Nieuwe verantwoordelijken gemeenschapscentra: ‘Een nieuw publiek heeft ons gevonden’

Corona stelde het gemeenschapsleven danig op de proef. Maar laat Brussel voor die gemeenschapsvorming nu net tweeëntwintig gemeenschapscentra hebben. De vier kersverse centrumverantwoordelijken blikken vooruit, zonder het verleden te vergeten.

Het is in het café van het statige herenhuis aan de Orbanlaan dat de vier generatiegenoten samenkomen. Ze zijn nog maar pas in dienst als centrumverantwoordelijken van Nekkersdal in Laken (Dorien Herremans), De Markten in Brussel (Eva Wilsens), de Pianofabriek in Sint-Gillis (Bastiaan Wildemeersch) en Kontakt in Sint-Pieters-Woluwe (Frisia Donders). Corona noopte hen de werking van hun centrum aan te passen aan een nieuwe realiteit. Maar eigenlijk zijn ze sowieso voortdurend bezig om met onder meer verbouwingen van de infrastructuur en de werking de deuren naar de stad verder open te gooien.

Het misverstand kan bestaan dat gemeenschapscentra culturele centra zijn met extra aandacht voor gemeenschapsvorming. Maar het is omgekeerd: eerst de gemeenschap, dan de cultuur.
Bastiaan Wildemeersch: Cultuur is nooit het doel op zich, wel een van de middelen om het gemeenschapsleven in de gemeente te bevorderen.
Frisia Donders: Mensen van buitenaf kennen misschien vooral gemeenschapscentra met een iets meer artistiek profiel, zoals De Markten, de Vaartkapoen of de Pianofabriek. De link met de gemeenschapscentra maken ze soms zelfs niet. Gemeenschapsvorming kan via cultuur, maar ook via taallessen, cursussen en workshops, sport, stages voor kinderen, avondactiviteiten, zaalverhuur voor verenigingen …
Eva Wilsens: Alles is inderdaad laagdrempelig en goedkoop, dus komt er veel volk over de vloer. Ook mensen die zelf ideeën hebben, lopen soms binnen om eens te praten bij een koffie, en dan is het onze rol die ideeën op te pikken en te kijken of we er iets mee kunnen doen.
Dorien Herremans: Wij hebben als enige gemeenschapscentrum een kinderopvang. Dat is een sterkte, omdat op die manier kinderen en ouders doorstromen naar onze andere activiteiten. Het consultatiebureau voor jonge kinderen, De Weeg, dat in ons gebouw zit, is een van de drukst bezochte in Brussel. We hebben ook een goede wisselwerking met de Brede Schoolcoördinator en het Huis van het kind.

Is het soms niet moeilijk om zowel artistiek als gemeenschapsvormend uit de hoek te komen en zo een uiteenlopend publiek te moeten bedienen?
Wilsens: Wij hebben met Forsiti'A bijvoorbeeld een project dat de twee samenbrengt. Mensen zonder adres en anderen werken daarin samen aan een artistiek eindresultaat. Zo haalde 'C'est pas parce que tu t'arrêtes de pédaler' zelfs het Theaterfestival. Tijdens corona maakte de groep dan weer een performatieve wandeling. Dat is een goede manier om publieken te vermengen, al bereik je inderdaad makkelijker een mix van publieken met jongeren dan bij een publiek dat al wat ouder is. Voor ons zijn alle publieken waardevol, zowel die die hier al een hele tijd over de vloer komen en die met het centrum zijn vergroeid, als nieuwe mensen die hier hun neus binnensteken.

Donders: Voor ik hier werkte, had ik het idee dat een gemeenschapscentrum misschien iets te kneuterig kon overkomen bij jongeren, die er niet meteen op zitten te wachten om direct met iedereen te praten als ze hier binnenkomen. Nu vind ik het net heel waardevol dat alles zo laagdrempelig is. De loper is uitgerold, niks moet, het kost niet veel, mensen zijn vriendelijk en er is veel mogelijk: helpen met de communicatie, een vernissage verzorgen, goede infrastructuur aanbieden. Dat vind je elders niet zo makkelijk.

