Langs wegen van steen: Bergensesteenweg

De Bergensesteenweg is de vierde en laatste van onze zomerse reisroutes in eigen streek. We kunnen ondertussen teren op enige ervaring inzake het bedwingen van steenwegen, en die ervaring zullen we nodig hebben ook, want de Bergensesteenweg is 'the real thing'.

Met de Bergensesteenweg wordt niet gelachen; wie hem aankan, kan alle steenwegen aan. Als je het met beklimmen van bergen zou vergelijken, dan is de N6 de K2 onder de steenwegen: een winderige Himalaya van stedenbouwkundige ongemakken waar je je met moeite staande houdt, en waar je lot tot op het einde onzeker blijft. Een échte weg van steen, quoi, in stukken en in brokken.

Wie er effectief mee tot in Bergen wil geraken, is 57 kilometer onderweg. Op Brussels grondgebied doorkruist de steenweg alleen de gemeente Anderlecht in de breedte, maar daaraan heb je ruim voldoende. Gelukkig hebben we deze keer ook een reisdoel. Straks aan de Anderlechtsepoort, als het allemaal voorbij zal zijn, hebben we een afspraak met de Brusselse kunstenares Els Dietvorst, onder meer bekend van het sociaal-artistieke project De terugkeer van de zwaluwen rond de Anneessenswijk, en met haar Oostenrijkse collega Nikolaus Gansterer. Zij maken samen met Orla Barry, Wim Cuyvers en Johanna Kirsch deel uit van een groep van vijf internationale kunstenaars achter het project The stone road van de kunstenwerkplaats Firefly, die inspiratie zoekt in deze favoriet voor de titel Meest Trieste Weg ter Wereld (meer info op www.fireflyprojects.be of 02-520.11.83).

Een lange voorbereidingsperiode die in 2006 begon, leverde al de uitgave op van de krant Bienvenue met work in progress. Volgende fase is een tentoonstelling van 14 november tot en met 13 december in de WUK/Kunsthalle in Wenen. Tegen mei 2009 presenteert het Centrum voor Kunst en Media Argos het nog uitgebreide eindresultaat in het kader van het KunstenFESTIVALdesArts. Dat is onverwachts veel eer voor deze arme, maar meedogenloze steenweg.

Quick & Flupke
Aan ons vertrekpunt, het stuk Anderlecht tussen de Grote Ring en de grens met Sint-Pieters-Leeuw, waar afrit 16 de bezoekers van Ikea loost, herleiden de Zweedse gigant, de Belgische hoofdzetel van Coca-Cola, de verbrandingsoven van Drogenbos en de populieren rond de sportvelden van het Sint-Niklaasinstituut een mens meteen tot zeer bescheiden proporties.

De Ring zelf ziet er langs de onderkant dan weer verassend smal uit. Het is een bruggetje over de steenweg, meer niet. Daarachter bevinden zich nog twee instellingen die behoorlijk wat plaats nodig hebben: Brico en, achter een huizenblok, Ceria-Coovi, het opleidingscentrum dat zijn naam gaf aan een halte op de metrolijn 1B.

Het station heeft netjes een parkeerterrein gekregen, een bushalte en zelfs een fietsenstalling. Dankzij de metro blijft het autoverkeer op dit stuk van de Bergensesteenweg (waar ook de stations Het Rad, Bizet en Clemenceau liggen) nog enigszins binnen de perken. Je mag er niet aan denken hoe de situatie er anders zou uitzien.

Op de andere steenwegen hadden we al gemerkt hoe de auto en al zijn onderdelen het straatbeeld mee bepaalden, maar het aantal garages, toonzalen, tweedehandsdealers en bandencentrales op de Bergensesteenweg slaat werkelijk alles. Schaf de auto af en de Bergensesteenweg verkeert meteen in een identiteitscrisis.

