Suzan Daniel, eerste holebi-activiste en vrouw voor op haar tijd

Recensies

Suzanne De Pues leest geen stationsromannetjes als ze begint te puberen. De nieuwsgierige dochter van een Mechels koppel dat naar Brussel was verhuisd, verslindt psychologische studies en traktaten, niet het minst van Freud. Het doet haar beseffen dat er meer in het leven is dan wat ze dagelijks in de straten van Brussel ziet of leert op school.

De jonge vrouw leest niet alleen Freud of Radclyffe Hall, de Engelse schrijfster die de Britse literaire wereld in 1928 shockeerde met een openlijk lesbische roman The Well of Loneliness, ze is ook niet weg te slaan uit de bioscoop. Haar liefde voor film gaat zelfs zo ver dat ze als veertienjarige recensies begint te schrijven. Ze is op dat moment wellicht de jongste filmrecensente van het land. En de enige vrouw.

In een aandoenlijk net handschrift schrijft ze tientallen recensies. Ze is verslingerd aan de films van Marlene Dietrich, Greta Garbo en de Franse actrice Danielle Darrieux, een naam die later zou doorklinken in haar pseudoniem Suzan Daniel.

Suzanne heeft al snel door dat ze niet helemaal past in haar omgeving, maar ze komt pas uit de kast eind jaren dertig. Het verhaal gaat dat ze in de Brusselse lesbische bars belandt, nadat ze een mannelijke collega heeft afgescheept die avances probeert te maken. Ze wijst hem af en hij wijst haar op de bloeiende homoscene in Brussel. Een van haar favoriete bars is La Pergola, in het steegje waar nu Jeanneke Pis op haar gemak zit te grijnzen.

Pseudoniem

Maar Suzanne wil meer. Ze gaat uit, ze heeft een baan en veel vrienden en vriendinnen. Haar ouders weten van haar geaardheid en haar leven, en dat leidt niet tot al te veel problemen. Maar discretie is in het België van die tijd van het grootste belang. Homoseksualiteit bestaat, maar mag niet zichtbaar zijn. Suzanne raakt geïntrigeerd door een Nederlandse organisatie: het Nederlandse Cultuur- en Ontspanningscentrum (nu COC), een van de oudste holebi-organisaties van de wereld.

In 1951 organiseert het COC een internationaal congres in Amsterdam, Suzanne gaat twee jaar later naar een soortgelijk congres. “Hoe Suzanne daar is beland, weten we niet,” vertelt Hellinck. “Maar wat we wel weten is dat ze erg onder de indruk was van de bijeenkomst. En dat zij de voltallige Belgische delegatie was. Alleen.” Wetenschappers, sociologen en (vooral) homoseksuelen van over heel Europa komen er samen om te discussiëren en van ideeën te wisselen. Dat het congres meer is dan alleen maar een potje flirten, is erg naar de zin van Suzanne.

Onder impuls van de Nederlander Henri Methorst, die een internationale holebi-organisatie stichtte, keert Suzanne terug naar België met het idee om zelf ook een organisatie op te zetten. Holebi’s worden niet op dezelfde manier vervolgd in België als in Groot-Brittannië, Nederland of Duitsland - homoseksualiteit was bij ons nooit expliciet verboden, discriminatie en schaamte bestonden uiteraard wel.

Discretie is dus noodzakelijk en daarom kiest Suzanne voor een alias, een naam waarmee ze veel later de geschiedenis zou ingaan. Suzan Daniel is geboren. Begin december staat er een kleine vergadering gepland in de Seutinstraat 27 in Schaarbeek, vlak bij de Koninklijke Sint-Mariakerk.

“Quelques amis et amies belges et hollandais se retrouvèrent pour tenter de jeter les bases d’organisation d’un groupe homophile belge,” klinkt het officieel. Suzan sticht dan het Centre Culturel Belge Cultuurcentrum België (CCB).

Deur dicht

Op 1 juli 1954 komt de groep voor het eerst samen in het Salon de la Taverne l’Horloge, een ‘gewoon’ etablissement aan de Naamsepoort. “Nous serons tout à fait ‘entre nous’ afin qu’en toute confiance, vous puissiez nous poser des questions et nous communiquer vos désirs et vos suggestions,” staat op de uitnodiging vermeld.

Suzan Daniel doet alles. En dat is een unicum. Nergens anders in West-Europa staat er een vrouw aan de basis van een emancipatorische homorechtenbeweging. “Het belang van Suzan kun je niet onderschatten,” zegt Hellinck. “Maar tegelijk is ook nuance nodig. Want het CCB was geen lang leven beschoren. Uiteindelijk zijn er maar enkele bijeenkomsten geweest.”

Suzan Daniel is stichtend lid van het CCB en heeft een duidelijke visie. Ze wil met die organisatie een soort volksverheffende club in het leven roepen, met lezingen en cultuurdebatten. De mannen in de groep zien dat anders. De tweede vergadering van het CCB is Suzannes laatste, op 21 oktober 1954. Er staat een lezing gepland van een psycholoog en de vijftig betalende leden - Suzan is de enige vrouw - zitten er gezellig samen. Maar als de statuten van de organisatie ter sprake komen, klopt een zekere Robert Lemal op tafel.

“Ik heb geen zin om gecommandeerd te worden door een vrouw,” zegt hij. “Je n’ai pas envie d’être commandé par une femme.” Suzan is ziedend en verlaat de organisatie die zij zelf heeft opgericht. Ze sluit de deur achter zich, niet alleen van het lokaaltje in de Brabantstraat, maar ook van de holebibeweging. Ze doekt ‘haar’ CCB op en zweert zich nooit meer te engageren. Suzan Daniel verdwijnt tussen de plooien van de tijd.

Eerherstel

Tot een UGent-student, Bart Hellinck, haar naam opnieuw tegenkomt. “Ik zag haar naam een paar keer verschijnen, maar op zo’n manier dat ik dacht dat ze was overleden,” zegt hij. “Maar toen ik in contact kwam met Henri Methorst van het COC, bleek dat Suzan nog leefde. En in Brussel woonde.” Hij zoekt haar naam op in het telefoonboek en vindt een Suzanne De Pues in Jette. Ze is 78 en nog steeds even sterk, trots en zelfstandig.

“Ze was ijdel, maar niet per se negatief,” zegt Hellinck. “Ze was een trotse vrouw, nog wel wat verbitterd door wat gebeurd was in 1954, maar ook erg vereerd toen we het Belgische holebi-archief naar haar wilden noemen. Dat heeft haar erg veel deugd gedaan, ze genoot echt van de aandacht.”

Suzanne, Frans van geest, Vlaams van hart, maar bovenal een Brussels Zinneke, overlijdt op 15 november 2007. Ze is dan 89. “Ze was op het einde van haar leven niet meer actief in de holebibeweging,” zegt Hellinck. “Maar sinds ons eerste contact in 1996 ging ze elk jaar naar de Pride. ‘Was ik nu maar jong, dan hadden ze het wel geweten!’ zei ze daarover. Haar ogen blonken, het was mooi om te zien,” zegt hij.

Tv- en radiopresentatrice Sofie Lemaire lanceerde in februari een oproep om meer vrouwen een straatnaam te geven. De Stad Brussel deed niet veel later ook een oproep om vrouwen te nomineren voor een standbeeld of een straatnaam. Het Belgische holebi-archief nomineerde Suzan Daniel.