mijden. Dat is definitief verleden tijd. Een tweede Somalië mag ik niemand aandoen. Onze twee kindjes - Dimo, die nu bijna vier is, en zijn zusje Billie - hebben godzijdank niet geweten dat ik daar in Somalië in slechte papieren zat. Maar voor mijn moeder, mijn vriendin, mijn vrienden was het een nachtmerrie. Erger nog dan voor mij, omdat ze dagenlang volledig in het ongewisse waren over mijn lot."

"Het zal dus werken worden in rustiger gebieden dan Somalië. Bangladesh, Guinee, Sierra Leone misschien. De missies zullen ook korter zijn: een of twee weken in de plaats van drie maanden."

"Het blijft fantastisch werk, hoe zwaar het ook is. Toch was het geen roeping. Ik ben erin gerold; tijdens mijn studie heb ik me zelfs vaak de vraag gesteld: wíl ik wel arts zijn? Vandaar wellicht dat ik na mijn diploma nog een jaar Slavistiek heb gestudeerd. Iets wat me later bij mijn werk rond tuberculosebestrijding in de oude strafkampen van Siberië goed van pas is gekomen. Ik had toen ook al enige ervaring, ik was niet meer het groentje dat in 1998 voet aan wal zette in Zuid-Soedan, zonder ook maar een flauw idee te hebben van het werk dat me daar wachtte. Daar in de diepe brousse voelde ik me dan ook aanvankelijk compleet verloren. Ik was als arts verantwoordelijk voor een regio die misschien wel even groot was als België. Mijn stethoscoop was zowat mijn enige instrument. Röntgenfoto's nemen, opereren: dat kon er allemaal niet; een keer per week kwam er een vliegtuig langs om patiënten naar Noord-Kenia te brengen."

Na Zuid-Soedan volgde Guinee, waar dokter Stassijns met vluchtelingen uit Sierra Leone en Liberia werkte, en daarna Siberië. Veeleisend werk, maar geleidelijk aan ging hij er meer het nut van inzien. "Ik ontdekte ook dat coördineren en organiseren veel beter bij mijn natuur past dan zuiver medisch-klinisch werk. De studie aan het Tropisch Instituut - Public Health Disease Control, controle van ziektes op volksgezondheidsniveau - ligt dan ook in die lijn. Meer specifiek zal het daar vooral gaan rond het indijken van malaria en tuberculose."

"Ik kijk er absoluut naar uit, ja. Het zal ook goed zijn om, na meer dan tien jaar in hetzelfde wereldje, de boel eens op te frissen. En daarna met nieuwe ideeën naar Artsen Zonder Grenzen terug te gaan. Elke dag pendelen naar Antwerpen hoort er natuurlijk ook bij. Gelukkig woon ik hier op amper vijf minuten lopen van het station van Schaarbeek."

Derde wereld in Brussel
Niet alleen over de grenzen heeft dokter Stassijns veel miserie gezien, ook in Brussel. "Artsen Zonder Grenzen heeft lang een project lopen gehad in de Anneessensbuurt. Een project rond daklozen, asielzoekers en illegalen. Het is begonnen met een bus die rondreed op zoek naar daklozen: niet echt praktisch. De volgende stap was het huren van een huis."

"Met de jaren is het zwaartepunt verschoven naar asielzoekers-illegalen. Vertrouwd met de problematiek was ik niet echt, en dat was niet onbegrijpelijk: het kwam toen allemaal maar mondjesmaat in de pers, in tegenstelling tot nu. En bovendien had ik daarvoor het grootste deel van de tijd in het buitenland gezeten."

"Er is toen een heel nieuwe wereld voor mij opengegaan. Een schaduwwereld. We deden consultaties, gaven sociaal-psychologische begeleiding, lobbyden bij de OCMW's. Het kwam erop neer dat we dezelfde mensen behandelden als op verre bestemmingen, maar dan in Brussel. Het was moeilijk werken. Niemand buiten die schaduwwereld kent die mensen echt, niemand weet echt wat ze doen. Het is ook een heel heterogene groep, mensen met allemaal verschillende statuten en achtergronden. Van asielzoeker over uitgeprocedeerd tot compleet illegaal hier verblijvend. Een wereld, ook, die constant in beweging is. Met als klassiek voorbeeld dat van de Roma: extreem moeilijk om op te volgen."

"Het was de bedoeling om patiënten zo snel mogelijk naar het OCMW door te verwijzen, waar ze een kaart voor medische zorgen konden krijgen. De opvolging van het leeuwendeel van die mensen was daardoor vrij kort, een heel groot deel van onze tijd werd opgeslorpt door lobbyen. Bij de OCMW's, bij Fedasil. Zo werden we onvermijdelijk geconfronteerd met het specifieke probleem van Brussel: die negentien gemeenten, die negentien OCMW's. De echte illegalen hebben recht op dringende medische hulp en dat passeert via het OCMW van hun verblijfplaats. Maar wat dringende medische hulp juist inhoudt, is heel vaag: elk OCMW kan dat op zijn manier interpreteren. Brussel en Molenbeek werkten heel goed, Schaarbeek lag al een stuk moeilijker, en dan waren er nog OCMW's die echt tegenwerkten. Bovendien waren de huisartsen er niet happig op om die mensen op te nemen. Je kunt hen dat ook niet kwalijk nemen: het is een zware klus om zo'n asielzoeker op te volgen, en dan heb ik het niet alleen over de administratieve rompslomp."

"Het project is nu overgedragen aan Médicins du Monde, wij hadden een beetje de toer gedaan , vonden we. In Luik is een vergelijkbaar project aan het plaatselijke OCMW overgedragen, in Antwerpen loopt de overdracht moeilijker. Door de politieke situatie, zo lijkt me."

"Het project heeft veel ten goede veranderd, maar toch blijven er een hoop problemen. Er zijn veel sukkelaars die uit de boot blijven vallen, ondanks allerlei mogelijke wettelijke kaders. Er zitten een hoop schrijnende verhalen tussen. Velen veroordelen de mensen die om economische redenen naar hier zijn gekomen. Maar voor mij is de economische een even geldige reden als de politieke, die algemeen wordt aanvaard. Die mensen proberen gewoon hun lot te verbeteren - een normale menselijke reactie, me dunkt. Als ik in Sierra Leone zou wonen, ik denk dat ik ook op de eerste boot naar Europa zou zitten. Mocht ik de moed hebben, ten minste. En ik denk toch dat we als Europa rijk genoeg zijn om die mensen te helpen. Artsen Zonder Grenzen is op dat vlak ook Europees actief en in gebieden als Oekraï­ne, Marokko en Malta, doorgangslanden voor vluchtelingen die Europa binnen willen. Het is de bedoeling dat gaandeweg uit te breiden, want de beslissingen hierover worden toch meer en meer Europees genomen."