BIG CITY. Waarom wordt de gemiddelde temperatuur voor ons land in Ukkel gemeten?

Er valt heel wat te vertellen over het weer in België. Dat besefte ook astronoom en statisticus Adolphe Quetelet. Al voor het ontstaan van ons land, in 1827 overtuigde hij koning Willem I der Nederlanden ervan om een Sterrenwacht te bouwen in Sint-Joost. Het werd een Observatorium voor Sterrenkunde, maar er werden ook dagelijks meteorologische waarnemingen gehouden, zoals onder meer temperatuurmetingen.

Quetelet mat en noteerde vier keer per dag hoe warm het was. Dat was voor die tijd ongebruikelijk. Daardoor behoren de Brusselse temperatuurwaarnemingen tot de oudste ter wereld en was België een van de eerste landen die de meteorologie uitgebreid bestudeerden. Quetelet was sterk overtuigd van verregaande samenwerking tussen verschillende landen. Dan konden immers gegevens worden uitgewisseld en de veranderingen in de atmosfeer voorspeld.

Dankzij de inspanningen van Quetelet had België in 1876 al weerbulletins. Naarmate de jaren vorderden, werden die steeds accurater, ook omdat er altijd meer samenwerking was tussen landen. Quetelet beperkte zich echter niet tot de meteorologie, hij verrichtte ook in andere domeinen pionierswerk. Zo paste hij de kansberekening en statistiek, die tot dan toe vooral werden gebruikt in de astronomie, toe in de sociale wetenschappen. Hij wou de variabelen van sociale fenomenen bestuderen en gebruikte statistiek om bijvoorbeeld criminaliteit, huwelijks- en zelfmoordcijfers in kaart te brengen.

Verhuizing

In de negentiende eeuw verstedelijkte Brussel steeds meer. Ook de wijken rond de Sterrenwacht, die toen aan de Schaarbeeksepoort lag, raakten dichter bebouwd. De eerste straatverlichting maakte het voor het instituut moeilijker om de sterren goed waar te nemen en te bestuderen. Ook de temperatuurmetingen waren minder accuraat. De dichte bebouwing hield – toen al – de warmte vast en dat beïnvloedde de waarnemingen. De Sterrenwacht verhuisde daarom in 1890 naar het toen nog landelijke en hoger gelegen Ukkel. In eerste instantie werden de metingen zowel in Sint-Joost als in Ukkel uitgevoerd. Zo kon ook het verschil in temperatuur binnen en buiten de stad worden bestudeerd. Maar toen de activiteiten zo goed als volledig werden overgenomen in Ukkel, raakte het oude gebouw van de Sterrenwacht in Sint-Joost in verval. Op het plateau in Ukkel daarentegen kon de Sterrenwacht uitbreiden en in 1913 splitste de organisatie in twee: de Koninklijke Sterrenwacht en het Koninklijk Meteorologische Instituut, het KMI.

De dagelijkse temperatuurmetingen in Ukkel zijn nog altijd de referentie voor België. Omdat die al zo lang vanaf dat plateau gebeuren, zal daar ook niet snel verandering in komen, want dat zou de nauwkeurigheid van de langetermijnstudies in het gedrang kunnen brengen. Temperatuurmetingen zijn immers precisiewerk. Vandaag gebeuren de metingen met automatische thermometers, maar elke dag, stipt om acht uur 's morgens, wandelt er nog iemand het grasveld van het KMI op, naar een van de witte houten bakken, om op een kwikthermometer te observeren in welke stemming de temperatuur ons die dag zal brengen. Het oude gebouw van de Sterrenwacht staat er trouwens nog altijd, het ligt aan het naar de stichter genoemde Queteletplein, in de schaduw van de Astro Tower.

• VOLGENDE WEEK: Wat gebeurt er als er onder mijn huis een metrolijn wordt gebouwd?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City