Voorbij het parkeerterrein van Brico volgt de spoorwegberm, afgeschermd door - alweer - populieren, en met een trapje dat wie nu al suïcidaal is geworden, de kortste weg naar de sporen wijst. Laat hen daarboven dan wel nog even een blik werpen op die ene parel aan de doornenkroon van de steenweg: de tuinwijk Het Rad, waar de tijd nog altijd stilstaat. De vooroorlogse smurfenhuisjes, veelal verloederd maar hier en daar toch al opgekalefaterd en in elk geval charmant, zijn zowat de Marollen van Anderlecht. Het grote Melckmans-blok aan het metrostation Het Rad wordt zelfs helemaal gerenoveerd door de Anderlechtse Haard en is goed voor dertig vernieuwde woningen.

Het stuk van daar tot aan het Bizetplein is ten andere nog zeer doenbaar. Op de garagepoort van de Grande Droguerie de la Roue van weleer, op nummer 1102, lopen we voorwaar Quick en Flupke tegen het lijf: "Het is verboden vóór één ingangspoort te parkeren," zeggen ze in hun archaïsche taaltje.

Dan volgen zelfs twee bloemenwinkels op korte afstand van elkaar: La Roue Fleurie op nummer 1151 en Les Fleurs du Sporting op nummer 1121. Die laatste valt op door het oude bas-reliëf op de gevel, dat een voetballer afbeeldt. De bloemiste ziet ons al komen met onze vraag. Nee, ze heeft niets met Sporting Anderlecht te maken. Maar wat twintig jaar geleden haar bloemenwinkel werd, was daarvoor lang een sportwinkel geweest, en met zo'n gevel kon ze toch niet zomaar van naam veranderen? Gelijk heeft ze.

Mox Wynen, Wild, Gevogelte & Kaas, op 1050, is overigens nog zo'n zaak met het patine dat een mooie traditie verraadt. Bij dat alles horen hondjes aan de leiband, cafés die tegen de middag al goed gevuld zijn, en oudjes die stellig beweren dat augustus vroeger de warmste maand van het jaar was, maar nu voorzeker niet meer.

Monroe
Maar dan steek je het Bizetplein over en komt het nooit meer goed. Bekijk je even het stadsplan, dan raad je meteen waarom. Rechts wordt de steenweg van de stad afgesneden door kanaal en spoorweg; links wordt alles naar het centrum van Anderlecht en de Wayezstraat gezogen. De Bergensesteenweg beperkt zich dan maar tot het verwerken van de verkeersstroom, wat overigens niet wegneemt dat een huisje van 140 vierkante meter en een beschadigde gevel van tweeënhalve meter breed er nog 165.000 euro moet kosten. Troeven van deze woonst zijn wel de nabijheid van Zeeman, Colruyt en Delhaize op het naamloze punt waar de steenweg in botsing komt met de Aristide Briand­laan, de Veeweidestraat en de Van Kalkenlaan. Tandlabo Express, dat ter plekke de gebroken gebitten herstelde in minder dan een uur, is wel uitgeweken naar Halle.

In het laatste stukje voor het Emile Vanderveldeplein is café BelAfrika gesloten. Op een poster voor de vitrine lacht Marilyn Monroe ons nog toe. We zagen haar eerder op de Gentsesteenweg en in twee cafés op de Leuvensesteenweg. Zij is dus waarlijk een icoon, en wat ons betreft ook de patrones van de uitzichtloze steenwegen.

Naast BelAfrika ligt een café met de kostelijke naam Costa Azul, maar de Portugezen die er zitten te kijken naar de Olympische Spelen (waar ze op het moment van onze passage trouwens ook nog maar één medaille hebben behaald), zijn te vriendelijk om van cynisme te kunnen worden verdacht.

Morsig
Het Vanderveldeplein is opnieuw zo'n windgat temidden van straten, spoorwegen, kanalen, trams en bussen. Toch zijn er mensen die voor hun plezier in het midden ervan gaan zitten niksen op een bankje bij het borstbeeld van Vandervelde himself, een voormalig voorzitter van de Werkliedenpartij.

