Ruiterstandbeeld Leopold II even in de steigers

Met de feestelijkheden rond 175 jaar België en een kwarteeuw federalisme krijgt het standbeeld van Leopold II op het Troonplein een grondige opknapbeurt. Vorige vrijdag werd de sculptuur in de steigers gezet, maar die moeten in een recordtempo weer verdwijnen. Door de omvang van het Troonplein valt het de voorbijganger overigens niet op dat het beeld zo majestueus is: van de hoeven van het paard tot aan Leopolds kruin meet het wel vier en een halve meter.

Het ruiterstandbeeld is voor menigeen nog altijd de stadssculptuur bij uitstek. Een krijgshaftige figuur op een machtig paard: daar gaat toch niets boven. Sinds Leonardo da Vinci beschouwden kunstenaars die de opdracht voor een ruiterstandbeeld binnenhaalden, dat vaak als het hoogtepunt van hun carrière. Of zoals Thomas Vinçotte, de beeldhouwer van het monument ter ere van Leopold II op het Troonplein, het zag: "Het paard is de ideale piëdestal voor een Koninklijke Figuur."

In 1914 werd beslist het monument op te richten, door nationale inschrijving: in om het even welk postkantoor kon de koningsgetrouwe Belg minimaal één frank storten. Neef en troonopvolger Albert I gaf het goede voorbeeld en deed 100.000 toenmalige franken in het zakje. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gooide roet in het eten, en pas in 1926 werd het beeld geplaatst. Het ging om een groot brons in een legering van koper en tin; de grondstoffen waren een cadeautje van de Union Minière.

Vinçotte stond hoog aangeschreven, maar toch werd het standbeeld door de spotzieke Brusselaars de grond in geboord: "De koning zit in zijn nachthemd op een paard dat zijn staart optilt om enkele paardenvijgen te laten vallen." Leopold II werd inderdaad afgebeeld met een lange legerjas die hij in werkelijkheid nooit droeg en op een paard met een lange staart, terwijl hij steeds militaire paarden met kort afgesneden staart had bereden. De kwatongen beweerden voorts dat de beeldhouwer zichzelf, door die lange jas, heel wat moeite had bespaard: zo moest hij veel minder details aanbrengen.

Paardenbeen
Er bestaat een hardnekkig misverstand over de stand van de paardenbenen van ruiterstandbeelden. Aan het feit of het dier een of meer hoeven in de lucht had en al dan niet steigerde, kon je zogezegd aflezen dat de vereeuwigde persoon óf vreedzaam in zijn bed overleden was, óf op een gewelddadige manier aan zijn eind was gekomen, óf gesneuveld was tijdens een veldslag. Typisch voor de mythevorming die vroeger tot stand kwam rond sculpturen in de openbare ruimte.

Tagger Ben gezocht
De sokkel, die in hoge mate door graffiti ontsierd was, is nu gereinigd met behulp van de lagedruk-wervelrotatietechniek. Een alerte tagger had aan de weinige momenten dat de pas gereinigde sokkel er niet-ingepakt bij stond, genoeg om er zijn merkteken - BEN - op achter te laten. Maar de sokkel was al behandeld met een anti-graffitiproduct. Nieuwe tags worden drie jaar lang gratis verwijderd, waarna er een nieuwe anti-graffiti­laag komt.

Paard en ruiter worden behandeld volgens een nieuw procédé waarbij de details van het beeld niet vervagen, wat bij zandstralen wel het geval zou kunnen zijn. De techniek heet droogijsstralen: kleine korrels koolzuurijs (CO2-deeltjes) worden bij een temperatuur van min 79 graden Celsius met hoge snelheid op het oppervlak geprojecteerd. Op die manier blijft het natuurlijke donkergroene patina van het brons, dat meteen als beschermingslaag fungeert, behouden.

Alle duivenpoep en alle andere vuilsporen die in de loop der jaren op het beeld terecht zijn gekomen, worden verwijderd. Daarna worden kogel- en andere gaten gedicht en wordt de sculptuur ingewreven met een microkristalijne was. De operatie, in opdracht van de Regie der Gebouwen, moet binnen enkele weken afgerond zijn.

Er is een duidelijke tendens: er worden geen nieuw ruiterstandbeelden meer gegoten. De meeste koningen van België hebben hun exemplaar; zelfs Leopold III kreeg, ondanks zijn omstreden rol in de Tweede Wereldoorlog, een gigantisch monument, in Kortrijk. Voor Boudewijn werden er enkele bustes en een enkel beeld 'ten voeten uit' gemaakt, maar een sculptuur met een paard erbij, dát zat er niet meer in. Want wie heeft er Boudewijn I ooit op een paard gezien?

:: Meer info in Jacques Van Lennep en Catherine Leclercq, De beelden van Brussel, uitg. Patrick Derom Gallery, 2000