Reportage. In de mêlée van de piétonnier

“Je hebt nog altijd het gevoel dat ze straks de hekjes aan de twee kanten gaan wegnemen, en aankondigen dat het straatfeest voorbij is.” Dat zei een goede vriend me toen ik vroeg naar zijn beleving van de autovrije zone. Eén jaar nadat ze werden geplaatst, reisde ik geheel autoloos heen en weer tussen de twee hekjes.

Niet lang na de start van mijn wandeling zal ik voor Maison Philippe op nummer 144 van de Anspachlaan staan. U kent de mooie gevel met het houten chassis en het met de hand beschilderde spiegelglas vast. Al zult u het misschien niet meteen van de daken roepen dat u er klant bent - want de coiffeur is in de loop van de 127 jaar van zijn bestaan geëvolueerd en gespecialiseerd tot een specialist in pruiken en haarstukjes. Bij het uitkiezen van een nieuwe haartooi uit de vitrine, zal u vast ook al eens geschrokken zijn van de felle fluoroze prijskaartjes die aan de pruiken hangen. Niet dat de plaatselijke concurrentie in de branche zo hevig is, maar je moet temidden van de schreeuwerige kopieer-, geldtransfer-, en telecomzaken in de buurt inderdaad behoorlijk je best doen om ook wat aandacht te trekken.

Onder het mom aan een nieuwe pruik toe te zijn, stap ik de winkel binnen om ook deze anciens van de Anspachlaan te vragen naar hun mening over de piétonnier. Eerdere rondvraag op mijn autoloze tocht van Fontainas naar De Brouckère heeft al snel uitgewezen dat er grosso modo drie kampen zijn. Mensen die hoedanook vòòr de autovrije zone zijn. Mensen die er wel voor zijn, maar klachten hebben over de manier waarop. En ten slotte mensen die – om verschillende redenen – tegen de autovrije zone zijn.

Koning Voetganger
Bij Maison Philippe behoren ze tot de laatste categorie, en dat hoeft niet te verwonderen. Het cliënteel van de zaak is gezien de aard van de aangeboden koopwaar niet van de jongste. Het zijn mensen die samen met hun haren ook vaak de mogelijkheden verloren zijn om op eigen kracht tot aan de mooie voordeur van dit pand te geraken. Te voet of met het openbaar vervoer wordt een haarstukje te veel een huzarenstukje. De winkeldame spreekt dan ook van een omzetdaling van 50 procent, al zijn ook de tunnels, de aanslagen en de stakingen daar debet aan.

Zou het dan kunnen dat de piétonnier de doodsteek geeft aan een zaak die al zo lang bestaat? Het is niet ondenkbaar. Wat je nog hoort - vooral dan bij de voorstanders - is dat de handelszaken op de Anspachlaan gewoon van aard zullen veranderen. Winkels die het sowieso al niet goed deden, zullen er door de verliezen in de moeilijke overgangsperiode tussenuit vallen, en worden vervangen door winkels die voor hun specifieke branche wél een toekomst zien weggelegd in een straat waar de klant Koning Voetganger is. Die redenering houdt steek. Alleen is het nog niet zo makkelijk te voorspellen welke kant het dan precies zal uitgaan. Raakt de buurt gegentrificeerd, verzaveld of verkerstmarkt? In ieder geval was het honderddertig jaar geleden, toen de centrale lanen werden aangelegd na de overwelving van de Zenne, ook al expliciet het opzet om de binnenstad te saneren en op te waarderen. Het is ironisch en misschien wat cru om te zeggen, maar waarschijnlijk maakt Maison Philippe nu dus net hetzelfde mee als de oorspronkelijke bewoners en gebruikers van de Zenne-oevers waarvoor de kapperszaak honderddertig jaar geleden in de plaats kwam.

Geen Werelderfgoed
Het ware interessant geweest om vlak voor de inrichting van de autovrije zone een gedetailleerde röntgenfoto te nemen van het autoloze traject, en dan binnen vijf jaar nog eens hetzelfde te doen om de vergelijking te kunnen maken. Nu is het nog te vroeg voor een ‘voor-en-na’, maar de verandering is toch al aan de gang. Zo is het Fontainasplein op dit ogenblik oorlogsgebied. Er zijn ingrijpende openbare werken aan de gang, maar ook de privé-eigenaars roeren zich. Eroticawinkel Nuit de Chine was al een tijdje verhuisd van de ene kant van het plein naar de andere, en het oorspronkelijke pand staat nog leeg. Net zoals dat van wijlen United Music ernaast. Hotel Mirabeau, waarvan een tijd geleden de koterij werd geslecht, is gerenoveerd. Ernaast komt vermoedelijk een bakkerszaak. Café Moeder Lambic heeft momenteel wat te lijden onder de werken, maar ziet een toekomst met vergroot terras naar eigen zeggen zeker zitten. Aan de overkant staat het immense gebouw van het Acod ook al in de stellingen. De benedenverdieping wordt gerenoveerd en opengewerkt naar de straatkant, waarmee de vakbond anticipeert op een betere zichtbaarheid en een beter onthaal in een heraangelegde buurt. Verder lijkt het evident dat het Fontainasparkje voor de omgeving wordt ontsloten naar de lanen toe. En het zal cynici verrassen dat het evidente dit keer ook effectief gerealiseerd zal worden.