De Albert I-square is al iets overzichtelijker, maar morst nog steeds met ruimte. Eens daar voorbij valt het opnieuw op hoe weinig mensen hier vrijwillig rondstruinen. Langs de blinde gevels lopen alleen straatvegers en postbodes, en op een affiche belooft een prediker van een evangelische kerk dat hij de zieken zal genezen. Gelukkig zijn er toch nog een paar mensen op wie je altijd kunt rekenen.

Beiroet
Voor de rest auto's, altijd maar auto's. Een reclamepaneel voor uitlaatpijpen dreigt zijn absurdistische karakter al bijna te verliezen. Pas aan Clemenceau neemt de bevolking weer toe en liggen er weer gebakjes achter glas.

Op nummer 202 bemerken we een oud zinkdepot waar Jan Decorte volgens ons ooit zijn Oedipus-bewerking Bêt noir op locatie heeft gespeeld. Vandaag zorgt alleen de sociaal-artistieke vzw Beeldenstorm op nummer 145 nog voor wat cultuur. Een art-nouveaupand op nummer 118 is - natuurlijk - een opbrengsthuis geworden. De kerk in de Dokter De Meersmanstraat ziet er dan weer aardig uit, en de papegaai van café El Retiro ertegenover fluit alsof er verder niets aan de hand is. Toch lijken de hotels Scandinavia en Van Belle op dit laatste stukje steenweg wel fata morgana's. De Aziatische toeristen die ze naar hier hebben gelokt, lopen er op straat totaal miscast bij. We raden hun de Libanese lekkernijen aan die hier bij verschillende bakkers en traiteurs worden verkocht, zo wanen ze zich pas echt in het centrum van Beiroet.

Op de hoeken aan de Anderlechtsepoort, die we vandaag kennen als het Riolenmuseum, verzekert boetiek Marjan de toevoer van theepotten en plastic bloemen naar de hoofdstad, terwijl café Istanbul Enzo Scifo blijkbaar nog steeds als het uithangbord van het Belgische voetbal beschouwt.

Firefly
Net daarvoor, in een café naast het kleine, maar van een sportveld, speeltuin en parkreglement voorziene Dauwparkje ontmoeten we dan Els Dietvorst. Die weet ons meteen te vertellen dat het park er alleen maar gekomen is nadat het huis dat op die plek stond, was ontploft door een gaslek. Ook over aanrandingen, overvallen en ongevallen waarvan zij en haar collega-kunstenaars getuige zijn geweest, heeft ze verhalen. En over mensen die uitvoerig voor de camera kwamen vertellen hoe het met de Bergensesteenweg bergaf blijft gaan, zodat ze - soms na generaties aanwezigheid - besluiten te verhuizen.

Zelf heeft Dietvorst de steenweg ondertussen herhaaldelijk afgeschuimd. Zelfs twee keer te voet helemaal tot in Bergen. "Na onze eerste ervaringen waren we toch allemaal wat murw geslagen en vroegen we ons af waarin we de schoonheid zouden vinden, en wat interessant genoeg kon zijn om mee aan de slag te gaan."

Ondertussen is de inspiratie er wel, en van de uitwerking zullen we u zeker op de hoogte houden. Het eerste, nog steeds te bestellen krantje Bienvenue staat al vol foto's, teksten, tekeningen, beoogde filmlocaties, typografische experimenten, en zelfs aanzetten tot een novelle over de N6. De Oostenrijker Nikolaus Gansterer, die al een paar keer vanuit Wenen het vliegtuig naar Brussel nam met geen ander doel dan hier de Bergensesteenweg te komen bewandelen, maakt waarschijnlijk een grote sculptuur als een soort fysieke en mentale maquette van de steenweg. "Op de duur raak je toch bijna gehecht aan die steenweg waarmee je aanvankelijk niets meer te maken wilde hebben."