Tips om de coronawinter door te komen: ‘Wie de andere helpt, helpt ook zichzelf’

Kijkt u huizenhoog op tegen de nieuwe ophokplicht? BRUZZ peilde bij psychologische hulpverleners naar de mentale gezondheid van de Brusselaar, en zocht uit hoe die de aanstormende coronawinter zo goed mogelijk kan doorkomen. Het goede nieuws: goed doen, doet goed voelen. “Er zijn voor anderen draagt bij tot je verbondenheid met anderen.”

Psychologische hulpverleners winden er geen doekjes om. Een nieuwe lockdown vanwege een stevig huishoudend coronavirus, zonder zomer om naar uit te kijken en mogelijk zelfs geen Kerst: het zijn echt onwezenlijke tijden. Maar de manier waarop we die coronaophoktijd bekijken én besteden kan die draaglijker maken. “Ik denk dat íedereen nu wat angst ervaart. Dat proberen we cliënten ook duidelijk te maken,” zegt Maarten Surdiacourt, contextueel psychotherapeut bij het Brusselse Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW), waar mensen gratis terechtkunnen voor hulp.

“Na de zomer zijn er meer vragen rond eenzaamheid beginnen binnen te komen. Het valt op hoeveel studenten zich sociaal geïsoleerd voelen en aankloppen voor hulp. In de naweeën van de eerste golf kregen we meer meldingen van intrafamiliaal geweld. Meer mensen ook die beslist hebben uit elkaar te gaan. Maar wij denken dat veel mensen pas achteraf zullen praten over hoe moeilijk het voor hen is geweest. Veel mensen zijn in stilte aan het lijden.”

“De laatste week zien we het aantal noodoproepen en consultaties in de Brusselse ziekenhuizen stijgen. Ook de huisartsen melden ons dat ze het soort angst dat tot depressies kan leiden, zien toenemen,” zegt Youri Caels, medecoördinator van het Brusselse netwerk rond geestelijke gezondheidszorg.

“We verwachten ook extra patiënten in de geestelijke gezondheidszorg, maar door het stigma dat er nog altijd op kleeft, zal dat niet meteen gebeuren. Zorgverleners zijn een risicogroep. In de Brusselse ziekenhuizen is momenteel tien tot dertig procent van het personeel afwezig. Niet alleen door Covid-19, maar ook door oververmoeidheid en burn-outs.”

De Community Help Service (CHS), een Brussels geestelijk gezondheidszorgcentrum dat zich voornamelijk richt op expats, werd de laatste maanden zelfs ‘overweldigd’ door de vraag. “Ons callcenter, dat 24/7 open is, krijgt beduidend meer crisistelefoontjes,” zegt psychologe Nicole Josephson.

“De groep die het meest worstelt met de situatie zijn de jonge, single professionals die van thuis uit werken nu en door hun werkgever verplicht worden in Brussel te blijven. Zij voelen zich geïsoleerd, en weten bijvoorbeeld niet of ze met Kerst naar huis zullen kunnen. Daarbovenop is er soms een familielid in het buitenland zwaar ziek of overleden, en konden ze daar niet naartoe, wat het verwerkingsproces bemoeilijkt.”

Houvast en perspectief

Met ‘social distancing’, tijdelijk gesloten grenzen, het kraken van de gezondheidszorg en een ongeziene economische recessie zijn we de voorbije maanden in een situatie beland die we ons amper een jaar geleden niet eens konden voorstellen. “Als ik te veel naar het nieuws kijk, word ook ik er bang van,” vat Surdiacourt de gevoelens van veel mensen samen. “En mijn situatie is dan nog best oké. Hoe moet het dan niet zijn voor mensen die het sociaal of economisch moeilijk hebben?”

“Iedereen weet dat dit ooit overgaat,” zegt de psychotherapeut, “maar als je je nu al niet goed voelt, is het zoeken naar houvast en perspectief.” Wat dat houvast richting coronawinter betreft: neem het van dag tot dag, zegt Surdiacourt. “Zoals in de Bijbel staat: ‘elke dag heeft genoeg aan zijn eigen zorgen.’ Stel jezelf per dag doelen: een telefoontje met een administratieve dienst, een bezoek aan de winkel, een fikse wandeling. Het heeft nu geen zin om aan langetermijnplanning te doen.”

Heel belangrijk om met een nieuwe lockdown om te gaan, is hoe je tegen de situatie aankijkt, zegt de Etterbeekse neuropsychiater Theo Compernolle, die stressmanagement doceert aan internationale businessscholen, en onder meer het boek Stress: vriend en vijand schreef. “Je interpretatie van de situatie bepaalt in belangrijke mate wat je voelt en wat je doet of nalaat te doen. Zo kunnen twee bejaarden in het rusthuis die elk al maandenlang hun familie niet hebben gezien, daar heel verschillend op reageren.”

