Pierre Van Nieuwenhuysen over oude plaatsnamen

In 1982 begon Pierre Van Nieuwenhuysen in archieven te zoeken naar oude plaatsnamen in Laken, die hij vervolgens probeerde te verklaren. Nu, 27 jaar later, is het resultaat van zijn monnikenwerk vervat in een boek.

Toponymie is de studie van de plaatsnamen. De Ganshorenaar Pierre Van Nieuwenhuysen raakte erdoor geboeid toen hij aan de UCL Germaanse Filologie studeerde; in Leuven was dat toen nog. "We mochten ook cursussen van de KUL kiezen, en ik volgde Gotisch bij professor Van Passen. Die gaf ook het vak Vlaamse persoons- en plaatsnaamkunde. Bij hem maakte ik uiteindelijk mijn licentiaatsverhandeling, over de toponiemen van Sint-Jans-Molenbeek." Voor zijn thesis kreeg hij een prijs van de Koninklijke Academie van Wetenschappen. Hierdoor aangemoedigd begon hij in 1982 aan de toponymie van Laken. "Een prestigieuzer project," vindt hij.

In heel het land doorzocht hij archieven, op zoek naar documenten waarin nog bestaande of inmiddels verdwenen plaatsnamen uit Laken voorkomen. Kwade put. Dwarse wilgen. Dronkaard. Jodengat. Hij zat in Namen en in Kortrijk, zocht in algemene archieven, bibliotheken, parochiale archieven en kadasters. "Vooral in de abdij van Dendermonde en Affligem heb ik veel gevonden. De hele Heizelzone was tot het einde van het ancien régime immers eigendom van de paters van Affligem."

Voor een toponymist komt het erop aan het oudste document te vinden waarin een plaatsnaam voorkomt. Het oudste toponiem dat Van Nieuwenhuysen kon achterhalen, was Laken , in een document uit 1099.

Adzo-ing-a-heim
Elke plaatsnaam heeft een betekenis. Laken was een waterloopje in een moerassig gebied, wellicht de Molenbeek, legt Van Nieuwenhuysen uit. " Wannecouter , een plaatsnaam die ook nog bestaat, kan gesplitst worden in twee delen: couter komt van cultura , 'gezamenlijke landerijen', en een wan was een lege plaats." Essegem is dan weer een grenstoponiem voor Jette en Laken. "Die naam ontstond tijdens de Frankische bezetting. Het is een samentrekking van Adzo-ing-a-heim , 'de woning van Adzo en de zijnen'. Adzo was de clanchef."

Soms heeft een woord verschillende betekenissen. "Je moet dan de juiste betekenis achterhalen, en dat is niet simpel omdat de plaatsnamen ofwel verdwenen zijn, ofwel een andere omgeving hebben gekregen. Neem nu Verregat. Een gat is een doorgang, maar ver kan verschillende betekenissen hebben: 'afgelegen', 'varen' of 'dor'. Ik denk dat het naar 'varen' verwees." Een heel mooie vindt Van Nieuwenhuysen de inmiddels verdwenen plaatsnaam Aardzwaluw . "Het was een plek dicht bij de Beizegemstraat, waar oeverzwaluwen kwamen nestelen."

Van Nieuwenhuysen kan nog uren doorgaan. In 1998 leverde hij een doctoraat af over het onderwerp, vijf ferme boekdelen dik, alles tezamen 2.160 toponiemen.

Omdat vijf boeken moeilijk publiceerbaar zijn, besloot Van Nieuwenhuysen zijn studie wat in te korten. Alle toponiemen van na 1850 haalde hij eruit, bijvoorbeeld de plaatsnamen ontstaan bij de Wereldtentoonstellingen van 1935 en 1958 en de talrijke straatnamen die verwijzen naar personen: Bockstaellaan, Houba-De Strooperlaan,... "Die moderne plaatsnamen zijn historisch weinig interessant."

Met de vijftienhonderd overgebleven toponiemen maakte hij het boek Historische toponymie van Laken , dat zopas verscheen. Het boek vermeldt per toponiem wanneer en in welk document de plaatsnaam opduikt en geeft ook alle mogelijke betekenissen. Als bijlage zijn er twee kaarten die aangeven op welke plek in Laken de toponiemen lagen of liggen.

Van Nieuwenhuysen is nog lang niet aan het einde van zijn Latijn. Hij is inmiddels bezig aan een groot werk over de toponymie van Molenbeek, een uitbreiding dus van zijn licentiaatsverhandeling. Ook dit boek maakt hij in zijn vrije tijd - Van Nieuwenhuysen is onderdirecteur van een Franstalig lyceum -, maar hij denkt wel sneller klaar te zijn. "Over zeven jaar, schat ik."

:: Pierre Van Nieuwenhuysen, Historische toponymie van Laken, uitg. Safran, 586 blz., 98 euro