Wat er verder nog overblijft van het huidige Fontainasplein zal niet meteen op de Werelderfgoedlijst terechtkomen. Onder de straatklok van Pontiac, die al lang niet meer tikt, ontvangen de bankjes zowel daklozen als frisse meiden die een babbeltje slaan. Moet je de Brusselaar complimenteren met het feit dat hij blijkbaar altijd bereid blijft om overal het beste van te maken? Ik zal me de vraag ook later op mijn tocht nog stellen wanneer ik mensen doodleuk hun broodje zie opeten aan de tafels in de schaduw van het Philipsgebouw, waar geur en geluid van stroomgeneratoren en slijpschijven om de meeste impact strijden. Een volkje dat het altijd gewoon is geweest om een stroom auto’s tot op een meter van zijn terrasje te dulden, draait daar natuurlijk zijn hand niet voor om. Maar op het gevaar af ons aura van neutrale verslaggever helemaal te verliezen: binnen het decennium zal die houding ons even ongeloofwaardig toeschijnen als het feit dat er vroeger op het werk en in de cafés rokers werden getolereerd.

Marsrichting
Het is in het terrain vague van de voetgangerszone, tussen Fontainas en Plattesteen, dat Maison Philippe ligt. In dat gedeelte heersen de auto’s en de verwarring nog steeds. Dat vinden ze ook bij Oxfam Wereldwinkel, waar ze vooral negatieve geluiden horen over de manier waarop één en ander is geïmplementeerd. De Anspachlaan is hier nog altijd zijn vlekkerige, morsige zelf. De eerder genoemde kopieer-, geldtransfer-, en telecomzaken, maar ook de nachtwinkels, de papeteries, de banken en snackbars gedijen hier nog perfect. Het Italiaanse restaurant Rugantino is drie jaar na de brand nog altijd dicht.

Toch zijn er ook al nieuwe zaken. Zou designstore The Game de marsrichting aangeven? En heeft een mooie interieurwinkel dan meer bestaansrecht dan een lelijke telecomhandel? Is het mooie ook het goede? Hebben we het goed gedaan als de zwerver straks drie straten verderop gaat liggen? Allemaal vragen.

Wat ook opvalt is dat een aantal handelszaken (zoals de stripwinkels Brüsel, Multibd, één of andere winkel in bureaubenodigdheden of broodjeszaak Au Suisse) in de loop der jaren hun oppervlakte hebben uitgebreid door een tweede naburig pand in te nemen. Dat kannibalisme wijst erop dat de sterken ook in het verleden al kansen hebben gezien om de zwakken op te eten, en dat er ook vòòr de verbanning van de auto en het recente Brusselse ontij al regelmatig slachtoffers vielen. Bar Paris op de hoek met de Borgwal is inmiddels in staat van ontbinding, Cinema Pathé sukkelt al jaren, en ook nieuwkomer Affligem Café heeft het niet gehaald. Terwijl vlak daarnaast de recent overgenomen Les Brasseurs, klassieker Au Suisse en Ierse pub O’Reilly’s ogenschijnlijk goede zaken blijven doen en elkaar ongetwijfeld versterken.

Kriskras
Verderop hetzelfde beeld. De Grétrystraat en de Kiekenmarkt hebben al een gedaanteverwisseling ondergaan. Voor het Grétryblok staat nog één en ander te veranderen. De eigenaar van broodjeszaak en ijssalon Break Point die er onder de arcades huist, is ondanks de 30 procent verlies waarover hij spreekt gematigd optimistisch. Zijn zaak en het texmexrestaurant Chi Chi’s zullen hun terras achter het hek verliezen aan een reeks nieuwe handelszaken die de nieuwe daktuin van het appartementsblok zullen dragen. Maar in ruil zullen ze hun eigen zaak in de richting van de straatkant kunnen uitbreiden, tot waar nu de arcades reiken.

Dat de auto’s van de Wolvengracht de aansluiting van de Anspach op het De Brouckèreplein doorkruisen heeft minder impact op het autovrije geheel dan ik aanvankelijk dacht. De verkeersstroom blijft beperkt en een intelligente aanleg van dit kruispunt zou een comfortabele doorstroming van de voetgangers moeten kunnen garanderen. Zo kan het De Brouckèreplein, waar je nu al de vogeltjes kan horen fluiten, ongetwijfeld opnieuw een epicentrum worden.

Al is de impact zeker het grootst op het Beursplein. Hier heb je in beide richtingen zicht op de canyon van de centrale lanen, die je eraan herinnert dat hier vroeger iets stroomde dat op een rivier leek. Met de Zenne verdween eind negentiende eeuw wat in vele grootsteden nog altijd een referentie is, maar nu kunnen we zelfs op het water lopen.

Anderzijds was de autovrije binnenstad zonder deze boulevard misschien al lang een feit geweest. Zonder die vitaal geachte verkeersader waren we wellicht veel natuurlijker tot een autovrij historisch centrum met vele kronkelende straatjes gekomen. Onze enige Hausmann-boulevard heeft gewoontes en functies geïnstalleerd waarmee je moeilijker komaf maakt. Weinig straten in onze hoofdstad zijn zo eenduidig, en dat heeft wel wat te betekenen in de geest van de stadsgebruiker, die er automatisch bij uitkomt om zonder nadenken de rechte lijn te volgen.

Al is kriskras ook leuk. Iedereen is ondertussen vergeten hoeveel voeten het vroeger in de aarde had om gewoon over te steken van de Auguste Ortsstraat naar de Beursstraat. Nu lijkt het Beursplein weer op het plein van op de sepia foto’s van voor de doorbraak van de auto. We kunnen terug leren flaneren. Zeker als ook dat bos van betonnen bloembakken weg zal zijn. Alleen al voor McDonald’s staan er tien, waarvan er trouwens twee een vijgenboom bevatten. Wanneer volgt de mediarel om die te redden?