L'Autre 'Lieu' biedt alternatief voor psychiatrie

In de traditionele psychiatrie worden mensen te snel betutteld en als een nummer behandeld, waardoor ze helemaal geïsoleerd dreigen te geraken. Dat vindt de Brusselse vzw L'Autre 'Lieu', die een menselijker alternatief wil bieden door mensen met psychische problemen op te vangen in leefgemeenschappen waar ze op een warme manier omringd worden.

Opvallend detail is dat in twee van de drie Brusselse leefgemeenschappen de rol van gastheer wordt vervuld door Afrikaanse Peul. Ze omringen hun Belgische gasten met het respect dat ze in instellingen niet vinden.

De bewoners van de Visvijverstraat kijken er allang niet meer van op, maar wie voor het eerst de knalblauwe voordeur van het nummer 70 openduwt, stapt een wel heel bijzondere wereld binnen. Het onopvallende huisje biedt immers onderdak aan een opmerkelijk allegaartje bewoners. Sinds 1989 woont er een kleine Peul-gemeenschap, die zich ontfermt over een tweetal mensen met psychische problemen. Het gaat om mensen die in een psychiatrische instelling zijn beland en weer een zelfstandig bestaan proberen op te bouwen, of om mensen die om de een of andere reden niet meer zelfstandig kunnen wonen en een alternatief zoeken voor een opname in een hospitaal of instelling.

Elke kruimel
Het idee is vrij toevallig ontstaan, toen een jonge Peul in Senegal werd ontdekt door Maurice Béjart. Béjart was onder de indruk van de danstalenten van de jongeman en nam hem mee naar zijn dansschool in Europa.

De man leerde in Brussel een Belgische kennen, met wie hij trouwde. Die Belgische was een van de oprichtsters van L'Autre 'Lieu', een vzw die opkwam tegen de harde en onpersoonlijke aanpak in de traditio­nele psychiatrie. Door de mensen een luisterend oor en een warm onthaal te bieden, kun je immers al heel wat problemen opvangen, is de redenering.

Toen de vrouw de gemeenschap van haar kersverse echtgenoot beter leerde kennen, viel haar meteen op dat de Peul, hoewel ze zelf straatarm waren en vaak in onmenselijke omstandigheden leefden, ontzettend warm en gastvrij waren, en elke kruimel deelden met anderen. Het is een instelling die al eeuwenlang in de Peul-cultuur ingebakken zit, leerde ze.

Gastvrij
Een en ander bracht het koppel op het lumineuze idee om de problemen aan beide kanten op te lossen, door de Peul samen te brengen in een wat comfortabeler woning, en ze zich te laten ontfermen over een aantal mensen met psychische problemen.

Mamadou Wone is er van in het begin bij en herinnert het zich nog levendig. "Ik was in 1989 om politieke redenen uit mijn thuisland Mauritanië gevlucht en in Brussel beland," vertelt hij. "Als illegaal was het erg moeilijk om de kost te verdienen, ik woonde dan ook in een keldertje ergens in Anderlecht, in barre omstandigheden. Toen ik van mijn Senegalese vriend over het project hoorde, heb ik me meteen geëngageerd om de dialoog mee tot stand te brengen. Bij ons is het de traditie om anderen te helpen. Uiteindelijk werden er acht mensen samengebracht om in het huis te wonen. We konden het tegen een voordelig tarief huren van de vzw, waardoor we eindelijk wat comfortabeler konden leven. Dankzij de vzw en het project hebben we ons ook kunnen laten regulariseren, waardoor we makkelijker werk konden vinden en een menswaardig bestaan konden opbouwen."

"Het begin was niet makkelijk; de buurtbewoners bekeken ons met argwaan. Ze waren niet gewend om Afrikanen in hun straat te zien, ze dachten dat we wel dieven of ander uitschot moesten zijn. Maar die vooroordelen smolten als sneeuw voor de zon toen we een feest organiseerden voor de buren, met lekker eten en muziek. Nu kennen ze ons en zwaaien we gedag op straat (lacht). En zowel de huidige als de vorige burgemeester van Elsene is ons al komen opzoeken."

Respect
Ook voor de Belgische gasten die binnen de gemeenschap opgevangen worden, heeft het project heel wat voordelen. Daar kan Jean Bevernage van meespreken. Hij huurt al negen jaar een kamer in de gemeenschap en lijkt niet meteen plannen te koesteren om er te vertrekken. "Daar ben ik nog niet klaar voor," zegt hij. "Ik ben zwaar depressief geweest. Ik heb geen enkele familie meer; iedereen om me heen is gestorven. Het viel me op de duur heel zwaar om nog alleen te leven en zelfstandig te functioneren. Ik ben op een bepaald moment veertien maanden opgenomen in een psychiatrisch hospitaal, waar ik werkelijk door de hel ben gegaan. We werden er betutteld, gekleineerd en kregen er niet het minste respect. Ik herinner me die keer dat een dame zat te huilen omdat ze slecht nieuws had gekregen van haar kinderen. Ze werd door de verpleger uitgekafferd; ze moest stoppen met huilen of er zwaaide wat. We mochten ook niet zelf beslissen over onze medicatie, we moesten gehoorzamen als kleine kinderen."

