Red het kasteel Tournay-Solvay (1)

Het kasteel in het Tournay-Solvaypark blijft de bezoekers fascineren. Hoe komt het dat zo'n prachtig bouwsel is kunnen verloederen tot zijn huidige toestand van halve ruïne, en is er dan niemand die de wil én de middelen heeft om het in zijn vroegere glorie te herstellen? Goed nieuws: na 35 jaar lijkt er nu dan toch een einde te komen aan de lijdensweg van het kasteel, want het Gewest is van plan om na de zomer een projectoproep te lanceren.

Het kasteel in het Tournay-Solvaypark staat al enkele decennia eenzaam te verkommeren temidden van de groene pracht van het Zoniënwoud. De prachtige ornamenten en schouwen zijn weggekapt, net als de smeedijzeren details die het gebouw ooit zo mooi maakten. De trappen zijn vermolmd en ingestort, maar dat zal de huidige bewoners worst wezen: zij gebruiken hun vleugels om zich naar de struiken in de kamers op de eerste etage te begeven.

Het vergt maar een klein beetje fantasie om zich de pracht en praal van weleer voor de geest te halen. Het is dan ook nog niet zo heel erg lang geleden dat het kasteel bewoond werd door een rijke familie, en dat het natuurgebied nog een privétuin was die werd beheerd door een legertje tuinmannen. De gebouwen van de natuur- en kunstverenigingen waren personeelswoningen, en grote metalen hekken versperden de toegang voor gewone stervelingen.

Vijverberg
Zoals de naam al laat vermoeden, heeft het kasteel met het omringende park zijn bestaan te danken aan de families Solvay en Tournay. Het verhaal begint op het moment dat Alfred Solvay, de broer van Ernest Solvay, in 1880 een stuk grond koopt in Bosvoorde, in een stuk Zoniënwoud dat Kaeregat werd genoemd, tussen de Kaeregatslotweg en de spoorweg. De rijke industrieel was op zoek naar een rustig onderkomen waar hij zich kon afzonderen van de grauwe indus­triewereld en op adem komen in de natuur, zijn grootste liefhebberij.
Hij kocht het terrein van de weduwe Marie-Florentine Nève, de schoondochter van Pierre-Théodore Verhaegen, de oprichter van de Brusselse universiteit ULB en eerste burgemeester van Watermaal-Bosvoorde.
Alfred Solvay was in zijn nopjes met zijn aanwinst en doopte het terrein van ongeveer vier hectare - dat is een stuk kleiner dan het huidige park - Vijverberg, naar de twee kleine vijvers en de heuvel die zich erin en erop bevonden. Bosvoorde was in die periode nog een klein dorp, ver van de grote stad. Buiten enkele hoeves en abdijen, vanwaar de rijken op jacht trokken in het woud, was er voornamelijk groen. Enkel op het plateau van het huidige park, dat Kwynenberg werd genoemd, waren er al enkele verkavelingen. Al tegen het einde van de negentiende eeuw trokken enkele rijke families erheen; dit is dus geen recent fenomeen. Behalve de Verhaegens zat er bijvoorbeeld ook de bekende bankier Jonathan-Raphaël Bischoffs­heim... en dus ook Alfred Solvay.

Solvay vroeg de architecten Constant Bosmans en diens schoonbroer Henri Vandeveld (niet te verwarren met de bekende Henry van de Velde) om de plannen te tekenen voor een landhuis in zijn pasverworven domein. Het werd een ontwerp in rode steen in de Vlaamse neorenaissancestijl die in die periode erg in trek was - het naburige kasteel Charle-Albert is een ander mooi voorbeeld. Een landschapsarchitect toverde het stuk natuur om in een landschapspark met een boomgaard en een moestuin met serres - een van de eerste verwarmde serres overigens in Europa.

Uitbreiding
Na de voortijdige dood van Alfred Solvay in 1894 werd het domein beheerd door zijn weduwe Marie Masson. Ze leefde er een rijkelijk leven en breidde het domein aanzienlijk uit door er belendende terreinen bij te kopen, langs de Taelemansstraat, de Vijverstraat en de Terhulpsesteenweg. Omstreeks de eeuwwisseling, toen de werkzaamheden aan de grote nieuwe Tervurenlaan van start gingen, kocht de familie Solvay de Jaegersveltsite en de grote vijver van Bosvoorde om ze te beschermen. Ze kocht ook de terreinen langs de Nieuwe Bosvoordselaan, die vandaag de vandaag Alfred Solvaylaan heet, om er grote burgerhuizen te laten bouwen voor vrienden en naasten. In 1905 liet ze het familieverblijf ombouwen door architect Jules Brunfaut, om het meer de allure van een kasteel te geven. Ook het park werd heringericht, door de landschapsarchitect Jules Buyssens.

:: Wat er verder gebeurde met het kasteel Tournay-Solvay en hoe het pand in verval geraakte, leest u in deel twee van de reportage 'Red het kasteel Tournay-Solvay (2)'.