Na het Winterplan: waar gaan die 5.000 thuislozen heen?

Op het einde van de maand loopt het Winterplan af. Dan sluiten de opvangcentra van Samusocial de deuren en daalt het aantal plaatsen voor thuislozen drastisch. Waar gaan de vijfduizend mensen die er de winter doorbrachten, naartoe? "We moeten alleenstaande vrouwen de straat opsturen omdat er nog kwetsbaardere mensen zijn."

O m 19 uur is het nog rustig in het nachtopvangcentrum voor daklozen aan de Charleroisesteenweg. In tegenstelling tot het centrum in de Koningsstraat zijn hier ook vrouwen welkom, en zij zijn het eerst aan de beurt voor een maaltijd van soep met een rijstschotel. In de kale eetzaal verzamelt zich al snel een diverse groep, van jonge Afrikaanse meisjes met nep-Chanelhandtas tot grijzende, voor zich uit starende vrouwen met een trekkarretje.

In totaal deden bijna 4.000 mannen, 500 vrouwen en 300 kinderen minstens een nacht beroep op de winteropvang. Hier aan de Charleroisesteenweg verbleven elke nacht tot 350 mensen. Maar op 31 maart wordt het voormalige RVA-gebouw leeggemaakt en sluiten de deuren van de winteropvang. Het totaal aantal plaatsen voor daklozen bij Samusocial daalt dan drastisch, van 985 naar 110. Veel mensen moeten dus op zoek naar een andere oplossing.

Meer mogelijkheden
"Daar breken we ons nu allemaal het hoofd over," zegt Asma, een knappe en net geklede vrouw van rond de veertig. "Ik kan wel even bij vrienden terecht, maar dat is geen duurzame oplossing. En de huurprijzen beginnen overal bij 300 euro. Ik heb geen euro officiële inkomsten, dus dat wordt moeilijk."

Zoals veel mensen in het centrum heeft Asma geen papieren. "Eigenlijk kom ik uit Kortrijk," zegt ze in voorzichtig Nederlands. "Toen ik jong was, ben ik van Algerije naar Ghana verhuisd en daar kreeg ik ook kinderen. Ik had goede redenen om er weg te gaan - racisme bestaat overal - , maar mijn asielaanvraag in België is niet aanvaard. Ondertussen woonde ik al een tijd in West-Vlaanderen. Maar zonder OCMW-steun kon ik niet in mijn appartement blijven. Een paar maanden lang nam een bevriend Vlaams koppel mij in huis, tot ze wilden gaan reizen. Daarna ben ik naar Brussel getrokken. Hier zijn meer mogelijkheden voor iemand in mijn situatie. Spijtig, want ik hield van de rust en de vriendelijke mensen in West-Vlaanderen. Brussel is me veel te druk."

Uitgeprocedeerd
Nu wisselt ze zwartwerk en nachten op de sofa bij vrienden af met nachten in de Charleroisesteenweg. "Ik ben illegaal, maar ik voel me niet anders dan andere mensen. Ik droom van een dynamisch leven met een job." Haar vriendin Sophie, een Belgische, komt erbij zitten. "Naar het schijnt zijn er in Brussel veel oude dames die een inwonende poetshulp zoeken. Misschien is dat iets voor ons?"

Safi lijkt zich minder zorgen te maken. De piepjonge Kameroense moet binnenkort bevallen van een jongetje. Ook zij woonde een tijdlang in Vlaanderen, bij Eeklo, maar trok naar Brussel toen ze uitgeprocedeerd was. Ze kent er bijna niemand. "De meeste Kameroeners hebben het hier zelf moeilijk. Het is niet evident voor hen om iemand te logeren te leggen. Waar ik naartoe ga als het hier sluit? O, dat weet ik nog niet," zegt ze met een brede glimlach. "De straat op zeker, of een kraakpand? Misschien krijg ik toch wel ergens opvang, in mijn toestand."

