Marc Noppen, CEO UZ Brussel: 'Geef het zorgpersoneel toch eindelijk vertrouwen'

De ziekenhuizen hebben vandaag hun handen vol met een tweede golf. Niet van coronapatiënten, maar van mensen die drie maanden zorg uitstelden en er nu vaak veel erger aan toe zijn. Het is maar een van de vaststellingen die UZ Brussel-CEO Marc Noppen maakt, nu de Covidcrisis op waakvlam brandt. “We leven in een maatschappij die gebaseerd is op wantrouwen.”

Marc Noppen woont in de week in de Vijfhoek, dicht bij het kanaal. Toen hij de voorbije maanden van het centrum naar zijn werk in Jette fietste, viel hem niet enkel de rust op – “Amper vliegtuigen!” – maar ook hoe de crisis mensen dichter bij elkaar bracht. “Je voelde meer tolerantie, meer bezorgdheid voor elkaar, bijvoorbeeld onder buren. Een beetje zoals we dat ook onder het ziekenhuispersoneel zagen, ja. Sommigen zijn zelfs uit pensioen teruggekeerd voor deze crisis.”

Wat is u persoonlijk het meest bijgebleven van de voorbije Covidperiode?
Marc Noppen: De intensiteit. De crisis vergde van veel mensen heel veel inspanningen. De paradox was dat tegelijk een grote groep van het ziekenhuispersoneel net veel minder werk had, omdat de reguliere zorgverlening zo goed als weggevallen was.

Viel het dat personeel aan de zijlijn zwaar?
Noppen: We hebben die mensen zoveel mogelijk ingeschakeld en velen hebben zich ook vrijwillig aangeboden. In het naaiatelier hebben uiteindelijk meer dan honderd mensen bijna 15.000 mondmaskers gemaakt, naast schorten en mutsen. Het deed wat denken aan een Cubaanse sigarenfabriek, maar dan zonder mollige dame die de krant voorleest voor de compañeros. Daarnaast hadden we ook een babysitservice, een winkelservice, een pakjesdraagservice om zaken bij de patiënten te brengen. Personeel van de fertiliteitskliniek, die gesloten was, is ingeschakeld op intensieve zorg, waar ze een ongelofelijk tof initiatief genomen hebben: aangezien bezoek op die afdeling onmogelijk was hebben ze een communicatiedienst ingericht, die drie keer per dag zelf de familieleden opbelde. Die naasten keken daar echt naar uit.

Tijdens de crisis had je de indruk dat als iemand naar intensieve zorg verhuisde, dat een grote stap in het ongewisse was. De kans dat die mensen het niet overleefden was reëel en bovendien waren ze vaak helemaal afgesneden van sociaal contact.
Noppen: Dat klopt. We hebben dan ook heel veel inspanningen gedaan om die stap zolang mogelijk uit te stellen en een soort medium care in te richten. Het ging er ons daarbij om om te vermijden dat mensen aan een respirator hangen. Want als dat gebeurt, is het erg moeilijk om er weer af te raken. Patiënten krijgen dan al snel allerlei complicaties. Dat was al duidelijk sinds Italië. De communicatie met de Italiaanse collega’s was belangrijk. We kennen elkaar – ik ben zelf ook longarts – en zijn soms zelfs bevriend. Onze cijfers zijn dan ook zeer goed. Van de 114 mensen die we op intensieve zorgen hadden is nog geen 16 procent overleden.

Brussel was erg zwaar getroffen. Hoe komt dat?
Noppen: Een echte verklaring zal pas voor later zijn. Maar er zijn een aantal elementen. Brussel is hier de dichtstbevolkte omgeving, mensen zitten er dicht op elkaar. Dat zie je ook in New York, Stockholm, Milaan ... Daarnaast hebben we ook wijken waar er met minder afstand tot elkaar wordt geleefd, met minder maskers ook. We hebben dan ook duidelijk clusters uit bepaalde buurten gezien.

Welke buurten?
Noppen: Ik ken die niet van buiten, maar een patiënt kwam bij wijze van spreken nooit alleen.

U had het daarnet over de uitzonderlijke intensiteit. Merkt u dan ook een terugslag bij het personeel?
Noppen: Daar hebben we de tijd niet voor gehad, want nu steken de niet-Covid-pathologieën de kop op. Ziektes die we drie maanden lang niet gezien hebben, maar die nu in een erger stadium opduiken. Vooral cardiovasculair lijden. Heel veel mensen hebben dagen en weken met een gevorderd infarct rondgelopen. Ook personeelsleden trouwens: “Och, het zal wel niks zijn.” Die mensen zullen de rest van hun leven hartpatiënt zijn, met hartfalen, pacemakers ... We zagen op een bepaald moment ook vijftig procent minder kankerpatiënten. Nu zijn er plots wel en voor sommigen is het nu wellicht al te laat.

