Stadsecoloog Régis Ursini: 'De juiste boom op de juiste plaats'

De roep om meer groen in de binnenstad klinkt nog een stuk luider op hete zomerdagen. Bomen geven verkoeling, maar het is ook een kwestie van de juiste soort op de juiste plek. Dat vergt een brede visie op biodiversiteit en natuur in de stad, stelt ecoloog Régis Ursini.

Een woensdagmiddag bij 33 °C. Brussel puft en in de voetgangerszone is het zoeken naar wat beschutting voor de zomerzon. De schaduw van de meeste platanen op de Anspachlaan reikt niet veel verder dan de betonnen bakken waar ze in staan. Ook de kleine judas- en vijgenbomen op het Beursplein brengen weinig soelaas. Minuscule oases in een stedelijke woestijn.

“Beton en asfalt nemen overdag warmte op die ze ‘s nachts afgeven, waardoor steden steeds moeilijker afkoelen”, zegt Régis Ursini, stadsecoloog actief in het collectief Aux Arbres Citoyens. “We noemen dat het fenomeen van het stedelijk hitte-eiland. De temperatuur kan in de binnenstad tot acht graden hoger liggen dan erbuiten.”

Meer bomen en andere begroeiing zijn nodig om de stedelijke opwarming tegen te gaan. “Parijs zal tegen 2020 maar liefst 20.000 bijkomende bomen planten, 30 hectare publieke tuinen creëren en 100 hectare groendaken en begroeide muren. De Brusselse bestuurders zijn daar echter amper mee bezig.”
In een poging om de voetgangerszone op te smukken, heeft het stadsbestuur onlangs wel een heleboel bloem- en plantenbakken geplaatst. Daarin vinden we behalve bloemen zoals geraniums onder meer kleine palm-, vijgen- en olijfbomen. “We hebben gekozen voor planten die de burgers appreciëren,” klinkt het bij schepen van Groene Ruimten Ahmed El Ktibi (PS). “Ze brengen wat vakantiesfeer in de stad.”

Voor afkoeling zorgen ze echter nauwelijks en op het einde van de zomer is hun liedje uit. Bovendien zijn ze heel onderhoudsintensief. Op hete dagen moeten ze flink wat water krijgen. Het zijn kamerplanten in de living van de stad. Eerder een element van stadsmarketing, dan van biodiversiteit, in de ogen van de stadsecoloog.

“Dergelijke planten zijn niet duurzaam en dragen amper bij tot het ecosysteem,” zegt Ursini. “Het is versiering zonder toekomst, gericht op mensen die de stad bezoeken en er consumeren, eerder dan op hen die er wonen.”

Voor Ursini moeten we verder kijken dan straten en pleinen versieren. “Om een leefbare en weerbare stad te creëren, moeten we de natuur weer in de stad brengen. We moeten de openbare ruimte verzoenen met biodiversiteit. We moeten een systematische visie ontwikkelen op planten in de stad. In Brussel ontbreekt dergelijke strategie.”

Ondergrond
De roep om meer groen kwam eerder al naar boven in het debat over het autovrij maken van de Anspachlaan, ondertussen twee jaar geleden, en de geplande heraanleg van de voetgangerszone. Groot probleem is echter de ondergrond. Tussen de premetrotunnel, de riolering en de vele nutsleidingen is er nog amper plaats voor volle grond om wortel te schieten. Dat is ook de reden waarom in de jaren 1970 gekozen is voor bomen in betonnen bakken. De eerste honderd jaar van hun bestaan gingen de centrumlanen zelfs boomloos door het leven.

Ziet de toekomst van de lanen er wat groener uit? Volgens de plannen voor de heraanleg verdwijnen de huidige bakbomen. In de plaats komen iets minder exemplaren, maar het is wel de bedoeling dat de nieuwe aanplantingen zich beter kunnen ontwikkelen. “Er zijn niet veel plekken waar we in volle grond kunnen planten, maar waar het kan kiezen we voor majestueuze en decoratieve bomen zoals de krimlinde,” lezen we in het vergunningsdossier voor de voetgangerszone. “Die kan tot twintig meter hoog worden, met een kruin tot twaalf meter breed.” Dergelijke lindebomen komen voor en achter de Beurs (één ter hoogte van de McDonald’s, en één ter hoogte van Fritland), en op het de Brouckèreplein (een groep van zes).

De nieuwe bomen kunnen op termijn uitgroeien tot herkenningspunten in de stad zoals lindebomen dat traditioneel doen (zie cafés In de Linde of De dikke linde).

Toch is ook hun keuze niet onbesproken. Heel wat steden hebben de linde ondertussen afgezworen omdat die slecht zou zijn voor de biodiversiteit. “Een wetenschappelijke consensus is er nog niet, maar de nectar van de lindeboom zou ongezond zijn voor bijen,” zegt Ursini. “Dat betekent minder verspreiding van pollen en ook minder voedsel voor vogels zoals mussen.”

Toegegeven: de keuze voor de juiste boom op de juiste plaats is aartsmoeilijk omdat er zoveel factoren in rekening moeten worden gebracht. De ondergrond, de omgeving, het veranderende klimaat, de lijst is eindeloos.

Het Fontainasplein moet een groene square worden. Die moet de link leggen met het Fontainaspark, dat ook een opknapbeurt krijgt. Het meeste groen komt tussen Beurs en Fontainas. Langs dit stuk Anspachlaan komen verschillende pocket parks, zeg maar minituintjes. Hiervoor worden plantenbakken ingegraven tussen de vele nutsleidingen. Het groen zal gevoed worden met het regenwater van de omliggende huizen. Er komen verschillende soorten struiken en kleine bomen. Ook enkele van de bestaande bakbomen krijgen hier een kans op een tweede leven, zoals de vijgenboom Prutske van het Beursplein. Die is opgenomen in de inventaris met bijzondere bomen van het gewest.

Er zal een plekje gezocht worden “in de zon en uit de wind”, maar dan nog is het succes van de verplanting alles behalve gegarandeerd. Ruim tien jaar geleden moest een andere vijgenboom in de Leopoldstraat (bij café Dada) nog wijken voor de uitbreiding van deBuren, hoewel dat project uiteindelijk niet doorging. De boom werd met een speciale kraan naar de binnenplaats van luxehotel The Dominican verplaatst, maar liet er enkele jaren later het leven. Het hotel liet ondertussen wel een nieuwe boom planten.

De meeste platanen van de Anspachlaan worden niet gerecupereerd na de heraanleg. Het risico dat ze dat niet overleven, is te groot. Bovendien kunnen ze nooit groter worden dan vandaag na veertig jaar in een betonnen bak. Hun wortelstructuur is beperkt en ze zijn stelselmatig ingesnoeid om hun kruin in proportie te houden met hun wortels. Ze krijgen nog een herkansing in het stadsbos-in-aanbouw van Neder-Over-Heembeek. De platanen van het de Brouckèreplein kregen daar al een stek.