Marokkanen kwamen vooral als toeristen

Vijftig jaar geleden tekenden België en Marokko een bilateraal akkoord voor de rekrutering van goedkope arbeid voor de Belgische steenkoolmijnen. Dat akkoord zelf bracht echter maar een beperkte migratie op gang.

D e aandacht voor vijftig jaar migratie vandaag (zie kader hiernaast) staat in schril contrast met de aandacht voor het bilateraal akkoord in het jaar dat het werd gesloten. De pers repte er met geen woord over. Het Staatsblad zou de conventie pas na tien jaar na datum publiceren.

De diplomatieke inspanningen om tot het bilateraal akkoord van 17 februari 1964 te komen, dienden vooral de industriële belangen, zo blijkt een boek van ULB-onderzoekster Nouria Ouali. Vooral de steenkoolfederatie Fedechar was vragende partij voor goedkope arbeidskrachten. De werkgevers wilden zo snel mogelijk de spanning op de arbeidsmarkt weghalen, om zo de lonen voldoende laag te kunnen houden.

Tegelijk was Marokko vragende partij voor het migratieakkoord. Het land kampte met een economische crisis. Het bilateraal akkoord zorgde voor werk en kon buitenlandse geldstromen op gang brengen.

Vreemd genoeg zou België minder dan een jaar na het bilateraal akkoord al signalen uitsturen dat de officiële migratiestroom uit Marokko moest stoppen. Tot grote ergernis van Marokko. De eerste tekenen van een crisis in steenkoolindustrie kondigden zich aan en niet veel later zouden tal van mijnen sluiten. Duizenden mijnwerkers stonden op straat. In 1968 sloot Fedechar het rekruteringskantoor in Casablanca.

Andere industriële takken zochten in de Golden Sixties wel volop naar mankracht, maar er was intussen een andere filière ontstaan, eerst via Frankrijk, later rechtstreeks via België. Marokkaanse mannen kwamen met een toeristenvisum naar België op zoek naar een job. Werkgever en werknemer hadden een vergunning nodig, maar de overheid kneep een oogje dicht, of regulariseerde snel.

Onderzoeker Hassan Bousetta berekende dat er via het bilaterale akkoord slechts 3.292 Marokkanen naar België emigreerden in de periode 1961-1971. In diezelfde periode kwamen er via de officieuze weg bijna veertigduizend Marokkanen naar België, vooral dan met een toeristenvisum. Ook hiermee kon de Belgische industrie haar voordeel doen. De migratie met toeristenvisa was goedkoper en minder omslachtig dan via het bilateraal akkoord.

Was de Marokkaanse migratie in de jaren 1960 vooral een arbeidsmigratie; dan zou die de decennia daarop – zeker na de migratiestop van 1974 – vooral via familiehereniging gaan. Daarnaast was er nog een beperktere migratie van een elite die zich tegen de Marokkaanse overheid afzette en in België kwam studeren.

De vraag die rest is hoe het komt dat veel Marokkanen zich in Brussel zijn komen vestigen. Vandaag woont 45 procent van de Marokkanen in de hoofdstad. En dan nog vaak eens geconcentreerd in de oude industriële wijken rond het kanaal en in Sint-Joost en Schaarbeek. Voor ULB-onderzoekster Nouria Ouali heeft dit vooral te maken met de zoektocht naar werk: “Toen de steenkoolmijnen geen toekomst meer boden, zochten Marokkanen werk in andere sectoren. En in Brussel waren er in de jaren 1960 en 1970 jobs te over in de voedingsindustrie, dienstensector, transport, horeca, enz.”

Andere hypotheses zijn de goedkope woningmarkt, en netwerkvorming: wijken waar al veel Marokkanen wonen, zijn vanzelf aantrekkelijk voor andere Marokkanen.
Recent onderzoek van de Universiteit Gent vindt voor dat laatste geen bevestiging. Glenn Rayp, prof Internationale Economie: “Uit onze statistische berekeningen blijkt dat Marokkanen (in de periode 1994-2007, SVG) eerder kiezen voor Brussel omdat er werk is en omwille van de huizenmarkt en publieke voorzieningen, en in mindere mate omwille van de aanwezigheid van een belangrijke Marokkaanse gemeenschap.”