"Hier heb ik precies gevonden wat ik nodig heb: een warm onthaal bij mensen die me niet beoordelen en die me respecteren. Als ik drie dagen mijn kamer niet uitkom, dan laten ze me met rust, maar als ik de vierde dag naar beneden kom, krijg ik van iedereen een brede glimlach."

Respect is een sleutelbegrip binnen de leefgemeenschap, bevestigt Wone. "Anderen een plezier doen geeft ons voldoening," zegt hij. "We maken geen onderscheid volgens afkomst of huidskleur, we nemen iedereen zoals hij is. Wederzijds respect is erg belangrijk voor ons. Wij laten onze gasten in hun waarde, en zij respecteren onze cultuur en godsdienst. Praten met elkaar is enorm belangrijk. Ik werk in een rusthuis, waar ik ook de tijd neem om een persoonlijke band op te bouwen met de mensen. Dat is niet overal zo; ik heb al in rusthuizen gewerkt waar de mensen als nummers werden behandeld, waar niemand tijd had om ook eens naar hen te luisteren. Daardoor geraken de mensen helemaal geïsoleerd en kunnen ze mentale problemen krijgen."

Vrouwen
Twee soorten mensen zijn niet welkom in de Elsense Peul-gemeenschap: kleptomanen en drugverslaafden. "Dat kunnen we ons niet permitteren, daarvoor is onze reputatie te fragiel," zegt Wone met een zucht. "Stel je voor dat ze last zouden berokkenen in de buurt, dan riskeren we meteen de reputatie van drugshok of bende te krijgen."

Ook vrouwen zijn er niet, valt ons op. "Er hebben hier wel Peul-vrouwen gewoond, maar die zijn vrij snel verhuisd," vertelt Wone. "En mannen die een vrouw hadden gevonden, zijn ook allemaal verhuisd. Het is nu eenmaal niet zo makkelijk om met een vrouw in een gemeenschap samen te leven. Vroeger hadden we af en toe nog een vrouwelijke gast, maar omdat dat weleens problemen gaf, hebben we gevraagd om geen vrouwen meer te sturen. De laatste vrouw die hier woonde, liet bijvoorbeeld als ze ongesteld was haar bebloede slipjes in de keuken slingeren en ze maakte veel problemen. Professioneel opgeleide mensen hebben daar niet zo'n probleem mee, maar voor ons was dat niet eenvoudig om mee samen te leven. Bovendien is er met vrouwen toch altijd een zekere afstand. Wanneer wij bijvoorbeeld zitten te kletsen en plezier zitten te maken, dan zijn we vaak ook erg lichamelijk. Maar een vriendschappelijk duwtje of een aanraking kan door een vrouw weleens verkeerd geïnterpreteerd worden, en daarom ben je meer op je hoede. Onder mannen is het contact veel eenvoudiger (lacht)."

Alle mannen in de gemeenschap zijn dan ook vrijgezel, of ze hebben een gezin in Afrika. Die gezinnen zijn na de slachtingen in 1989 grotendeels gedeporteerd naar Senegal, waar de mannen hen eens om de twee jaar gaan opzoeken. Hen laten overkomen naar België is te duur en te moeilijk. "Jammer, want ik heb al een paar knappe Peul-vrouwen gezien," zegt Jean, en hij lacht. "Als je wilt, zullen we er wel eentje voor jou zoeken," grapt Wone.

--------------------
De Peul

De Peul zijn een Afrikaans volk dat verspreid leeft over een zevental landen: in de eerste plaats Senegal, maar ook Mauritanië, Mali, Niger, Kameroen en Guinee, tot in Tsjaad. Ze waren oorspronkelijk een nomadenvolk van herders, maar intussen hebben ze zich vast gevestigd. De meeste Peul houden nog altijd vast aan hun moslimtraditie.

Velen vluchtten naar het buitenland, en ook in ons land zijn ze steeds talrijker aanwezig. Naar schatting wonen er nu al zowat achthonderd Peul in België. Het gemeenschapshuis in de Visvijverstraat doet in de praktijk dienst als ontmoetingscentrum. In oktober staat er een groot Peul-feest op het programma om de vijfentwintigste verjaardag van de vzw L'Autre 'Lieu' te vieren.