Terugblik op explosieve groei Schaarbeek

Schaarbeek werd niet op één dag gebouwd. De gemeente heeft er een kleine maar fijne tentoonstelling over opgezet in de gaanderijen van de prachtige lokettenzaal van het gemeentehuis.

Een grote lege wand in de lokettenzaal, een rijk gemeentearchief en een schepen, Cécile Jodogne (FDF), met een bovenmatige interesse voor de ontwikkeling van het negentiende-eeuwse Brussel. Het wekt weinig verwondering dat er vroeg of laat een tentoonstelling van zou komen.

“We krijgen heel wat scholen over de vloer,” vertelt Anne-Cécile Marchel van de gemeente Schaarbeek. “We nodigen al enige tijd twee keer per jaar de nieuwe inwoners van Schaarbeek uit in het gemeentehuis. Nu kunnen ze ook zelf op een didactische manier uitleg krijgen over hoe Schaarbeek is kunnen worden wat het vandaag is.”

Groenten en fruit
Het verhaal is al vaak verteld: hoe de boerkozen uit Schaarbeek in het begin van de negentiende eeuw langs de Ezelsweg (de huidige Josaphatstraat) hun groenten en fruit naar de stad brachten, en die in de bas-fonds van Brussel aan de man probeerden brengen.

Vanaf half de jaren 1800 gaat het hard. De stad dijt uit. Er worden grote assen getrokken, de stations bloeien, en er wordt aan een razend tempo verkaveld. Ook in Schaarbeek.

“Waar de stadsontwikkeling in het begin een louter privé-aangelegenheid is,“ vertelt Maréchal, “wordt vanaf 1866 stedenbouw in handen genomen door de stad zelf, eerst met Victor Besme (die het ruime Brussel onder handen neemt) en enkele decennia later met Octave Houssa (die in opdracht van de gemeente Schaarbeek aan de slag ging), en die minder bekend is.”

Onterecht overigens. De ontwerpen van Houssa werden tot in de puntjes uitgevoerd. Hij week af van het klassieke dambordpatroon en bracht ster- of waaiervormige stratenpatronen in de stad, soms zelfs in de vorm van een spinnenweb. De stad wordt een promenade.

“De gemeente begint rond de eeuwwisseling erg veel aandacht te besteden aan de uitstraling,” vertelt Maréchal. “Er worden gevelwedstrijden georganiseerd, er komen art-nouveauscholen, er wordt een oversized gemeentehuis gebouwd. Schaarbeek wou tonen dat het een gemeente is van de welvarende ondernemende burger.”

Tuinwijken
Opvallend is hoe snel de bevolking van Schaarbeek in die periode groeit. Waren er in 1780 1.158 inwoners in het dorpje Schaarbeek, dan zouden het er tijdens het interbellum bijna 120.000 inwoners zijn, een aantal dat maar vrij recent opnieuw is gehaald.

Ook de naoorlogse periode komt in de tentoonstelling aan bod, met de aanleg van enkele tuinwijken, en de huidige en toekomstige uitdagingen. “Die hebben we opgedeeld in de grote ontwikkelingsgebieden (Josaphat en Reyers) en de talrijke kleinere projecten waarbij de-densificatie van de huizenblokken en de herwaardering en creatie van openbare ruimte de speerpunten zijn.”

Metamorfoses, drie eeuwen stadsontwikkeling, een ontwerp van de ‘Association pour l’Etude du Bâti’ in Lokettenzaal van het gemeentehuis, Colignonplein, 1ste verdieping, vanaf 28 augustus.