'Nog voor generaties archeologen aan werk in Pachacamac'

Het onmetelijk grote pelgrimsoord Pachacamac in Peru, een Lourdes avant la lettre, blijft een goudmijn voor archeologisch onderzoek. Vóór de Conquista van Zuid-Amerika was het dé aantrekkingspool in het Inca-rijk, dat overigens groter was dan het Romeinse keizerrijk ooit geweest is. Vandaag stuurt alleen nog de ULB zijn zonen en dochters uit.

"Archeologisch onderzoek in Zuid-Amerika en on­derwaterarcheologie zullen heel belangrijk worden in de toekomst. Nu het politieke klimaat in Latijns-Amerika, op Bolivië na, wat tot rust is gekomen, komen er meer kansen voor internationaal archeologisch onderzoek."

Aan het woord is Peter Eeckhout, Brusselaar (met roots in Aalst en in Namen) en docent aan het departement Geschiedenis, Kunst en Archeologie van de Université Libre de Bruxelles (ULB), oriëntatie precolumbiaans Amerika. De ULB ijvert, samen met een tiental andere Europese universiteiten, voor een Europese master in de Archeologie.

Als archeoloog en vorser coördineert Eeckhout sinds 1999 het archeologisch onderzoekswerk in Pachacamac (Peru), met zijn zeshonderd hectaren een van de allergrootste archeologische sites in Zuid-Amerika (zie ook www.ulb.ac.be/philo/ychsma). Pachacamac is de stamvader onder de Peruviaanse archeologische sites: de site is al eind negentiende eeuw ontdekt (door een Pruis), en daarmee is het de eerste en oudste stratigrafische vondst van heel Zuid-Amerika. De site ligt dertig kilometer van Lima.

Op bedevaart
In Vlaanderen en Wallonië richt geen enkele universiteit zijn pijlen nog op archeologie in Latijns-Amerika, in vaktermen precolumbiaans Amerika (dus alles van vóór de komst van Christoffel Columbus). Alleen de ULB richt deze unieke specialisatie nog in (een bachelor-studente van de Rijksuniversiteit Gent bijvoorbeeld volgt nu haar master aan de ULB). De ULB staat ook sterk in opgravingen in Syrië en Egypte, op Kreta, in Griekenland, West-Afrika, Spanje en Italië.

In februari en maart van dit jaar stond Eeckhout met vijftien laatstejaarsstudenten van de ULB op de zeshonderd hectare grote Pachacamac-site. "Ik moet dringend terug, want er wacht een hoop nieuwe mummies die we blootgelegd hebben (al ruim tweehonderd sinds het begin van het onderzoek, red.)."

De passie van de archeoloog Eeckhout werd gevoed door het Jubelparkmuseum. "De skeletten uit de Inca-periode (15de en 16de eeuw) en van vroeger, uit de Ychsma-periode (10de tot 15de eeuw), zijn niet allemaal in goede staat. Onze mummies zijn voor radiografie naar Lima gegaan, nadien moeten ze door antropologen, conservators en specia­listen textiel ontdaan worden van hun verpakking, om van alles en nog wat te onderzoeken, tot zelfs de samenstelling van kleurstoffen in het textiel en ziektebronnen in ingewanden. Zo vonden we tbc, syfilis, kanker en andere ziektes in de lichamen. Het feit de ziekte van Chagas (soort slaapziekte, overgebracht door insecten, die de uitwerpselen in het lichaam blokkeert, red.) ontdekt te hebben, kan bijvoorbeeld bijdragen tot de verklaring van massale sterften in Pachacamac. Net als Lourdes trok het oord pelgrims van heinde en ver aan. Mensen geloofden dat de verscholen goddelijkheid in de tempel kon bijdragen tot genezing, waardoor mensen gingen 'kamperen' in stadsgedeelten tot ze voldoende geofferd of gevast hadden om toegang te krijgen. Uit analyse van beenderen en tanden hebben we kunnen achterhalen wat ze vroeger aten, en zo weten we ook dat ze soms duizenden kilometers hadden afgelegd."

"Na mijn archeologiestudie aan de ULB heb ik in 1992 een jaar als wetenschappelijk medewerker in het Jubelparkmuseum gewerkt, waarna ik naar het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO) overgestapt ben. Daardoor kon ik in 1993 samen met Sergio Purini, de conservator van de Amerika-afdeling van het Jubelparkmuseum, naar Pachacamac gaan, een project dat de ULB later van deze federale wetenschappelijke instelling overnam."

"Sinds 1999 kunnen we dankzij de ULB, het NFWO, National Geo­graphic en andere Amerikaanse sponsors internationaal onderzoekswerk uitbouwen in Pachacamac. Ik dirigeer de opgravingen voor een ploeg waarin ook medewerkers van de universiteiten van Londen, Liverpool, Berkeley (University of California) en Barcelona zitten, naast Peruvianen en zelfs een specialist in schelpen van het Musée des Sciences in Parijs. Alles bij elkaar telt de groep 45 mensen, en iedereen heeft zijn specialiteit: van fysieke antropologie over vissen en schelpen tot textiel en metaal. Architectuur, keramiek en menselijke resten zijn mijn ding. Al wat we vinden, blijft nationaal bezit van Peru, maar voor gericht onderzoek waarin Peru geen specialisten heeft, gaan de vondsten voor verder onderzoek of restauratie een tijd naar het buitenland."

Een leven lang
Na intensieve opgravingen aan het eind van de negentiende eeuw, en nadien in de jaren twintig en veertig van vorige eeuw, viel het archeo­logisch onderzoek in Pachacamac zo goed als stil. Tot het Jubelparkmuseum en nadien de ULB begin jaren 1990 de draad oppikten. Eeckhout: "Vandaag is de ULB op Pachacamac haast alleen, op af en toe initiatieven na van kleine groepen onderzoekers uit Amerika of Peru, want het terrein is immens. We werken met contracten van vijf jaar, met geld van de ULB en het NFWO, aangevuld met kleinere beurzen die de jaarlijkse campagne financieren. (Eén campagne kost gauw 25.000 euro, red.) In vergelijking met wat we weten over Egypte, blijft Peru onontgonnen gebied. Zelfs in Pachacamac blijven we gebouwen vinden, onlangs nog een kerkhof bijvoorbeeld, die niemand ooit elders tegenkwam. De stad is enorm lang bewoond geweest, en telkens door de volgende cultuur heropgebouwd. Van het jaar nul tot de komst van de Spanjaarden werd er gebouwd; de Inca's waren maar de laatste in de rij. In Pachacamac valt zoveel te ontdekken voor de mensheid dat ik er heel mijn leven kan vullen met onderzoek, en nog enkele generaties archeologen na mij."