Politiegeweld bij betoging: Vandersmissen kop van jut

Bij de ontruiming van het Koningsplein is veel geweld gebruikt. "Typisch commissaris Vandersmissen", zeggen betogers die wel vaker aan zulke acties deelnemen. Maar ook binnen het korps zijn de meningen over zijn aanpak verdeeld.

Of de politie harder optreedt dan vroeger, konden de aangesproken betogers niet zeggen. "Het hangt er vooral van af of Vandersmissen erbij is of niet", was meestal het spontane antwoord.

De hoofdcommissaris van de politie Brussel Hoofdstad-Elsene en diensthoofd Operaties staat graag op de eerste rij om manifestaties in te dammen. Dat daarbij soms geweld gebruikt wordt, is bijna onvermijdelijk. Maar volgens tegenstanders doet hij dat te snel en te gretig, en slagen andere commissarissen er beter in de kalmte te bewaren. Er zijn de bekende beelden van Vandersmissen die in zijn eentje betogers met pepperspray achterna zit, alvorens neergeslagen te worden. Maar ook advocaat Alexis Deswaef zei eerder al dat Vandersmissen te hardhandig optreedt, zowel tegen zijn cliënten – vluchtelingen en sans-papiers – als tegen hemzelf. Vandersmissen heeft nu een rechtszaak lopen tegen hem.

Zonder waarschuwing

Bij de ontruiming van het Koningsplein zaterdag – die net naast de verboden zone ligt – was er volgens zeker tien getuigen helemaal geen waarschuwing. Voor die actie was ex-rijkswachter Pierre Vandersmissen de gold commander op het terrein.

“Ouders met kinderen waren gewoon niet op de hoogte van het politie-order”, zegt Simon*. “Iedereen zat nog in kringetjes te babbelen. Wanneer het geweld losbarstte, hadden we letterlijk de tijd niet om van het plein te gaan.” De Duitse Brusselaar Fabian Flues treedt hem bij. “Een groepje zat op de tramsporen. Vandersmissen zei iets tegen hen – ik kon niet horen wat – waarna hij meteen teken gaf aan het waterkanon om hen te besproeien. En wat vreemd is: erna liet hij ze weer met rust. Verder heb ook ik absoluut geen waarschuwing van de politie gehoord. We kregen er onmiddellijk van langs en de mensen die het plein wilden verlaten, werden nog met pepperspray bespoten. Bij dit alles was het zeer duidelijk dat Vandersmissen de touwtjes in handen had. Hij zag er relaxed uit, en zeker niet onder de indruk van de feiten.”

Brand

“Deze politiebrutaliteit was echt uitzonderlijk”, zegt Simon, die verwijst naar de aanwezige kinderen en ouders, “maar we zijn wel wat gewoon van hem. Zo heeft hij ook al onze spullen van ons kamp in Haren (tegen de komst van de megagevangenis, red.) in brand gestoken in 2015. Dat terwijl er nog een procedure over die bezetting liep bij de kortgedingrechter, die de ontruiming twee dagen later trouwens ongegrond verklaarde.” In september 2018 stond het kamp opnieuw in lichterlaaie. “De commissaris wilde het kamp per se zelf in brand steken”, zeiden andere actievoerders toen. “Volgens mij geniet hij van zo’n acties”, zegt Simon. “Dat zie je aan zijn gezicht. ‘Ik heb dat hier onder controle en jullie gaan allemaal luisteren.’ Dat straalt hij uit.”

Agenten positief

Wat natuurlijk niet mis is voor een ordehandhaver. Want hangt de evaluatie van het functioneren van Vandersmissen niet gewoon af van de linie waar je achter staat? Zo is agent Michel* positief over zijn baas. “Hij kent zijn job en hij handhaaft de orde”, klinkt het. “In 95 procent van de gevallen gaat het probleemloos. En soms is het moeilijker, en moeten we bijvoorbeeld pepperspray gebruiken, waardoor er omstaanders geraakt worden. Die 'collateral damage' zorgt er voor dat mensen zich dan tegen ons keren. Maar wij moeten ook telkens die pepperspray inademen, we gebruiken dat dus niet zomaar.”