Diabetes is nog zo’n aandoening. Vorige week bezocht ik de afdeling en die lag stampvol. De hoofdverpleegkundige vertelde me dat er bovendien veel pathologieën waren die ze al twintig jaar niet meer gezien hebben: mensen met gedecomposeerde suikerziekte, met hallucinant hoge bloedsuikerwaarden ... Mensen gingen niet meer naar hun huisarts, laat staan naar een ziekenhuis. Vandaag merken we nog steeds dat afspraken vaker afgebeld worden dan voor de crisis. Dat is de echte tweede piek op dit moment: niet corona, maar een tweede pathologiepiek.

En de impact op het personeel?
Noppen: Het zijn dezelfde mensen die ook die tweede piek moeten aanpakken, zonder echte adempauze. De grootste piek van alles na de Covidcrisis is dan ook de psychologische impact, zowel bij de medewerkers als in de bevolking. We deden zelf enquêtes: de toxische stress, die gepaard gaat met lichamelijke klachten, is tijdens de Covidcrisis gestegen, terwijl de veerkracht is gedaald. Wat ook heel erg opviel: tijdens de acute crisis was het ziekteverzuim lager dan normaal, mensen wilden hun collega’s niet in de steek laten. We hebben collega’s die uit pensioen zijn teruggekeerd en anderen die hun pensioen hebben uitgesteld tot na de piek. We hebben geprobeerd om die stress zo goed mogelijk te omkaderen. Zo hebben we een mini-Delhaize ingericht in het ziekenhuis, met pakken wc-papier (lacht). Dat wc-papier blijft merkwaardig, het was nochtans geen virus dat in de eerste plaats diarree veroorzaakte.

Was het voor u persoonlijk ook zo slopend?
Noppen: Nu gaat het weer beter, maar de eerste vijf-zes weken was ik hier ook in het weekend. Ik herinner me nog het eerste weekend dat ik niet ben gekomen: ik ben toen
midden op de dag boenk in slaap gevallen, dat is me nog nooit overkomen.

Het medisch personeel en de bonden vragen een betere verloning en arbeidsvoorwaarden. Kunt u zich daarin vinden?
Noppen: Ja, maar het is belangrijk dat het niet alleen over loon gaat. Meer handen aan bed, dat is cruciaal. Mensen vragen niet om meer geld, maar willen hun werk beter kunnen doen. Sinds 2010 legt de federale overheid ons elk jaar besparingen op. Als je dan weet dat 60 procent van ons budget naar personeel gaat, dan begrijp je dat personeelskosten eraf ‘pitsen’ vrijwel de enige manoeuvreerruimte is. Intussen veroudert de bevolking juist. Mensen worden zorgkundige om mensen te helpen. En als dat dan beknot wordt door alsmaar stijgende werkdruk, dan krijg je echte frustratie. Bovendien is dat nefast voor de patiënt, want het is bewezen dat meer handen aan bed de mortaliteit echt verlagen.

U schreef onlangs dat veranderingen tijdens de Covidcrisis plots opmerkelijk vlotter slagen dan in gewone tijden. Wat leert u daaruit?
Noppen: Dat we veel te rigide bezig waren. We hebben de voorbije drie maanden de ene onwettigheid na de andere begaan, met eenzijdige veranderingen van functies en opdrachten. Dat gebeurde zonder protest, mensen vonden het zelfs fantastisch. “Yes, eens iets anders!” Of neem teleconsultatie (slaat ritmisch op tafel). Dat stond in het tienpuntenprogramma van Maggie De Block van 15 april 2014. We zijn vijf jaar verder en het kon niet, het ging niet, het mocht niet. Toen kwam Covid en binnen de 48 uur was het geregeld en wordt het zelfs terugbetaald. We waren daar al vijf jaar over aan het zeveren met veel te veel stakeholders, zodat altijd wel iemand tegen was.

