Na commissieverhoren: nog mist rond sluiting Brussels metronet

Er heerst nog steeds veel onduidelijkheid over de beslissing om het Brusselse metronet te sluiten op 22 maart, ook na een hele dag van hoorzittingen over de aanslag op metrostation Maalbeek in de parlementaire onderzoekscommissie. Verschillende getuigen spraken mekaar tegen of gaven minstens een andere lezing van de feiten.

Eerste heikel punt blijft het bevel tot sluiting zelf. Volgens minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon viel die beslissing om 8u50, dus 21 minuten voor de ontploffing in Maalbeek. Preventieadviseur Eric Buslot van de MIVB zei echter dat de Brusselse vervoersmaatschappij bij zijn weten geen enkele opdracht tot sluiting kreeg.

Het was de ceo van de MIVB die de beslissing nam, zowat meteen na de ontploffing in Maalbeek. Of en hoe dat bevel aan de MIVB is overgemaakt, is allerminst duidelijk. Buslot had 's ochtends benadrukt dat de communicatie over de afkondiging van bepaalde fases van het rampenplan alvast moet gebeuren via de noodcentrales, zonder zich expliciet uit te spreken over beslissingen rond het metronet.

Later op de dag kreeg topman Jean-Paul Labruyere van de Brusselse noodcentrale dan de vraag of zijn diensten het bevel tot sluiting hadden doorgegeven aan de MIVB. Hij viel uit de lucht. "Dat wij die informatie zouden moeten doorgeven aan de MIVB? Het is de eerste keer dat ik dat hoor."

De bevoegde hoge ambtenaar van Brussel, Jean Clément, bevestigde op zijn beurt dat het de noodcentrales zijn die "de partners" moeten waarschuwen als er een bepaalde interventiefase is afgekondigd. En dat op instructie van de autoriteiten die de beslissing namen. Zelf kreeg hij die info echter niet.

Dat de federale fase zou worden afgekondigd, leerde Clément om 8u50 nadat zijn verbindingsofficier uit voorzorg naar het federale crisiscentrum was afgezakt. "Wettelijk gezien moest het crisiscentrum mij ook niet op de hoogte brengen", merkte hij wel op. De vraag blijft in elk geval of de federale fase niet sneller had moeten worden afgekondigd, van zodra bleek dat het op Brussels Airport inderdaad om aanslagen ging.

Volgens Jo Decuyper van de spoorwegpolitie bleek dat meteen uit de eerste berichten van de militairen ter plaatse, om 8u04. Gaat de federale fase in, dan zou op dat moment in elk geval meteen duidelijk zijn dat het federale crisiscentrum moet beslissen over een eventuele sluiting van het hele metronet. In principe hadden ook de Brusselse autoriteiten dat kunnen doen, toch minstens tot het moment dat effectief de federale fase was ingegaan. In het uur tussen de ontploffingen in Zaventem en Brussel waren zij in elk geval proactief aan het bekijken wat nodig zou zijn, onderstreepte Clément. En de uiteindelijke beslissing over de sluiting van de metro? "Ik heb nooit geweten van een instructie die gegeven is, noch aan de minister-president, noch aan de gewestelijke autoriteiten, om metro te sluiten", aldus Clément.

Hij merkte ook op dat "weten dat de metro zal gesloten worden" omdat een Brusselse verbindingsofficier aanwezig was op het crisiscentrum wat hem betreft "niet betekent dat wij die beslissing ook moesten uitvoeren". "Er was geen duidelijke procedure", had Decuyper van de spoorwegpolitie eerder op de dag al gezegd. Hij merkte daarbij op dat hij bij de 'lockdown' van Brussel in november als "één van de laatsten" te horen kreeg dat de metro sloot. "Er is daar een probleem."

Tweede aanslag onontkoombaar
Clément, de Brusselse hoge ambtenaar, had in elk geval zo zijn eigen idee over hoe de beslissing gecommuniceerd had moeten worden. "Als men de beslissing neemt om de metro te sluiten, kan je niet zomaar iemand opbellen", merkte hij op. "Zouden wij ooit zo'n beslissing moeten nemen, ik zou het op verschillende manieren doen. En we zouden dat in ieder geval bevestigen, ook schriftelijk per fax. Als je dat niet schriftelijk doet, heb je geen spoor."

Waarover de getuigen het wel eens leken, was dat de tweede aanslag wellicht hoe dan ook niet voorkomen had kunnen worden. Nog los van de tijd die nodig is om het hele net te evacueren, merkte Clément op dat je wellicht toch niets kan doen "als zo'n type rondloopt met het doel om te doden". Je kan je zelfs de vraag stellen of een evacuatie niet nog erger zou zijn in dat geval. "Stel je maar even voor: honderden mensen op het trottoir, met daar een terrorist middenin", besloot hij.

Eerder op de dag had ook topman Jo Decuyper van de spoorwegpolitie al herinnerd aan de aanslagen in Londen, waar een laatste terrorist zichzelf opblies op één van de evacuatiebussen. Voor de toekomst pleitte Clément in elk geval voor een duidelijk nationaal terrorismeplan, met daarin duidelijk afgelijnde taken voor alle actoren bij een aanslag.

Specifiek voor de medische interventieplannen bepleitte ook Jean-Paul Labruyere van de Brusselse Dienst voor Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp (DBDMH) een verdere uitwerking van specifieke plannen. Wat voor verschillende getuigen nog vaststaat, is dat de aanslagen in Parijs ook in ons land al een en ander in gang hadden gezet. Naar aanleiding van die aanslagen zijn we gaan nadenken over hoe we ons moesten voorbereiden op aanslagen op verschillende locaties tegelijk, erkende Labruyere.

"De hulpverlening op 22 maart was geen individuele hulp, maar een oorlogsmachine die zich op gang trok omdat sprake was van een oorlogssituatie." Ook het Maxi-Medisch Interventieplan - Maxi-MIP - kwam van grond na de aanslagen van 13 november. Het plan houdt in dat kolonnes ambulances en brandweerwagens zich op strategische plaatsen verzamelen, om bijstand te kunnen leveren of meteen in actie te kunnen schieten waar nodig.