Moderne Wijk wacht op initiatief

Met zes maanden vertraging, wegens problemen met aannemer Monument Vandekerckhove, wordt het woonblok Samenwerkersplein 16-21 gerenoveerd in de Moderne Wijk. Beliris ziet de twee winkelpuien en de flats met hedendaags comfort als hét model voor de modernisering van de beschermde huizen. Nu nog wachten op badkamers en meer in de rest van de cité.

I n de Onderlinge Hulplaan zeult een man in gestreepte djellaba een boodschappentrolley mee. Verderop stopt een bestelwagen van IJsboerke. De bestuurder graait in de lading, en vindt niet wat hij leveren moet. “Neen, ik heb geen ‘crème’ van IJsboerke,” geeft de man mee, als ik geïnteresseerd naar zijn voorraad vraag. “Ik heb enkel Eismannproducten. Eismann huurt deze wagen van IJsboerke. De tijden zijn veranderd. Mensen kopen hier amper nog iets, en zeker geen diepvriesgroenten.” Hij draagt één doosje weg, naar de overkant. Een valse blondine van vreemde origine wacht hem in het deurgat op in haar kamerjas. Het is bijna middag en hij gaat niet naar binnen.

Eekhoorntjes
De sociale sfeer is er wat grimmig, maar als er één ding niet veranderd is sinds architect Victor Bourgeois in 1922-1926 zijn Cité Moderne van zes hectare tussen het Frans Hospitaal, Openveld (Zavelenberg) en Keizer Karellaan bouwde, dan is het ‘zon, groen en ruimte’. De drie basiselementen die Bourgeois, samen met landschapsarchitect Louis Van der Swaelmen, in de hele sociale tuinwijk maximaal tot hun recht liet komen. Als een fragmentarische kubistische stad bouwde hij goedkoop vijftien verschillende types van eengezinswoningen en winkels. Allemaal in gegoten beton, op het pas gerenoveerde pand na (foto).

De woningen verschillen per straat en zelfs per straatzijde. Door hun zaagtandopstelling zorgen ze ervoor dat de volle zoninval wordt gemaximaliseerd. Als je de ogen half toeknijpt straalt de bouwstijl nog eenzelfde moderniteit uit. De doolhof aan omzoomde tuintjes rond het herdenkingsmonument voor Bourgeois vertraagt de circulatie in de wijk vandaag, en dat is heerlijk. Daardoor kunnen de bewoners nog volop van rust genieten, buiten de piekuren met sluikverkeer uiteraard.

“Waar is de tijd, dat de vrouwen ’s avonds aan het Samenwerkersplein kletsten terwijl de mannen petanque speelden,” zucht Pierre, een laatste Brusselaar, die hier al vijftig jaar woont. “Toen werd de cité goed onderhouden. Er was een kruidenier, een schoenmaker, een slager, een volière... met eekhoorntjes. Kijk nu eens rond. Alle handel is verdwenen. De volière werd na vandalenschade en leegloop afgebroken.” Achter tientallen benedenvensters hangt een kopietje met taalfouten: ‘Solidarité entre voisins. Ons ta à l’oeil – contre les cambriolage.’

Openbare aanpak
“’t Is vóór Nieuwjaar weer begonnen,” klaagt Josée, die al 45 jaar haar huur aan de coöperatieve betaalt. “Tegen valavond hangen ‘ze’ hier rond. Er wordt gedeald. De achterdeuren in de tuinen zijn makkelijk te forceren. Een mens alleen is niet meer gerust.”

En toch is het haar grootste zorg niet. De pleistergevels vertonen barsten. De dakgoten zijn aan een verflaag toe. Twee buurmannen zijn met een hoge ladder zelf aan de slag gegaan, want medewerking van de coöperatieve, gesticht door Bourgeois, vraagt geduld. Josée: “Het dak lekte en ik kreeg vocht in mijn slaapkamer. Het was een heel gedoe om het tijdig te laten aanpakken door de coöperatieve. Toen ik pas nieuw behang had, herbegonnen de vochtplekken. Er is nu een proces aan de gang tussen de verzekeringsmaatschappijen.”

De trage administratieve molen van de huurdersvereniging ligt bij menigeen zwaar op de maag. Eén enkele dag per week kun je als huurder aanbellen. Dan moet je een afspraak maken. Dan weer terugkomen. Dan vraagt men om een brief te schrijven. “Ik heb er al drie gestuurd. Maar een antwoord volgt niet. Je moet dan opnieuw langs,” zucht de vrouw die binnen ‘netjes te over’ is met haar interieur – dus de perfecte huurder. Van veel respect getuigt het niet. Ons eigen geduld voor telefonisch en rechtstreeks contact werd op de proef gesteld, het interview werd afgezegd. Wie wel wat doet is de gemeente, die heeft de openbare verlichting en trottoirbomen vernieuwd, de stoep wordt gestofzuigd. Maar verder reikt de openbare aanpak niet; ook op de gemeente gaan de handen in de lucht als over de Coöperatieve wordt gesproken.

Initiatiefstraat
Beliris boekt nu resultaat met een renovatie van 900.000 euro voor het kleine woonblok aan het Samenwerkersplein 16-21, beschermd sinds 2000. “Aangezien alle gevels en daken beschermd zijn, hebben we beneden enkele beglazing moeten plaatsen,“ licht Beliris-architecte Catherine Brixy toe. “Het gebouw was in slechte toestand; bricolage bleek overal de regel om het comfort op te krikken. We hebben de toegemaakte balkons – om een kamer bij te creëren in de loop der jaren – terug opengemaakt, zoals oorspronkelijk. Er zijn nu minder wooneenheden maar ze zijn ruimer. We hebben ook een badkamer geïnstalleerd; het sanitair had Bourgeois in een gemeenschappelijk blok dat nooit kwam voorzien.”

In dit enige gebouw dat met prachtige kleurramen door Pierre-Louis Flouquet (die met Magritte een atelier deelde) werd opgesmukt, komen terug twee commerciële ruimtes, één waarschijnlijk als kunstenatelier. “Aangezien alle oude foto’s zwart-wit zijn, bleek het researchwerk naar het juiste gekleurde glas moeilijk,” weet Brixy nog. “Aannemer Monument leverde glas aan dat het juiste coloriet niet benaderde, en niet beantwoordde aan het geklasseerde formaat (Flouquet gebruikte de gulden snede of goddelijke verhouding van lijnstukken in de bouw, red.). Onder meer dit, maar ook problemen met tegels, zorgt voor zes maanden bouwvertraging, tot Pasen ongeveer.”

De renovatie oogt alvast schitterend. Mocht de hele wijk zo aangepakt worden, privaat of door de overheid, wordt de cité overbegeerd. Maar de naburige straten zullen nog wat geduld moeten oefenen, ook de Initiatiefstraat. “Armoede is het geluk van de architectuur,” zei Bourgeois in 1924.