Nicholas Whyte, onafhankelijk diplomaat: 'België kampt met gebrek aan engagement'

Voor wie geïnteresseerd is in internationale politiek, is Brussel the place to be. Zo belandde ook de Noord-Ierse Nicholas Whyte hier. "De Europese Unie is ongemeen boeiend, en - ondanks de moeilijkheden - een enorm project op vlak van menselijke civilisatie en waarden." Als onafhankelijk diplomaat staat Whyte aan het hoofd van het Brusselse kantoor van de ngo Independent Diplomat.

M ijn welbespraakte gastheer heeft een beetje last van een jetlag na de vlucht Los Angeles-Brussel. Hij woonde er een Doctor Who-meeting bij. Die liefde voor sciencefiction maakte ook dat Whyte na het secundair naar Londen trok om er voor astrofysicus te studeren. "Al tijdens mijn kinderjaren droomde ik ervan om astronoom te worden, om sterren en planeten te bestuderen. Maar nadat ik als jobstudent een zomer in een observatorium had gewerkt, kwam ik tot het besluit dat mensen oneindig veel interessanter zijn. En dus ben ik overgeschakeld op politiek en geschiedenis."

Eens zijn diploma op zak werd Whyte teruggezogen naar Noord-Ierland, en zijn problematische relatie tussen katholieken en protestanten. "Ik ben opgegroeid in Belfast, dus letterlijk middenin de strijd, of 'the troubles' zoals wij het noemen. Met het gloren van het vredesproces was het politieke klimaat interessanter geworden, en voelde ik de nood om mee in de dans te springen. Dat deed ik als campagneleider van de liberale Alliance Party, die katholieken en protestanten binnen haar rangen verenigt. In die hoedanigheid was ik verantwoordelijk voor de verkiezingscampagne, en heb ik mee aan tafel gezeten bij de vredesonderhandelingen. Die werden voorgezeten door George J. Mitchell, een indrukwekkende figuur en uiterst bekwame man die er net een carrière van zestien jaar in de Amerikaanse Senaat had opzitten."

Drie jaar later volgde een nieuwe stap: Whyte ging werken voor een Amerikaanse organisatie, die actief was in Bosnië-Herzegovina. "Onze taak bestond erin de gemodereerde partijen in Banja Luka te helpen efficiënter campagne te voeren, en zo het democratiseringsproces vooruit te helpen. De dingen die ik geleerd had in Belfast - of dacht geleerd te hebben - moest ik implementeren in een totaal andere situatie. Maar wel een met een belangrijke gemeenschappelijke factor: ook hier waren mensen die dezelfde taal spraken zwaar verdeeld door religieuze en politieke overtuigingen. Je had Serviërs en Kroaten, en moslims, katholieken en protestanten."

Conflictpreventie
Het was ook de laatste etappe voor Brussel, waar Whyte veertien jaar geleden neerstreek.
"Ik vond dat ik genoeg voor de Amerikanen had gewerkt, dat de tijd rijp was om mijn energie in Europa te steken. Dat deed ik als Balkan-expert van het Center for European Policy Studies, een van de bekendste denktanks binnen de Unie. Drie jaar later heeft de International Crisis Group, een ngo die met een onafhankelijke blik analyses maakt van conflicten over de hele wereld, me gerekruteerd om hun Balkan-programma te leiden. In beide gevallen betekende het dat ik als onafhankelijk intellectueel moest analyseren wat er omging in de Balkan, en in andere Europese conflictregio's. Zo heb ik mijn licht kunnen laten schijnen over Cyprus, Moldavië, Georgië, Armenië, en Azerbeidzjan."

"Of ik van al dat analyseren concrete resultaten heb gezien? Ons werk bestond erin mogelijke problemen in de toekomst te voorspellen, en manieren te vinden om ze te vermijden. Bij conflictpreventie is het moeilijk om in te schatten wat precies het resultaat van je werk is: de maatstaf van je succes is dat er niets gebeurt, maar eigenlijk kan je niet weten of het zonder je werk toch gebeurd zou zijn."

"Maar soms weet je het wel. Dat Montenegro onafhankelijk is kunnen worden, daar zaten we voor iets tussen. Wat dan weer zwaar op mijn maag lag, was het conflict tussen Georgië en Rusland in 2008. Ik was er toen al vertrokken, maar we hadden het conflict voorspeld en geen van beide zijden heeft de nodige stappen gezet om het conflict te vermijden. In dezelfde lijn ben ik nu heel bezorgd over wat er zich afspeelt tussen Armenië en Azerbeidzjan rond de regio Nagorno-Karabakh. Ik vrees dat daar een echte oorlog zal uitbreken."