Michel erkent dat Vandersmissen een slechte reputatie heeft bij actievoerders. “Als hij ergens toekomt, klinkt het: ‘kijk Vandersmissen is daar’, en kijken ze hem boos aan of roepen dingen. Terwijl hij nog niks gedaan heeft! En ja, soms kan hij al eens provoceren, maar dat is altijd nadat hij eerst rustig heeft geprobeerd. Maar als ze het niet willen begrijpen…hij is daar nu ook niet om uren te praten hé.” Een andere agent beaamt. “Hij staat binnen het korps aangeschreven als dé specialist in het beheer van de openbare orde, een moeilijke taak in Brussel.”

Agenten negatief

Maar niet alle agenten zijn lovend. “Hij is inderdaad graag gezien bij zijn personeel, maar dat zijn beginnelingen die hem niet durven tegen te spreken”, zegt agent Jo*. “Maar de beslissing om bijvoorbeeld het waterkanon te gebruiken, lijkt me niet logisch en sterken me in een algemeen gevoel dat we soms amateuristisch bezig zijn. De orders en manoeuvres zijn zeker niet altijd duidelijk. Dat is geen kritiek op Vandersmissen alleen, maar op het operationeel beleid van de hele zone. Waarom moeten de arrestanten bijvoorbeeld in garages?"

Ook het feit dat Vandersmissen als commissaris en in een 'gewoon' uniform toch aanhoudingen verricht, werkt verwarrend voor de betogers. Het aanspreekpunt voor een 'genegocieerd verloop' - volgens een omzendbrief de te volgen weg - blijkt dan plots het werk te doen van de interventiediensten, de zogeheten 'robocops'.

Olivier*, wandelde al in tientallen betogingen voor allerhande sociale doelen mee en vindt dat Vandersmissen vaak provoceert. “Of dat nu een syndicale betoging, een van Afghaanse sans-papiers, TTIP-betogingen of de gele hesjes zijn, de pepperspray en matrak worden snel ingezet. Vandermissen is iemand die geen gezichtsverlies wil lijden”, zegt Olivier, “en grijpt daarom snel naar geweld.”

De betoging van Afghaanse sans-papiers in 2013 is voor hem en andere aangesproken beroepsbetogers hét voorbeeld van een Vandersmissen in overdrive. Maar ook recenter zat het er volgens hen té snel op. “Bij de laatste klimaatmars voor de vakantie liepen enkele jongeren naar de McDonalds aan het Beursplein, om daar voor de deuren neer te gaan zitten”, zegt Renata*. “Daar is toen van in ’t begin bijzonder hard tegen opgetreden, zonder verwittiging. Dat zijn dus wel scholieren uit het humanoria hé.”

Eigen schuld?

Maar in beide gevallen ging het om een betoging in de verboden zone: zowel de Wetstraat als het hypercentrum zijn nu verboden voor protest, dit om de stad – met 1.000 betogingen per jaar – niet telkens lam te leggen.

“Een betoging moét net storen!”, reageert beroepsbetoger Olivier. “Je wil toch net je onvrede uiten, de machthebbers tonen dat je niet akkoord bent met hun beleid. Dat kan het best op plekken waar je ze kan raken – bijvoorbeeld aan het parlement – of in het shoppingdistrict. Nu moet je toelating vragen en onderhandelen en moet je betoging eigenlijk zo geruisloos mogelijk passeren. Dat is relatief nieuw, en het holt het recht op betogen uit.”

'Geen commentaar'

Pierre Vandersmissen was niet bereikbaar voor een wederwoord, en ook korpschef Michel Goovaerts of de woordvoerder van de politiezone wilden niet reageren. “We geven nooit specifieke reacties op één personeelslid van onze zone”, klinkt het.

Ook voor Olivier moet de hetze tegen Vandersmissen niet overdreven worden. “Het voert gewoon het algemeen beleid dat inherent repressief is”, zegt hij. “Na de actie van zaterdag heerst nu collectieve verontwaardiging. Maar eigenlijk heeft de blanke, hoogopgeleide middenklasse nu gewoon eens ondergaan wat andere groepen zoals de gele hesjes, transmigranten of sans-papiers al jaren moeten ondervinden.”

*Uit voorzorg wilde bijna niemand met naam en toenaam getuigen. Deze zijn wel bekend bij de redactie.