Romagezinnen
Malika (23) hoopt op hetzelfde. Het is naar eigen zeggen al haar derde jaar in de winteropvang. "Ik ben uitgehuwelijkt uit Marokko toen ik negentien was, aan iemand van hier die ik niet kende. We zijn heel snel gescheiden. Ik heb dus geen papieren meer. Maar ik ga niet terug naar Marokko, ik neem het mijn ouders te zeer kwalijk." Ze heeft nog geen plan voor na 31 maart. "Dan kan ik hopelijk wel naar het familiecentrum Petit Rempart. We zien wel."

Maar volgens Stéphane Heymans van Dokters van de Wereld, die medische consultaties voor daklozen verzorgen, is dat geen optie. "Petit Rempart zit volledig vol. Al drie jaar zit de situatie er muurvast: het centrum huisvest een vijftiental grote Romagezinnen, die voordien aan het Noordstation of in kraakpanden zaten. Er komt maar geen duurzame oplossing uit de bus, de kinderen gaan niet naar school en de situatie is er rampzalig. Die plaatsen blijven voorlopig geblokkeerd."

Volgens Heymans is er een te groot verschil tussen het aantal plaatsen in de winter en in de zomer, en is er meer structurele opvang nodig. "Er zijn alleenstaande vrouwen en chronisch zieken die de volledige vier maanden naar de nachtopvang komen. Bij sommige meisjes heb ik twijfels over hun meerderjarigheid. De nachtopvang is echt niet de goede plaats voor hen."

Terug naar Parijs
Samusocial klopt al jaren op diezelfde nagel. "Er is steeds meer uitsluiting, en toch blijft het aantal structurele bedden ongewijzigd," zegt Christophe Thielens. "Nu zijn er 110 permanente plaatsen, terwijl we minstens 330 zeer kwetsbare daklozen hebben geïdentificeerd, waaronder gezinnen met kinderen, zwangere vrouwen, ernstig zieken en psychiatrische patiënten. Onze maatschappelijk werkers moeten soms aan alleenstaande vrouwen uitleggen dat ze buiten moeten slapen, omdat alle plaatsen al bezet zijn door nog kwetsbaardere personen. Met meer plaatsen zouden we de mensen ook veel beter kunnen begeleiden."

Ondertussen is het bijna negen uur in het centrum. De vrouwen zijn naar de slaapzalen verdwenen, de eetzaal en de consultatieruimtes stromen vol met mannen. Ook bij hen is het einde van de winteropvang een veelbesproken thema. "De overheid gaat schrikken dit jaar," maakt Karim (27) zich sterk. "Al dat volk, plots op straat. Ik denk dat de mensen dat niet gaan pikken." Zelf bekijkt hij de sluiting nogal filosofisch. "Ik ga gewoon terug naar Parijs. Mijn familie is daar, de stad is mooier, het vervoer is beter, de cafés zijn plezanter. Het enige nadeel is dat ze er strenger controleren op je papieren. Daar vlieg je meteen het land uit."

Niet uit startblokken
De medewerkers van Samusocial die de nachtopvang in goede banen leiden, voelen hoe de stemming naar het einde van de winter verandert. "Hoe dichter het komt, hoe meer gespannen de sfeer. Iedereen begint uit te kijken naar oplossingen, sommigen vinden niets en panikeren," vertelt een maatschappelijk werker. "Al zijn er ook heel wat die pas de laatste dag beseffen dat we echt sluiten en dat ze op straat staan. Daarom sluiten we in fases, zodat de mensen aan het idee kunnen wennen en zien dat het menens is."

Asma zit ondertussen aan een bureautje in de gang bij een van de sociaal werksters, met een zorgelijk gezicht. Als ze de fotograaf ziet, loopt ze weg. "Vaak lukt het wel om voor de vrouwen ergens een plekje te vinden. Een groot deel heeft papieren maar raakt gewoon niet uit de startblokken," zegt de sociaal werkster. "Maar als er geen papieren zijn en er geen inkomen is, dan wordt het moeilijk."

Om privacyredenen werden de namen in dit artikel veranderd.