Leerhuis Brussel doet het zonder leerplan... en zonder subsidies

Een school waar de leerlingen zelf bepalen hoe ze hun dag doorbrengen en wat ze leren: het kan in de Sudburyschool. In februari 2007 opende in Schaarbeek Leerhuis Brussel de deuren. De initiatiefnemers gaan ervan uit dat kinderen moeten leren vanuit hun eigen motivatie. Het idee klinkt romantisch, maar doet tegelijkertijd bij velen de wenkbrauwen fronsen.

Het is donderdagmiddag. De deur van een herenhuis in Schaarbeek gaat open. Geen bel die de speeltijd aankondigt, geen kleuterwc's, geen lange rijen boekentassen of ongezellige, kale eetzalen. Maar toch een school: Leerhuis Brussel. De twee kinderen die aanwezig zijn, houden zich op de eerste verdieping in stilte bezig en willen liever niet met een krant spreken.

De initiatiefnemers van Leerhuis Brussel waren ontevreden over de invulling van 'leren' die het traditionele onderwijs erop nahoudt. Leerhuis Brussel, daarentegen, is een democratische school die door de hele schoolgemeenschap - in dit geval vier leerlingen tussen vijf en twaalf jaar en vier begeleiders - wordt bestuurd. De begeleiders, die op vrijwillige basis werken, hebben geen sturende, maar een begeleidende functie. Als een kind buiten wil gaan fietsen, de maaltafels wil leren of interesse toont voor schilderen, dan zorgen de begeleiders voor ondersteuning.

Creatief
Om te voldoen aan de leerplicht worden de kinderen ingeschreven in het thuisonderwijs. Dat vormt geen probleem, want je mag kiezen voor thuisonderwijs op een andere plaats dan thuis en met andere leraars dan de ouders. Leerhuis Brussel werkt zonder leerplan en levert geen diploma af dat toegang geeft tot het hoger onderwijs. Kinderen die verder willen studeren, moeten hun diploma halen via de Centrale Examencommissie. Als een student beslist om voor dat diploma te gaan, dan zorgt het Leerhuis voor begeleiding.

Met de overstap naar het hoger onderwijs zijn de meeste ouders nog niet bezig, vertelt Sandra Roobaert, begeleidster en medeoprichtster van het Leerhuis. "Als een kind een diploma middelbaar onderwijs kan behalen, zijn de meeste mensen ervan overtuigd dat de rest ook wel zal lukken. Studenten die bewust kiezen om verder te studeren, zijn rijp genoeg om te beseffen dat daar ook dingen aan vasthangen die ze minder zullen appreciëren. Als ze het echt willen, dan is het zeker mogelijk. Hier ervaren ze ook dat niet alles zomaar plezant is, maar dan op een heel functionele manier. Sommige kinderen hebben bijvoorbeeld een bloedhekel aan opruimen, maar ze beseffen dat het onmogelijk is om alles zomaar te laten liggen."

De kinderen in het Leerhuis houden zich vooral creatief bezig. Ze knutselen, tekenen, naaien of maken iets klaar uit een kookboek. Roobaert: "Ze zijn heel weinig schools bezig. Af en toe maken de leerlingen een schrift waarin ze allerlei vragen neerpennen over bijvoorbeeld de herkomst van stenen of het ontstaan van planeten. Maar dat wordt dan niet echt uitgediept en zo verdwijnt die belangstelling weer."

Dat de kinderen hun dagen zelf moeten indelen, zorgt weleens voor frustratie en verveling. "Soms lopen ze de muren op. Maar dan moeten ze nadenken of gewoon even niksen," zegt Roobaert. Begeleider Tom Vrancken beaamt dat: "In het begin had ik de neiging hen te helpen en zelf iets aan te bieden. Maar eigenlijk haal je hen dan weg van de mogelijkheid om te groeien."

Schone lei
Hebben kinderen dan geen minimale vorm van discipline nodig? "Mensen die het Leerhuis leren kennen, denken al snel dat het een school is waar alles mag. Maar dat is helemaal niet het geval. Niet alles kan of mag zomaar. We geven de kinderen een duidelijke structuur mee en we waken erover dat afspraken worden nageleefd," zegt Vrancken.

Elke week is er een schoolbijeenkomst waarop alle leerlingen en begeleiders aanwezig mogen zijn. Tijdens die bijeenkomst worden ideeën besproken, voorstellen gedaan voor nieuwe schoolregels of voor de aankoop van nieuw materiaal. Ook klachten die door het juridisch comité zijn doorgeschoven, worden op die schoolbijeenkomsten behandeld. Bij het juridisch comité, dat uit een begeleider en een leerling bestaat, kunnen leerlingen een klacht indienen. Die klachten worden onderzocht en als het nodig is, wordt er een oplossing gezocht. "We proberen die 'straf' te laten overkomen als een logisch gevolg. Als een kind verschillende keren zijn bord niet wil afruimen, dan hebben de andere leerlingen daar last van. We proberen het kind dat te laten inzien door bijvoorbeeld een dag keukenverbod. De functie van zo'n maatregel is dat iemand de kans krijgt om zich te herpakken en weer met een schone lei kan beginnen. We willen daar niet te veel morele oordelen aan vastknopen," vertelt Sandra Roobaert.