Waarom lukte het dan vroeger niet?
Noppen: Omdat we het veel te ingewikkeld maakten. Het sleutelwoord in deze discussie is vertrouwen. De laatste decennia hebben we een maatschappij gemaakt rond gestructureerd wantrouwen, met allerlei controlemechanismen, want er zou altijd weleens iemand kunnen foefelen. Volgens mij werkt dat niet zo en heb je die foefelaars altijd. Maar het resultaat van al die grendels is dat je die 98 procent van de mensen die te goeder trouw zijn pest. Als ziekenhuis zit je daardoor al snel vast. Terwijl ik nu de vrijdagavond in de auto kon beslissen om tien extra intensivecarebedden in te richten met tien respiratoren. Dat gaat over veel geld, maar ik had het vertrouwen van de raad van bestuur en ik gaf het vertrouwen aan de specialisten, die weten wat ze nodig hebben.

Denkt u dat het buiten een crisis ook zo goed zou werken zonder controle? Is het niet eigen aan zo’n urgente situatie dat alle neuzen dan in een richting gaan, ook die van de foefelaars?
Noppen: Misschien. Maar er is ook zoiets als sociale controle. Het ergste dat je kan hebben, is dat je vies bekeken wordt door je collega’s. Dat heeft veel meer impact dan een politie die erboven staat, ook in positieve zin. Positieve peer pressure duwt iedereen omhoog.

Hoe ziet u onze maatschappij het volgende jaar en zelfs langer veranderen door Covid?
Noppen: Het is nog te vroeg voor echte conclusies. Het is nu een veel geniepigere vijand geworden. Wij hebben maar twee patiënten meer, maar je ziet wel belangrijke uitbraken in onder meer Duitsland. We zullen nog maanden in een schemerzone zitten. Wellicht tot er een vaccin is of tot het virus in kracht afneemt, want dat doen virussen in de regel. Het is darwinisme: virussen die de gastheer te snel doden, sterven ook zelf uit omdat ze geen tijd hebben om anderen te besmetten. Daarom is ebola nooit een wereldwijde pandemie geworden.

Welke lessen trekt u voor uw ziekenhuis uit deze crisis?
Noppen: (zonder nadenken) Dat wij een goed ziekenhuis zijn! Onze mortaliteitscijfers zijn van de laagste van het land. Maar ik ben ook erg onder de indruk van de manier waarop onze ziekenhuisgemeenschap dit heeft aangepakt, hoe iedereen aan hetzelfde zeel trok. Dit was de allerbeste teambuilding ooit. Alleen is het er een wel een zonder ontlading, zonder feest- of rouwmoment.

Over feesten gesproken. Het Flageyplein liep onlangs vol met duizend feestende jongeren. Kan je zulke strenge regels wel volhouden als het gevaar niet tastbaar is, zoals voor die feestneuzen?
Noppen: Twintigjarigen gaan inderdaad niet dood aan corona, op uitzonderingen na. Tja … hoe krijg je dat uitgelegd? Ik heb daar geen goed antwoord op. Gelukkig was het in de openlucht.

Wat is de belangrijkste politieke conclusie uit deze crisis?
Noppen: Dat je in crisistijd een eenheid van commando en communicatie nodig hebt. Daar is zelfs de grootste regionalist het mee eens. Een tweede les is dat we een gouden kans verspeeld hebben om Europa draagvlak te geven. Von der Leyen en Michel hadden dit moeten aanpakken, maar in de plaats gingen de grenzen dicht. Niet alleen voor mensen, maar ook voor goederen en diensten. Onze grootste leverancier van mondmaskers mocht de Duitse grens niet over!

U hebt het nu over crisismaatregelen. Maar wat erna?
Noppen:De hervorming van de gezondheidszorg moeten we niet noodzakelijk koppelen aan Covid. Al heeft de kakofonie van de mondmaskers en de negen ministers van Volksgezondheid wel getoond hoe absurd de huidige situatie is. De vraag is op welk niveau je gezondheidszorg brengt als je vereenvoudigt. Het kan federaal, op het niveau van gewesten of gemeenschappen,
bij de provincies ... Laat experts zich daarover buigen, naast het politieke slagveld. Die kunnen becijferde scenario’s uitwerken waarover de politiek dan later kan oordelen. Weet u trouwens wat de belangrijkste determinant voor uw levensduur is?

Mijn leeftijd?
Noppen: (Lacht) Tautologisch is dat juist. Maar afgezien daarvan is het uw postcode. In Brussel-Stad leef je statistisch acht jaar minder lang dan in Sint-Martens-Latem. De woonplaats zegt veel over sociale contacten, eetgewoonten, lucht- en lawaaivervuiling ... Daarom is de indeling van gezondheidszorg op basis van geografie zo link. Als je weet dat het aantal 85-plussers veel hoger is in Vlaanderen dan in Brussel, zou ik niet zo staan te springen om de gezondheidszorg te regionaliseren.