Superdiversiteit: Maghrebijnse en Braziliaanse kok delen frietketel

Aantrekkelijk kan je de Fortstraat bezwaarlijk noemen, maar boeiend is de straat zeker. Getuige het relaas van Joachim Ben Yakoub in ‘Superdiversiteit en democratie’. Welkom in de 21ste eeuw. Multiculturalisme is voorbijgestreefd. Superdiversiteit is de nieuwe realiteit.

J oachim Ben Yakoub groeide op in Leuven, studeerde in Gent en werkt nu in De Pianofabriek, waar heel de wereld over de vloer komt. Wonen doet hij in de kanaalzone, in Sint-Jans-Molenbeek.

Ben Yakoub: “Toen ik zes jaar geleden hier ben beginnen te werken, werd me eens voor de voeten geworpen: nog een die hier zijn brood komt verdienen en ‘s avonds Brussel verlaat.”

Maar ‘s avonds gaat hij naar het monoculturele laag-Molenbeek. Ben Yakoub: “Ik heb de Fortstraat in Sint-Gillis onderzocht, niet laag-Molenbeek waarvan ik de geschiedenis onvoldoende ken. Maar het beeld van het monoculturele Marokkaanse Molenbeek strookt niet met wat ik op straat zie. Er is een grote Afrikaanse gemeenschap, ik ga naar een Indische videotheek voor Bollywoodfilms en naar een Afghaanse kruidenier.”

Sint-Gillis is wel een schoolvoorbeeld van diversiteit, al heel lang, dat laat de geschiedenis die Ben Yakoub beschrijft duidelijk zien. Wereldoorlog II, De Val van de Berlijnse muur en de komst van de HST zijn duidelijke breuklijnen. Superdiversiteit betekent evenwel niet dat er tabula rasa gemaakt wordt, superdiversiteit groeit in een bestaande context. Superdiversiteit ontstaat waar globale en lokale ontwikkelingen elkaar kruisen.

Ben Yakoub: “Oude migratie faciliteert ook de nieuwe, dat is duidelijk in het straatbeeld te zien. Middenstand die de Spaanse en de Ecuadoraanse vlag uithangt, de Portugese en de Braziliaanse. Er ontstaan nieuwe vormen van solidariteit: in El Mojran vind je niet alleen de typisch kefta en Marokkaanse broodjes, je kan er ook terecht voor Braziliaanse gefrituurde specialiteiten. Een Marokkaanse en een Braziliaanse ondernemer hebben besloten om samen een Belgische frituurketel te delen om hun specialiteiten te bereiden. Superdiversiteit is niet gelijk aan meer van hetzelfde of meer multiculturaliteit.”

Artiestengemeente
Taal en taalgebruik worden aangewend om de realiteit te onderzoeken. Ben Yakoub: “We proberen de straat te lezen als een tekst, met talentellingen maar ook met affichages en uithangborden.” Taal in beweging staat centraal. Ben Yakoub: “Sint-Gillis is een proeftuin voor nieuw-Spaans, een tussentaal van oude en nieuwe migranten.” In de Fortstraat beweert 67,5 procent van de inwoners het Frans als lingua franca te gebruiken, 7,5 procent spreekt Nederlands als eerste taal.

Maar tussen oude en nieuwe migranten is er niet alleen solidariteit, er zijn ook de Spanjaarden, Portugezen, Marokkanen en anderen die ondertussen huiseigenaar (én sporadisch) huisjesmelker zijn. Zegt Ben Yakoub: “Superdiversiteit is niet super-leuk, het is een complex fenomeen.” Er is niet alleen de veelheid aan talen en herkomst, in Sint-Gillis leeft arm ook naast ‘rijk’. Naast opwaartse mobiliteit is er ook gentrificatie. Sint-Gillis – altijd al een artiestengemeente geweest – heeft een hip imago, dat stuwt de prijzen omhoog, maar belet niet dat de gemeente arm blijft. De financiële crisis ten slotte heeft een nieuwe generatie Grieken en Spanjaarden naar Sint-Gillis gebracht. En al die groepen houden elkaar in evenwicht, zegt Ben Yakoub.

Met de ontkerstening dachten niet weinigen een paar decennia geleden dat godsdienst wel heel vlug passé zou zijn, maar dat is een zware misrekening gebleken. Het christendom dat Europa eeuwen geleden geëxporteerd heeft naar Zuid-Amerika komt met de migratie terug.

De superdiversiteit heeft wel haar eigen kerk gecreëerd : de Evangelische kerk. Ook in de buurt van de Fortstraat zijn er meerdere gebedsplaatsen die banden hebben met Brazilië, Spanje en Afrika. Ico Maly, medeauteur, schrijft: “Het is niet alleen opmerkelijk dat de ligging van die kerken aangepast is aan de nieuwe migratiepatronen (Zuidstation, dv.), ook hun werking is afgestemd op de superdiverse realiteit waarin ze actief zijn. Migratie zit verweven in de kern van de nieuwe religieuze praktijk en in het businessmodel van deze kerken.”

Superdiversiteit en democratie brengt naast het verhaal van de Fortstraat, ook het verhaal van de Wondelgemsestraat in Gent en de Statiestraat in Berchem. Maar dat is niet de opzet van het boek. De hamvraag luidt hoe de democratie er moet uitzien in superdiverse tijden.

Ben Yakoub: “Nu pas weten we hoe we de gastarbeiders een halve eeuw geleden hadden moeten aanpakken. Maken we niet opnieuw dezelfde fouten? Het beleid is nog altijd gericht op een dominante meerderheidscultuur en te onderscheiden, coherente migrantengemeenschappen. Vandaag gaat het echter over netwerken en superdiversiteit.”

Superdiversiteit en democratie van Ico Maly, Jan Blommaert en Joachim Ben Yakoub telt 220 blz., is uitgegeven bij Epo en kost 22 euro.