Portret: Ural Manço, hoogleraar sociologie

"België is een van de westerse landen waar de erkenning van de moslims, van hun culturele identiteit, het verst staat. Helaas blijft de doorsnee Belg wantrouwig en zit de Moslimexecutieve compleet in het slop." Ural Manço is als hoogleraar in de sociologie gespecialiseerd in migratie en interculturele betrekkingen.

Een atypische Turkse migrant, zo zou je Ural Manço wel kunnen noemen. "Om te beginnen woon ik met mijn vrouw en dochter in Bosvoorde. In 1993 hebben we er een bescheiden arbeiderswoning gekocht. Liever had ik iets gevonden in Molenbeek, Sint-Joost of Anderlecht. Maar steeds was er wel iets: te groot, te onderkomen, te dit, te dat. Van collega's krijg ik weleens te horen dat ik geen echte moslimmigrant ben, omdat ik bij de bourgeoisie woon. Een beetje kort door de bocht is dat; aanvankelijk leefden in de buurt vooral oude Bosvoordenaars. Mensen die hadden gewerkt in de landhuizen aan de rand van het bos. Daar spraken ze Frans, thuis Bosvoords dialect. Nu die mensen aan het uitsterven zijn, wordt hun plaats ingenomen door eurocraten, dat is waar."

Al even atypisch zijn Manço's roots en zijn migratieverhaal. "Allebei mijn grootvaders waren universitair geschoold, ze spraken verschillende talen. Mijn grootmoeders hebben in hun jeugd geen hoofddoek gedragen, in het Turkije van het begin van de twintigste eeuw. Ikzelf ben geboren in Luik. Kort daarna is mijn moeder met mijn tweelingbroer Altay, onze vier jaar oudere zus en mij naar haar moeder in Istanboel teruggekeerd. Toen Altay en ik naar de middelbare school moesten, was mijn moeder het beu om alleen de lasten van onze opvoeding te dragen. Bovendien waren de grote Turkse steden in de greep van hevige gewapende conflicten tussen extreem links en extreem rechts. Dagelijks vielen er tot twintig doden. Toen zijn we teruggegaan naar Luik."

Na de universiteit verhuisde Manço in 1990 naar Brussel, waar hij een academische carrière heeft uitgebouwd. Zijn doctoraalthesis heet Islam pour soi en gaat over de verwereldlijking van de islam. "Ik heb me gebaseerd op de preken van de sjeiks van de Nakshibendi, een vooraanstaande soefi-broederschap. In haar rangen had ze belangrijke Turkse politici, bonzen van het bedrijfsleven, intellectuelen. Ik heb redevoeringen van 1940 tot 2000 bestudeerd, 780 in totaal. Lang had het woord rijk in die preken een vieze betekenis: rijkdom en comfort nastreven gaat ten koste van de godsdienstbeleving. Hou je dus zo ver mogelijk van alle wereldlijke zaken, ga niet om met rijkaards, leef bescheiden. In de jaren 1980 begon het discours te veranderen: om te bewijzen dat je een goede moslim bent, moet je goed studeren, economisch actief zijn, rijk worden. De religie werd een filosofie in plaats van een manier van leven. Een filosofie die de slechte kanten van het kapitalisme vergoelijkt en die handelswijzen rechtvaardigt. Een schaamlapje."
"Die evolutie verklaart niet alleen de steile opgang van de Turkse economie de jongste dertig jaar, maar ook het feit dat er een nieuwe klasse van leiders is opgestaan. Niet de verwesterde bourgeoisie, wel mensen van het platteland of een andere bescheiden afkomst, die zich eindelijk een weg naar boven mochten banen. Zoals de huidige eerste minister, Recep Erdogan."