Wildemeersch: Mensen de kans geven om zich te ontwikkelen is iets anders dan programmeren, maar het is een manier om het sociale en artistieke te laten samenkomen. In de buurt wonen trouwens veel kunstenaars die bij ons aan bod komen, en die het ook interessant vinden dat ze zoveel verschillende publieken bereiken, iets waar ze met hun artistieke praktijk vaak naar op zoek zijn. Ook onze buurtprojecten in de publieke ruimte, zoals dat rond gentrificatie, leggen de verbinding tussen het artistieke en het sociale.

Herremans: Door de zomerresidenties die wij sinds drie jaar doen in meerdere GC's vinden steeds meer kunstenaars en jongeren die vroeger misschien niet wisten wat bij ons de mogelijkheden zijn de weg naar de centra. De ruimtes die wij aanbieden zijn altijd bezet. De ene keer gewoon om twee weken te repeteren, de andere keer komt er een voorstelling of een expo uit. Het stuk gebouw dat we erbij hebben, leent zich heel goed voor tentoonstellingen. Buurtbewoonster en kunstenares Yvonne De Grazia wilde daar iets mee doen en heeft een expo met een twintigtal kunstenaars opgezet. Daarna hadden we Bernard Van Eeghem te gast, straatkunstenaar Yuri Pezkhamino en het RHoK van Etterbeek.

Weten de inwoners voldoende wat er allemaal kan binnen jullie muren en verandert jullie publiek ook mee met de nieuwe inwoners in de stad?
Wilsens: Dat is werken. De Markten heeft een heel sterk profiel door mijn sterke voorganger Nora De Kempeneer, die een groot publiek heeft laten meegroeien. Dat is een mooi cadeau en die mensen moeten blijven komen. Daarnaast moeten we ook nieuwe mensen blijven bereiken. Gisteren hadden we de opening van ons project Stad der tuinen in het kader van honderd jaar tuinwijken, het eerste project dat ik echt wilde initiëren. Stadsbiografen presenteren een fototentoonstelling van huizen in tuinwijken in Brussel Haren, Laken, Collectief z.a.t. zet daar utopische visuele ideeën over tuinwijken tegenover, en omdat we toch zullen verbouwen, hebben we onze binnenkoer opengebroken en vergroend met grasmatten. Op die opening was vierhonderd man, heel plezant. Veel jongeren van het RITCS en andere kunsthogescholen kwamen zo eens een keer verder dan het café en waren dan heel verwonderd over de grote en mooie ruimtes.

Donders: Vroeger maakten verenigingen de kern uit van een Tref- of Gemeenschapscentrum. In Kontakt is die kern van het verenigingsleven er nog. Maar de infrastructuur en middelen waar die generaties voor ons voor geijverd hebben, kunnen wij ook hier buiten het centrum van Brussel opentrekken naar de stad van nu.
De verenigingen zelf merken trouwens ook dat het tijd is om de deuren open te zetten, omdat ze met dezelfde groep niet nog jaren kunnen verder gaan. Corona heeft die shift nog versneld, omdat sommige mensen minder buiten kwamen en een nieuw publiek, ouders met kinderen, of jongeren die naar een concert komen, ons juist wel heeft gevonden. We moeten zowel de oudere bevolking als het publiek van de vele scholen in de buurt kunnen bedienen, en dat begint te lukken als je daar bij elke activiteit over nadenkt.

Herremans: Bij ons heeft Steffi De Cuyper jarenlang het cultuur- en schoolprogramma gedaan en een traject afgelegd met de verenigingen. Op onze opendeurdagen vroeger waren het die verenigingen die zich in de kijker zetten, zodat ze een nieuw publiek konden aanspreken. Maar jaar na jaar zag je dat mensen afhaakten en verenigingen kleiner werden. Nu zie je vaker kortstondige, soms idealistische engagementen en initiatieven die een andere aanpak vragen.
Wij zetten nu een sociaal-cultureel werker in die echt de wijken in gaat om in contact te treden met moeilijk te bereiken groepen om ze toch uit hun kot te krijgen en dat werkt.
Corona was daar ook een factor in. Je wist dat mensen in nood waren, maar je zag het niet precies, Toen voelden we plots wat we konden betekenen. Mensen opbellen, voedselpakket­bedelingen, buitenspeelplekken creëren, zodat kinderen op afspraak een uurtje onbezorgd buiten konden spelen. Het gaf veel voldoening dat we toen snel hebben kunnen schakelen en onszelf hebben kunnen heruitvinden.
Ik voel veel nieuwe dynamieken. De vrijwilligers van Start to bike houden de Fietsbieb open, waar ook kwetsbare gezinnen mee bereikt worden. Zo ontstaan nieuwe samenwerkingen en hebben we ntussen meerdere deelinitiatieven zoals Babytheek en Sportswitch in huis.

