Luc Vervaet, ontslagen gevangenisleraar

"Mensen opsluiten en de sleutel weggooien: dat is de essentie van ons huidige strafsysteem. Mensen heropvoeden, daar geloven ze niet meer in. Zo krijg je wandelende tijdbommen. Niet dat ik pleit voor straffeloosheid; mij gaat erom: wat kun je herstellen? Voor dader én slachtoffers." Luk Vervaet gaf tot voor kort Nederlands aan gedetineerden in de gevangenis van Sint-Gillis. Op 10 augustus werd hem, zonder enige uitleg, de toegang ontzegd.

B erufsverbot , zo noemt Luk Vervaet het. En hij wordt daarin gevolgd door tientallen academici. "Nooit heb ik een klacht over mijn werk gekregen. Ik ben ook nooit uitgenodigd voor een gesprek. Op 10 augustus heb ik een brief gekregen - ondertekend door Hans Meurisse, de directeur-generaal van de Belgische gevangenissen -, met de melding dat ik om veiligheidsredenen in geen enkele strafinstelling meer welkom ben. Punt."

"Van enige toelichting was, en is nog altijd, geen sprake. Ze vertikken het botweg. Een burger - geëngageerd of niet - kan blijkbaar zomaar opzijgeschoven worden. Dat is kafkaiaans. Symptomatisch ook voor een mentaliteit die er na 11 september 2001 in is geslopen. Ook de vzw Adeppi, die me heeft aangeworven om les te geven in de gevangenis, wordt voor schut gezet. Men verplicht die mensen mij af te danken, want ik kan mijn werk niet meer doen."

"Inderdaad, mijn mening druist in tegen die van de bewindsvoerders, en als dat niet compatibel is met mijn werk, dan vind ik dat heel verontrustend. Zulke dingen kunnen ze makkelijk uitbreiden tot bijvoorbeeld een journalist of een advocaat. Ik zeg: ze hebben professioneel niets op mij aan te merken, niets op mijn gedrag in de gevangenis. Een lege doos is het. Mijn advocaat heeft dan ook een kort geding aangespannen, waarbij ik vraag dat het verbod ongedaan gemaakt wordt. Ik verdien niet wat me nu overkomt. Zij moeten zeggen waarover het gaat, en dan wil ik daarover in discussie gaan. Dat is een minimum, me dunkt."

Fysiek en psychologisch
Suf zit Vervaet zich nu al weken te piekeren, te gissen naar de redenen waarom hij persona nog grata is geworden. "Ik kan me alleen voorstellen dat het om een politieke maatregel gaat. Door wat ik schrijf over het gevangeniswezen buiten mijn werk, door mijn linkse signatuur. En wellicht ook door mijn werk, samen met anderen, rond de antiterreurwetgeving en Palestina." De standpunten waarover Vervaet het heeft, zijn al uitgebreid aan bod gekomen in De Standaard , De Morgen , La Libre Belgique...

"Hoeveel mensen die bezig zijn met justitie, weten wat het is om opgesloten te zijn? Bitter weinig, me dunkt. Ik heb dat ook op papier gezet en minister De Clerck persoonlijk gezegd: 'Al de mensen die iets te maken hebben met Justitie, zouden ze een maand moeten opsluiten. Gewoon regime, geen uitzonderlijk. Dan zouden ze pas weten wat het is.'"

"Een gevangenis pleegt geweld op een persoon. Fysiek en psychologisch. Het sys­teem is erop gericht een mens zoveel mogelijk te depersonaliseren, hem de dingen af te leren die nodig zijn om in de maatschappij te kunnen functioneren. Het is ook een gevaarlijke omgeving: heel veel gedetineerden slaan de dagelijkse wandeling over. Uit zelfbescherming."

"De overbevolking maakt het alleen maar erger. Een beetje menselijk leven is onmogelijk als je 23 uur op 24 opgesloten zit met drie mensen in een cel van negen vierkante meter. Dat in Frankrijk sinds begin dit jaar al 103 gedetineerden zelfmoord hebben gepleegd, moet toch tot nadenken stemmen. Want zo'n zelfmoord, dat is een vlucht, een ontsnapping. Net zoals gaan lopen uit de gevangenis dat is. Drie gangsters ontsnapt uit Brugge: de media konden er maar niet genoeg van krijgen. In dezelfde periode waren er drie zelfmoorden in Lantin. Waar was hetzelfde lawaai, waar was de media-aandacht? En zij die gaan lopen, weten ook dat ze niet lang vrij zullen blijven. Of ze zouden al die tijd clandestien moeten leven, wat voor die amateurs niet doenbaar is. Ik zeg amateurs , want dat zijn Sekkaki en co wel degelijk."

