Kunstencentrum Wiels werkt gentrificatie in de hand

In tien jaar tijd is Wiels uitgegroeid tot een kunstencentrum met internationale uitstraling. In die tijd is ook zijn relatie tot de omliggende wijken veranderd: van een instelling die buurtbewoners bewust betrekt via sociaal-artistieke activiteiten, tot een creatieve hotspot die zich vooral richt op welgestelde stadsbewoners. Dat blijkt uit een onderzoek dat maandag is verschenen in Brussels Studies.

Toen Wiels in 2007 openging, was het het eerste Brusselse centrum voor hedendaagse kunst. In tegenstelling tot wat de logica ons zou ingeven, kwam dit er niet op de Kunstberg of in de nabije omgeving – een plek waarnaar het cultuurminnende publiek al blindelings zijn weg vond. Wel opende Wiels de deuren in de voormalige brouwerij Wielemans aan de Van Volxemlaan in Vorst, in een volkswijk die zich kenmerkt door een voormalig industrieel stadsweefsel en sociaal-economische onzekerheid.

Net vanwege deze bijzondere inplanting was het voor het kunstencentrum belangrijk om de banden met de omliggende wijken aan te halen. Doel hiervan was om Wiels op een relatief vreedzame manier te verankeren in de buurt en de bewoners te laten wennen aan een kunstinstelling waarmee zij zelf weinig tot geen voeling hebben.

Uitstalraam voor projectontwikkelaars
De organisatie begon met sociaal-artistieke activiteiten, al dan niet in samenwerking met buurthuizen, waarbij het voornaamste doelpubliek de buurtbewoners zelf zijn. Dat schrijft Simon Debersaques, geograaf aan de ULB, in het onderzoek dat maandag gepubliceerd werd via Brussels Studies.

Tegelijkertijd diende het cultuurhuis van bij aanvang ook als uitstalraam voor projectontwikkelaars. De komst van Wiels in de volkswijk krikte het imago van de buurt immers op en werd ook als dusdanig gepromoot door bepaalde vastgoedontwikkelaars die bouwplannen hadden in het stadsdeel.

Privésponsoring
Hoewel deze beide functies nog altijd belangrijk blijven, is Wiels de laatste jaren ook steeds meer uitgegroeid tot creatieve hotspot met een uitgesproken internationale uitstraling. Het structurele gevolg hiervan is dat er nieuwe, welgesteldere inwoners worden aangetrokken terwijl deze activiteiten weinig werkgelegenheid voor de huidige bewoners scheppen.

Een voorbeeld van deze evolutie noemt Debersaques de daling van het aantal socio-artistieke activiteiten tussen 2013 en 2016, in vergelijking met de drie voorgaande jaren, terwijl het aantal educatieve 'kids-activiteiten' in dezelfde periode is toegenomen. Deze laatste trekken steevast een grootstedelijk, koopkrachtig publiek aan, dat aantrekkelijker is voor privésponsors of die zelf ook kunnen meebetalen.

Gentrificatie
De spanning tussen de lokale verankering enerzijds en het inzetten op activiteiten voor een welgesteld publiek anderzijds doen vragen rijzen over de maatschappelijke gevolgen voor de omgeving op langere termijn.

Ook al is het volgens de geograaf nog te vroeg om alle concrete gevolgen van Wiels in de wijk al volledig te overzien, toch lijken de evoluties van de laatste jaren in de werking van het kunstencentrum een gentrificatie van de wijk aan te kondigen.

Met onder andere het vastgoedproject Van Volxem Housing (dat de bouw van 229 nieuwe woningen in tien gebouwen inhoudt) vlakbij, het stadsvernieuwingscontract Koningslaan en het duurzame wijkcontract Wiels in de pijplijn, zal dit herwaarderingsproces zich bovendien nog voortzetten.