Donders: Tijdens corona is onze rol sterk naar boven gekomen. Ineens werd er op dat netwerk een beroep gedaan. Als je de buurt ziet, zou je het niet meteen denken, maar wij doen sinds corona samen met het OCMW aan voedselbedeling en vorig jaar hebben we meer dan vijfduizend schotels rond­gebracht. We hebben ook solidaire frigo's waar mensen van woensdag tot zaterdag voor 1 euro een voedselpakket kunnen afhalen, en daarvan gaan er een achthonderdtal per maand de deur uit voor mensen binnen en buiten Sint-Pieters-Woluwe.
Wildemeersch: Bij ons was de shift van traditionele verenigingsleven naar informele netwerken al bezig voor corona. Misschien waren we daar wel pionier in. Wat wellicht nog ontbreekt in ons publiek zijn de echt kwetsbare groepen. Daar hebben we ook een rol in te spelen. Als inschakelingsonderneming voor doelgroepmedewerkers zorgen we bijvoorbeeld al voor doorstroming van mensen naar de horeca of podiumtechniek.

De GC's waren en zijn ook ankerpunten voor de Nederlandstaligen in de gemeenten. Hoe zit het met de positie van het Nederlands?
Wildemeersch: 'Nederlandslustig' is het woord dat we nu blijkbaar moeten gebruiken (lacht). Je ziet bij veel anderstaligen toch een soort goesting in het Nederlands, die waarschijnlijk vanuit het onderwijs is ontstaan. Nederlands wordt voor hen een gebruikstaal of een voertaal. Het is openheid die voor dat succes zorgt, denk ik. Vroeger was er meer een stellingenoorlog wat taal betreft.
Wilsens: Zelfs in onze ploeg zijn er weinig mensen met als thuistaal Nederlands. Toch praat je Nederlands met elkaar.
Donders: Nederlands is sexyer geworden. Nederlands staat ook voor een bepaalde kwaliteit en omkadering, structuur en infrastructuur, en voor mogelijkheden die aan mensen worden aangeboden. Dat is heel andere insteek dan een gebod. Het is niet meer 'hier spreekt men Nederlands', maar 'hier kan je Nederlands leren en wij kunnen je daarbij helpen'.
Herremans: Ouders van kinderen die in het Nederlands naar school gaan, zoeken ook naar een Nederlandstalig vrijetijdsaanbod. De N aan de gevel die ook aan de scholen hangt, is voor hen herkenbaar. Ook van ons uit is er openheid naar andere talen. Ook mensen die hier binnenkomen en Frans, Russisch of Arabisch spreken probeer je verder te helpen, en dan is er meer kans dat ze een volgende keer terugkomen.

De 22 gemeenschapscentra in Brussel worden overkoepeld door N22, dat een aantal zaken coördineert en gezamenlijk aanpakt, en waarbinnen jullie ook elke week overleggen.
Wilsens: Het is een ontdekking voor mij om te zien hoezeer de gemeenschapscentra ingebed zijn in verschillende netwerken. In de gemeente, in het sociaal-culturele netwerk en dus ook in N22 dat op zakelijk en communicatief vlak ondersteunt, en de laatste jaren voor professionalisering heeft gezorgd. Er wordt veel gebabbeld, knowhow uitgewisseld en gewerkt aan doorstroming van kennis en publieken.
Donders: Dank zij de N22-werking vinden jaarlijks 45.000 Brusselse ketjes hun weg naar cultuur. Dat wordt in goede banen geleid door die overkoepelende werking