Samenhuizenproject voor ouderen in Watermaal-Bosvoorde

In Le Martin-Pêcheur (de IJsvogellaan of avenue du Martin-Pêcheur ligt om de hoek) wonen acht 55-plussers samen. Elk heeft er zijn appartementje en zijn privacy, maar ook in de gemeenschappelijke ruimtes wordt volop geleefd. We namen een kijkje op de open dag, en we waren er niet alleen.

I k sta voor een passiefbouw en bel aan bij Abbeyfield, de vzw achter het originele concept. Daarnaast is er ook een bel voor elk van de andere bewoners. Met zijn achten zijn ze, maar er is plek voor een negende. Daarnaar zijn ze nu op zoek. Vanmiddag zal ik maar drie van hen ontmoeten. Danielle Janssens, voorzitster van deze woongroep, had me verwittigd dat iedereen hier een eigen agenda heeft.

Janssens gidst me naar de derde verdieping. Daar staat Xaviers deur wagenwijd open. Zijn dweil slingert van links naar rechts. De hond ligt languit voor de ruime lift. Xavier is 76 en emeritus hoogleraar publieke geneeskunde aan de UCL. Nu is hij lid van een vereniging die reflecteert over de Bijbel, zit hij een discussiegroep over de consumptiemaatschappij voor, en in de salon hier organiseert hij regelmatig yogalessen. Hij is een van de stichters van Abbeyfield België. "Het concept is overgewaaid uit Engeland. Toen we in 1995 deze vzw in België stichtten, dacht ik er niet over hier zelf te komen wonen, maar het overlijden van mijn vrouw heeft daar anders over beslist."

Ik klop aan bij Alain, buurman en ex-student van Xavier. Hij is net een omelet aan het bakken; ik ben welkom. Ook Xavier komt binnen, en omringd door kasten vol muziek, modelvliegtuigjes en schijnbaar eindeloze reeksen Franse pockets vertellen ze over hun leven hier en nu.

Xavier zegt zich hier thuis te voelen. "Toen ik onlangs in het ziekenhuis revalideerde van een hartoperatie, hebben de andere bewoners de hond uitgelaten. Dat heeft me veel plezier gedaan. Na mijn ontslag uit het ziekenhuis had ik echt het gevoel thuis te komen."

Alain werkt voor een vzw in Elsene, is deeltijds journalist en geeft in zijn vrije tijd schrijfateliers. Met zijn 61 is hij de jongste van de bende. "Ik woonde al een tiental jaar alleen en wilde daar verandering in brengen, maar wist niet goed hoe. Tot ik bij toeval iemand ontmoette die bezig was met samenhuisprojecten. Zo kwam ik dit op het spoor. Het feit dat er al een basiskader was, deed me toehappen. Tijdens de zomer van 2008 zijn er verschillende vergaderingen belegd. Op vrij organische wijze heeft zich daaruit deze groep gevormd. Met z'n allen zijn we dan op weekend gegaan. Man, wat hebben we daar goed gegeten!"

De twee mannen kunnen het duidelijk goed met elkaar vinden. "Van maandag- tot vrijdagavond koken we hier volgens een beurtrol. Met vier euro per persoon worden hier heel lekkere maaltijden bereid."

"Natuurlijk zijn er soms spanningen; die zijn er overal waar mensen samenleven," zegt Xavier een beetje geprikkeld. "Doorgaans komen we goed overeen, maar we hoeven niet per se vrienden te zijn. Dit project bouwt zich elke dag opnieuw, het is nooit af. Je zou het een soort sociaal contract kunnen noemen." Volgens Alain "heerst hier een groot respect voor de eigenheid van de bewoners. Het evenwicht tussen individu en collectief bevalt me."

Beneden zit ondertussen een tiental mensen rond de eettafel. Er is cake voor iedereen. Gasten keuvelen, wisselen ervaringen uit, snuisteren een beetje rond. De gelijkvloerse verdieping is ruim en geeft uit op de zonnige tuin. Er is een salon, een eetkamer, een goed uitgeruste keuken. Alles is ook aangepast aan mensen met een handicap.

Anita, de derde bewoonster die op dit moment aanwezig is, is heel tevreden over de locatie, "alleen jammer dat de auto's hier zo voorbijrazen." Ze vertelt ook dat een groep kinderen van de basisschool één keer per maand komt koken. Anita is met pensioen, maar ze werkt nog deeltijds bij de gemeente. "Ik heb mijn hele leven een beetje gewerkt, dat biedt structuur. Als het echt crisis wordt, wil ik hier de complete autarkie introduceren, met schapen in de tuin." En ze vertelt: "Als ik niet ga werken, sta ik rond negen uur op. Dan schrijf en lees ik. Na de middag word ik sociaal actiever. Ik vind mijn ritme hier."

Levenskunst
Net als de andere bewoners straalt Anita gemoedsrust uit, wijsheid ook. Jong en oud lijken in haar verenigd. De levenskunst zit hier niet in de grote woorden, maar in de dagelijkse rituelen, in het wederzijds respect van mensen die samen ouder worden, en het niet louter 'zijn'. Anita drukt het zo uit: "Alle mensen hier hebben zich al van veel zaken losgemaakt. Of: moins de biens, plus de liens."
In een schommelstoel zit ze te filosoferen. Colette en Anne-Marie, twee alleenstaande vrouwen van midden vijftig die het huis vandaag bezoeken, luisteren aandachtig mee. "Veel mensen hebben het verschrikkelijk druk. Als je met vrienden wilt afspreken, moet je soms al drie weken van tevoren een datum vastleggen. En wie belt er nog bij elkaar aan?" Het gesprek meandert op de golven van haar associaties.

Colette vindt zichzelf te jong om hier nu al in te trekken, maar "misschien als ik zeventig ben. Bovendien betaal ik voor mijn huidige appartement zeshonderd euro, alle kosten inbegrepen, terwijl het hier 850 euro is. De prijs voor de avondlijke diners is daarin wel inbegrepen, maar toch." Even later flapt Anita er plots uit: "Ik zou graag nog eens een man ontmoeten, verliefd worden."

Voorzitster Janssens komt de woonkamer binnen na de zoveelste rondleiding. "De open dag is een succes," vertrouwt ze me toe. "Vroeger moesten we telkens zelf op zoek naar plekken om initiatieven op te zetten, maar de laatste jaren kunnen we de vraag amper bijbenen. Professionalisering dringt zich op. In 2015 gaat er in Neder-Over-Heembeek een nieuw project open."

Volgens Janssens is hier veel inspraak en samenwerking tussen de bewoners. "Wie hier woont, blijft langer gezond, voelt zich ondersteund en minder alleen. In de praktijk is er tweewekelijks een vergadering, en worden de statuten jaarlijks herbekeken en aangepast aan de wensen en noden. Elk Abbeyfield-huis is ook anders. In ons huis in Etterbeek betalen de bewoners elk maar 725 euro. Dat werd mede mogelijk gemaakt door subsidies van de Regie der Gebouwen." Bejaarden met een gewaarborgd inkomen kunnen daar dus terecht.

Een eerst wat gereserveerde bezoekster komt na de rondleiding licht zenuwachtig de eetkamer binnen. Ze grijpt naar haar handtas aan een lege stoel. "Dit is me nog nooit overkomen," zegt ze met een ontwapenende glimlach.