Kant van de zwakkere
Hoe boeiend ook, het was en bleef het werk van een outsider. En Whyte wilde steeds liever van binnenin het internationale kluwen werken. "Dat ik in mijn vaderland betrokken was geweest bij de besprekingen rond het oplossen van 'the troubles' smaakte naar meer. Dus heb ik me geëngageerd bij Independent Diplomat, het geesteskind van mijn vriend Carne Ross. Die organisatie wil de zwakkere partijen steunen in diplomatische onderhandelingen. Het is algemeen bekend dat het slecht schrijven van een vredesakkoord in gelijk welk vredesproces de meest waarschijnlijke reden voor het uitbreken van een nieuw conflict is. En de reden daarvoor is dat de zwakkere zijde niet in staat was om de onderhandelingen adequaat te voeren. Ons eerste contract maakten we voor Kosovo, dat van de Verenigde Naties geen diplomatieke dienst mocht hebben. Terwijl Servië, waarvan ze zich wilden afsplitsen, een goed uitgebouwd, twee eeuwen oud diplomatiek netwerk had."

"We helpen niet zomaar iedereen die komt aankloppen. Onze potentiële opdrachtgever moet de mensenrechten respecteren, democratisch zijn - of zich in die richting bewegen - en mag geen ongewettigd geweld gebruiken. Zo zijn er toch al een deel gerechtvaardigde separatistische zaken op ons bureau beland, van bevolkingsgroepen voor wie de teerlingen slecht gevallen zijn in de jaren 50 en 60, de dekolonisatieperiode. Die in een land terechtgekomen zijn, waar ze niet thuishoren. Een heel interessante zaak waar we mee bezig zijn is die van Somaliland, het noordelijke deel van Somalië. Somaliland is in 1960 enkele dagen erkend geweest als een onafhankelijk land, vooraleer het werd opgeslorpt door Somalië."

Onbegrip
En wat met het mogelijk uiteenvallen van België? "In tegenstelling tot veel andere mensen van de internationale gemeenschap hebben mijn vrouw en ik al redelijk snel beslist hier lang te blijven. Daarom sturen we onze kinderen ook naar openbare scholen, zodat ze een vaste vriendenkring kunnen opbouwen. Intussen ben ik ook al vijf jaar Belgisch staatsburger, voel ik me betrokken partij en heb ik in deze dus mijn mening. Het is in mijn ogen aan de burgers om te beslissen in welk staatsbestel ze willen leven. Maar ik moet wel bekennen dat de retoriek van de politieke leiders die streven naar een onafhankelijk Vlaanderen, niet bepaald attractief is. Wat me eveneens stoort, is de afschildering van de ene zijde door de andere. Daar speelt de media een grote rol in: er is een tendens in de Vlaamse pers om de Walen af te schilderen als profiteurs en arrogante parasieten. Vanuit een minderwaardigheidscomplex zou je bijna zeggen."

"Terwijl de Franstalige pers de Vlamingen graag karakteriseert als fascisten en egoïsten die de kosten van een gemeenschappelijke staat niet willen dragen. Er is een gebrek aan engagement van beide zijden om de zaken op te lossen, en dat zou moeten veranderen. Het zijn dingen die me raken, mede omdat ik zelf journalistiek bezig ben. Met mijn blog, maar ook als expert voor de verkiezingen in Noord-Ierland: telkens opnieuw geef ik dan commentaar voor de BBC."

"Dit gezegd zijnde is het wel mooi dat het in België nog niet tot een openlijk conflict is gekomen. Dat het democratisch proces wordt gerespecteerd. Ik denk dat er in de taalstrijd in totaal twee mensen zijn omgekomen, en dat in een tijdsspanne van bijna vijftig jaar. Terwijl we in Noord-Ierland, dat ook deel uitmaakt van West-Europa, zowat 3.000 mensen hebben verloren in het conflict. Een enorm aantal op een bevolking van 1,5 miljoen. Als we geweld kunnen voorkomen door iets meer te betalen voor publieke dienstverlening, en door vreemde - en op zich overbodige - overheidsconstructies te tolereren omdat ze aan de ene of de andere zijde van de grens nodig worden geacht, dan is dat in mijn ogen de prijs die we bereid moeten zijn te betalen."

www.independentdiplomat.orgnwhyte.livejournal.com