Scheutist Marcel Mathys: 'Congolezen zijn fantastische mensen'

"In België was en is het onvoorstelbaar om een veestapel van meer dan drieduizend koeien en vijftienduizend hectare grond te hebben. Ik was bang toen men me de eerste keer vertelde over de grootte van de veestapels, maar je bent jong en het avontuurlijk lonkt, en het devies was: luister en kijk hoe je overste het aanpakt.

De missionarissen van Scheut hebben altijd veel belang gehecht aan een veestapel, ook in het vooruitzicht van de overdracht aan de Congolezen: de mensen moesten een bron van inkomsten hebben. Ook plannen tekenen en bouwen heb ik altijd graag gedaan. In 1968 heb ik de plannen voor de kerk van Mubinza getekend.

Hier in België belde men destijds naar Boom om bakstenen te bestellen. In Congo moesten we eerst geschikte grond zoeken, er waren vier machines waarmee we per dag 2.400 stenen konden persen. Na het drogen moesten ze 48 uur in de oven, het mooiste kampvuur dat ik ooit gezien heb."

Als jonge blanke werd u heel vlug en vaak geconfronteerd met extreme emoties.
Mathys: "Laat ik beginnen met het verhaal van 'mijn' drieling. In 1956 was ik in Kabwe aangesteld, zeventig kilometer ten zuiden van Luluaburg. Elke woensdag moest iemand de post en de bevoorrading gaan ophalen in Luluaburg. De eerste keer dat het mijn beurt was, vond ik een massa volk op mijn weg: bleek er een vrouw bevallen van een drieling.

Ik heb ze ingeladen en naar de materniteit van Mikalayi, veertig kilometer ten noorden van Kabwe, gebracht. In België had ik nog nooit een kraamkliniek van binnen gezien, laat staan een pasgeboren kindje. De kleintjes zijn een jaar lang door de zusters verzorgd. Een jaar lang, elke keer als ik in Luluaburg kwam, ben ik ze gaan bezoeken."

"De confrontatie met een koppel leeuwen op 1 oktober 1982 zal ik ook niet licht vergeten. Al weken gonsde het in de streek van de geruchten over drie leeuwinnen en een leeuw die runderen verslonden. De leeuw en een leeuwin stonden op de middag van 1 oktober op de weg, ze lieten duidelijk zien dat ze de baas waren.

Ik had nog nooit een leeuw van zo dichtbij gezien, maar zij hadden ook nog nooit een jeep gezien. Ik ben langzaam weggereden. Het heeft zes weken geduurd vooraleer er een leeuw geraakt werd. Twee dagen later vonden jagers in het ravijn een stervende leeuw. We waren 68 volwassen runderen armer. Van de drie resterende leeuwen hebben we nooit meer iets gehoord; volgens de dorpelingen waren ze teruggekeerd naar hun territorium. In de streek rond Mubinza waren de luipaarden de baas."

Hoe kijkt u terug op 1960, het jaar van de onafhankelijkheid?
Mathys: "Moorden en branden, met de uittocht van de Baluba uit de Kasaï, een uittocht die al in 1959 begonnen was, na de opstand in Kinshasa die zich dus tot in het binnenland liet voelen. Ik verbleef op de missie van Mai-Munene, driehonderd kilometer ten zuiden van Luluaburg. Er woedde een ware stammenoorlog van Lulua tegen Baluba. Volwassenen en kinderen werden verjaagd of koelbloedig vermoord."

In 1962 ging u voor het eerst terug naar België. U keerde een jaar later alweer terug, hoewel u in korte tijd verschrikkelijke dingen had meegemaakt. Was het religieuze gedrevenheid?
Mathys: "Dat speelde zeker mee. Ik heb als kajotter altijd inspiratie gevonden bij Jozef Cardijn (kardinaal die het opnam voor de arbeiders, red.) ."

'De Congo' was altijd goed voor straffe verhalen. Zoals uw overlijden in 1980.
Mathys: "Een luguber verhaal. Men heeft iemand willen treffen, zoveel is duidelijk, maar het fijne ervan ben ik nooit te weten gekomen, en dat is misschien maar goed ook. Op 5 februari 1980 vernam ik per fonie (radioverbinding tussen missieposten, DV) dag en uur van mijn begrafenis. Ik was door een krokodil doodgebeten, mijn lijk zou in een plastic zak in Zaventem aankomen."

U houdt aan uw Congo-periode een grote liefde voor Afrika en de Afrikanen over.
Mathys: "Afrikanen kunnen ongelooflijk goed relativeren. En ze delen het weinige wat ze hebben. Ik heb ze nog gekend in de jaren 1990, gezinnen die maar om de twee dagen te eten hadden. De ene dag at de vader met de jongens, de andere de moeder met de meisjes. En toch delen ze nog met vluchtelingen die het nog slechter hebben."

Hebt u in Brussel nog contact met Congolezen?
Mathys: "In het begin ging ik weleens naar Matonge, nu al een tijdje niet meer. Ik hoor dat er veel problemen zijn. De zwarten met wie ik hier contact heb, zijn confraters op bezoek."

Als u terugblikt, hoezeer is de wereld dan veranderd in 55 jaar?
Mathys: "Toen ik in 1955 in Congo aankwam, lagen de dichtstbijzijnde dokterspost en postkantoor meer dan honderd kilometer verderop. Als er iemand uit Luluaburg langskwam, dan hoopten we vurig dat hij post bij zich had. In de jaren 1970 kwam de fonie, waardoor je kon communiceren met andere missieposten. In normale tijden één keer per dag, in woelige tijden verschillende keren."

"Nu, een halve eeuw later, word ik soms uit mijn bed gebeld door een Congolees uit Mubinza. 'Ik wil gewoon je stem eens horen,' klonk het twee weken geleden nog. Het doet deugd dat de mensen je nog niet vergeten zijn. Een gsm-kaart kost vijf dollar. Als ik bedenk hoe weinig ze hebben, dan zeg ik: 'Hang maar op, ik bel wel terug.'"

"Ik heb het geluk gehad mijn leven goed te kunnen benutten, en daar ben ik Scheut dankbaar voor."

Scheut, een Anderlechts verhaal

Marcel Mathys werd op 28 december 1929 geboren in Ukkel, maar bracht zijn jeugd door in het Vlaams-Brabantse Merchtem. Mathys is een missionaris van Scheut, waarvan het moederhuis gevestigd is aan de Ninoofsesteenweg in Anderlecht.

Scheut - gesticht door Theo­phiel Verbist (1823-'68, foto), die naar Binnen-Mongolië trok - telt nu nog missionarissen in 25 landen en vier continenten.