Van Nols tot Onkelinx
En hoe ziet Ural Manço de plaats van de islam in België? "Heel lang is België in de greep van de politieke islamofobie geweest. Daarvan was Roger Nols de uitvinder. We schrijven 1973: Nols had het in een anti-moslimtraktaat toen voor het eerst over delinquentie en overlast. Veel mensen zijn op die kar gesprongen. Daarop plooide de islamgemeenschap sterk op zichzelf terug. Bovendien was het koren op de molen van de Saoedi's van de moskee in het Jubelpark, die zeiden dat vrouwen gesluierd moesten rondlopen, dat in de Koran staat dat moslims niet bevriend konden zijn met joden of christenen..."

"Na de twee Zwarte Zondagen en de rellen van mei '91 is het tij gekeerd. Wie politiek correct wilde zijn, mocht zich zeker niet aan islamofobie bezondigen - of toch niet openlijk. Dat heeft beetje bij beetje vruchten afgeworpen. Maar waar er nog altijd geen verbetering is, dat is op het vlak van de institutionele erkenning van de islam. Om verschillende redenen. Een ervan is dat de moslims er niet in geslaagd zijn zich te organiseren. Twee: diegenen die zich binnen de moslimgemeenschap geëngageerd hebben voor de institutionele erkenning van de islam, hebben dat voor een groot deel gedaan uit opportunisme. Om from zero to hero te gaan."
"Daardoor is heel die Moslimexecutieve tot een travestie verworden. De PS heeft daarin overigens een kwalijke rol gespeeld: toen Laurette Onkelinx minister van Justitie werd, heeft ze er op interventionistische wijze haar klauwen in gezet. De verkiezing van de Moslimexecutieve werd daarop door het merendeel van de Marokkaanse gemeenschap geboycot. En nu is het budget voor 2009 bevroren, de Executieve bestaat alleen nog op papier."
"Sociaal-cultureel speelt België wél een voortrekkersrol. België is een van de westerse landen waar de erkenning van de moslims en hun culturele identiteit het verst gaat. Maar er is een probleem: België is er lang van uitgegaan dat de islam functioneert zoals het katholicisme. Met Mekka in de rol van het Vaticaan, zeg maar. Dus werd Saoedi-Arabië beschouwd als de motor van 'de mohammedaanse cultuur'. Dat was een complete miskenning van de dagelijkse beleving van de islam."

"De verschillen tussen Marokkaanse en Turkse immigranten zijn levensgroot. Economisch gezien zijn de Turken beter geïntegreerd dan de Marokkanen, al blijkt dat niet uit de werkloosheidscijfers. De Turken zijn sterk ingebed in een grijze economie, die oogluikend wordt toegelaten. Kleine handelszaken, vastgoed. Maar sociaal zijn ze allerminst geïnteresseerd in integratie; er leeft een heel sterk nationalisme, dat warm wordt gehouden door de Turkse media. Niet dat het veel problemen oplevert: de Turken zijn zeer goed georganiseerd - zeker binnen hun netwerk van vzw's -, ze trekken hun plan. Marokkanen daarentegen willen zich wel integreren, maar die wil keert zich bijna tegen hen. Hoe meer ze zich willen integreren, hoe meer kletsen ze om de oren krijgen."

"Mijn persoonlijke visie op België? Warm en koud tegelijk. Ik zal niet zo ver gaan als Leopold I, die zijn periode op de troon zijn vagevuur noemde, maar er zijn toch minpunten aan dit land. Met name de middelmaat werkt me op de zenuwen, het feit dat je kop eraf moet als je boven het maaiveld uit komt. Ook de verzuiling is me een doorn in het oog. Maar voor geen geld van de wereld zou ik hier definitief weg willen, en zeker niet uit het multiculturele Brussel. Ik wil me wel herbronnen. Nu ga ik twee maanden naar Italië om samen te werken met Calabrische collega's en om Italiaans te leren. Mijn Engels wil ik perfectioneren, om ook gedeeltelijk in Canada aan de slag te kunnen. Maar mijn professionele pied-à-terre hou ik in Brussel. Ik wil een intellectueel zijn zonder banden."