Harry Potter
Of kinderen uit zichzelf basisvaardigheden zoals rekenen en lezen willen verwerven? "De kinderen spelen samen weleens winkeltje. Door bij elkaar spullen te gaan kopen, leren ze optellen en aftrekken," vertelt Vrancken. "Ik vond het heerlijk om te zien hoe een meisje van vijf jaar interesse kreeg in lezen. Ze ziet elke dag de andere kinderen lezen en heeft dankzij haar kinderlijke nieuwsgierigheid de letters van haar naam geleerd. Op een heel organische en speelse manier heeft ze nu al de letters van het alfabet geleerd. Ze kan nog niet vlot lezen, maar ze herkent al veel en het gaat niet lang meer duren voor ze een boekje vastpakt en begint te lezen. Zonder dat iemand haar daartoe heeft aangezet."

Een ander meisje heeft leren lezen omdat ze de boeken van Harry Potter wou lezen. "Zo willen de kinderen leren lezen omdat ze weten dat ze daarmee kunnen doen wat ze willen. Het functionele is heel duidelijk aanwezig," verduidelijkt Vrancken.

Geen subsidies
In tegenstelling tot andere alternatieve onderwijsvormen hoeven de ouders van de leerlingen hier geen toiletten te komen poetsen of kinderen op te vangen. De grootste verwachting naar de ouders toe is een maximaal vertrouwen in de kinderen en in de manier van leren. "De ouders moeten ondersteunen waarmee de kinderen hier bezig zijn. Als ze thuis komen aandragen met rekenblaadjes of spellingboekjes, dan willen ze compenseren wat kinderen hier eventueel niet zouden leren. Dan krijgt het kind een verkeerd signaal," zegt Sandra Roobaert.

Leerhuis Brussel is geen officieel erkende school en ontvangt dus geen subsidies. Het schoolgeld dat de ouders moeten betalen, gaat van 1.920 tot 3.000 euro per jaar. Vreest het Leerhuis dan niet dat door de hoge prijzen de diversiteit van de kinderen in het gevaar komt? Roobaert: "Dat is een realiteit waar we op dit moment niet omheen kunnen. Al wil ik die prijs wel relativeren. In het algemeen ligt het inschrijvingsgeld voor een privéschool een stuk hoger. Maar inderdaad, mensen met de laagste inkomens kunnen bij ons niet terecht. Dat is heel jammer, maar op dit moment hebben we daar geen antwoord op. Zonder dat geld, dat vooral wordt gebruikt voor het onderhoud en de huur van het huis en de aankoop van materiaal, kunnen we niet functioneren."

Boekenbofkont
De vier leerlingen die nu in het Leerhuis zitten, zijn vijf, acht, negen en twaalf jaar oud. "Dat ze weinig leeftijdgenootjes om zich heen hebben, is een probleem waar de kinderen gefrustreerd van geraken," vertelt Vrancken. "Toch zijn ze realistisch. Ze vinden het op dit moment niet leuk, maar als ze de voor- en nadelen tegen elkaar afwegen, dan slaat de balans nog altijd door in het voordeel van hier te kunnen leren. De meeste kinderen hebben nog buitenschoolse activiteiten waarbij ze in contact komen met leeftijdgenoten."

Op de vraag of het voor de kinderen niet moeilijk is om zich buiten de school aan te passen aan de maatschappij, hebben Vrancken en Roobaert een duidelijk antwoord. "Je leert hier op je strepen te staan, en je leert voelen wat je voelt. Het Leerhuis is de school bij uitstek waar kinderen keuzes leren te maken. Dat is een ontzettend belangrijke vaardigheid in onze samenleving, waarin je op elk moment van je leven een miljoen keuzes moet maken."

Op woensdag en donderdag organiseert het Leerhuis na de schooluren het voorleesproject Boekenbofkont. Kinderen van zes tot twaalf jaar zijn dan welkom om (gratis) te komen luisteren naar boeken die worden voorgelezen. Deze paasvakantie was er Le Big Vanalles Dinges, een driedaagse workshop waarin 'van alles' gebeurt. Het doel van deze twee projecten is de bekendheid van het Leerhuis te vergroten en de kinderen uit de buurt te leren kennen. "Het is heel moeilijk om de juiste mensen te bereiken," vertelt Vrancken. "Blijkbaar loopt het in de Gentse Sudburyschool vlotter dan hier in Brussel. Om meer kinderen te bereiken, hebben we beslist om de school open te trekken en heten we ook anderstalige kinderen meer dan welkom."