Goed onderwijs
Een langdurige en massale opsluiting van mensen is niet het antwoord om de maatschappij veiliger te maken, daarop blijft Vervaet hameren.

"Moet je de mensen elk perspectief ontnemen? Neen toch. Je zit dikwijls met mensen die begonnen zijn als kruimeldief, die niemand hebben vermoord. Maar die uiteindelijk, door een opeenstapeling van feiten, ellenlange gevangenisstraffen hebben opgelopen. Die gasten hebben geen toekomstperspectief meer en worden ook in een bepaalde rol gedrongen door hun reputatie, die in se op weinig of niets is gebaseerd. Een selffulfilling prophecy : je gaat op de lange duur de rol spelen die van je wordt verwacht. En je zúlt hem spelen, want zo dom ben je wel."

"Wat willen ze repareren met zo'n sys­teem? Niets toch? Ik vind dat er een massale ingreep moet komen op een aantal basisfuncties in de maatschappij, om dat recht te trekken. Te beginnen met de opvoeding, het onderwijs. Men zegt dikwijls: 'De leerlingen falen.' Ik zeg: 'Het onderwijs faalt.' We zijn blijkbaar niet in staat om kinderen op te voeden op een manier die werkt. Ik zit in de gevangenis met tachtig procent mensen die geen diploma hebben, of hoogstens een diploma van lager onderwijs of lager secundair. Dat zegt genoeg. Je moet ook niet beginnen als ze al dertien of veertien zijn, want dan ben je al een stuk verloren. Er zijn zoveel werklozen, zet ze in godsnaam op de opvoeding van de jeugd. Er zijn mensen met zoveel talenten op alle gebieden. Concentreer dat op de jeugd en creëer een maximum aan kansen."

"Dit standpunt botst natuurlijk met de mentaliteit die securitair is: opsluiten en de sleutel weggooien als we kunnen. Een van mijn basisprincipes is: je moet de jongeren graag zien. Je moet ze niet als vijand beschouwen. Wij hebben ze toch maar in een wereld gedropt die wij gemaakt hebben. Het is onze verantwoordelijkheid te zorgen dat het allemaal goed komt. Een kind is in essentie goed, je kunt daar dus iets van maken. En als dat niet lukt, dan moet je toch vragen stellen over je aanpak, niet over de jongeren zelf."

"Een ander aspect is de kwestie 'werk of geen werk'. In sommige migrantenwijken, in wat ze le croissant pauvre in de kanaalbuurt noemen, heb je een werkloosheid van zeventig procent. Een van de problemen is dat de jongeren niet meer in de voetsporen van hun vader treden, zoals dat met de Spaanse en Italiaanse migranten wel het geval was. Onder meer omdat er veel minder werk voor laaggeschoolden is dan voorheen. Sinds de eerste crisis in de jaren 1970 zit je in sommige landen in Europa met een stijging van de gevangenispopulatie met zestig procent. Dan denk je toch: my god , wat is er gebeurd? Heel simpel: een economische achteruitgang, dát is er gebeurd."
"Een derde punt is discriminatie. En die bestaat wel degelijk. Heb je niet de juiste naam, dan heb je het dubbel zo moeilijk. En we spreken over 2009, hé, na zoveel jaren strijd tegen racisme en aanverwante. Ik heb te maken met mensen die nooit respect hebben gekregen in hun leven. Behandel ik die mensen met respect, dan heb ik het gevoel dat het iets is wat ze niet kennen."

Allemaal goed en wel, maar wat met de slachtoffers, zullen velen opwerpen. "Daar ben ik wel degelijk mee bezig," repliceert Vervaet. "Zo heb ik samen met Tiny Mast, de moeder van Kim en Ken, twee jaar aan een boek gewerkt. Bij mij gaat het erom: wat kun je herstellen? Voor de daders, voor de nabestaanden, voor de ouders van een moordenaar. Ik pleit voor een globale humane aanpak, voor een menselijke maatschappij. En al de mensen die daar anders over denken, kunnen een voorbeeld nemen aan Carine Russo, de moeder van de kleine Mélissa: 'Voordat mijn kind ontvoerd en vermoord werd, was ik niet voor de doodstraf, waarom zou ik er nu wel voor zijn?'"