“Of je kunt zwartgallig denken: die eerste lockdown is blijkbaar totaal nutteloos geweest. Terwijl je die periode ook als effectief kunt zien. Met de redenering: ‘We hebben het virus toen zo goed als kleingekregen, we zijn alleen wat te optimistisch geweest toen het beter begon te gaan. Maar we hebben daaruit geleerd en zullen deze keer langzamer moeten afbouwen.’”

“Meditatie, of mindfulness zoals dat tegenwoordig heet, is ook effectief om met gevoelens van angst of zelfs zinloosheid te leren omgaan,” zegt Maarten Surdiacourt. “Het vereist dagelijks een tiental minuten toewijding, eventueel met ondersteuning van een app zoals bijvoorbeeld Waking up van Sam Harris, en je kunt er vandaag nog mee beginnen. Als je het volhoudt, werpt het vruchten af.”

De tijd die je niet aan negatieve gedachten besteedt, zegt neuropsychiater Compernolle, kun je investeren in het vinden van goede, betrouwbare informatie. “Die vind je niet via Google en al helemaal niet via ‘antisociale’ media als Facebook, Instagram en YouTube. Hun algoritmen creëren bubbels waarin jouw overtuigingen alleen maar versterkt worden. Daarom eindigen zoveel mensen bij samenzweringstheorieën.” Want jouw interpretatie van de situatie wordt gevoed door de informatie waarover je beschikt. “Als je luistert naar de uitleg van experts, realiseer je je hoe complex de strijd tegen het virus is. Dan word je niet meer boos op onze regering, maar heb je misschien eerder medelijden, omdat je niet graag in hun schoenen zou staan als ze knopen moeten doorhakken.”

Loslaten

Een mantra van zelfhulpboeken wereldwijd geldt ook hier: maak een onderscheid tussen datgene waar je zelf iets kunt aan doen, en datgene waar je toch geen invloed op hebt. “Als president Donald Trump in de VS herverkozen wordt, zou ik dat verschrikkelijk vinden,” geeft Compernolle als voorbeeld.

“Maar het heeft geen zin dat ik daar mijn slaap voor laat, want ik kan de kiesuitslag toch niet beïnvloeden. Op het coronavirus heb ik wél een invloed, hoe miniem ook. Ik kan de regels supergoed volgen, omdat ik begrijp dat ze nodig zijn, en als ik mijn best doe, zal ik me daardoor beter voelen.”

Sakkeren op anderen die dat niet doen, veroorzaakt daarentegen alleen maar nieuwe negatieve stress die je immuunsysteem ondermijnt. “Als je mensen ziet die hun masker niet op de juiste manier dragen bijvoorbeeld, is het het handigst dat je ze daarop aanspreekt,” zegt Compernolle.

“Formuleer een vriendelijk verzoek, vanuit jouw perspectief: ‘Ik zou me geruster voelen als je je masker ook over je neus draagt’, bijvoorbeeld. Doen ze dat niet, dan heb jij in elk geval je steentje bijgedragen, en ga je wat verderop staan aan de bushalte. Cruciaal is altijd om te bedenken wat je zelf in de hand hebt, waar jij een verschil kan maken. Concentreer je daarop, dat is enorm belangrijk voor je stressbalans.”

Je dagstructuur noemen Compernolle en Surdiacourt een goed voorbeeld. “Voor ons psychologische welzijn hebben we structuur nodig. Ook voor wie kinderen heeft, is het belangrijk om een voorspelbaar ritme aan te houden, net als op school.” Deel je dag op in blokken, en hou je ook aan de planning. “Ook al werk je van thuis uit, werk ’s avonds niet te lang door. Ga geregeld weg van je scherm. Ook de leuke dingen moet je inplannen.”

“Joggen en wandelen bijvoorbeeld geven energie, het is voor onze veerkracht daarom cruciaal dat we dat blijven doen,” zegt motivatiepsycholoog en professor Maarten Vansteenkiste (UGent), die gastlid is van het expertencomité Celeval. “Ons energiereservoir is niet meer zo gevuld als bij de lockdown in maart, terwijl het met de winter voor de deur ’s avonds na werktijd al donker is. Wie dat kan, last beter ‘s middags een beweegpauze in, en werkt dan ’s avonds wat langer door. Ik kom zelf net terug van een coronawandeling.”

“Kan er niemand met je wandelen, videobel dan iemand en wandel ‘samen’ met je telefoon in de hand,” zegt psychologe Josephson. “Of organiseer elke dag om vijf uur een aperitiefmoment met een vriend of vriendin.”

Solidariteitsacties

Vansteenkiste lanceert ook een oproep om “weer wederzijds voor elkaar te zorgen”. “Er moeten meer solidariteitsacties opgezet worden zoals de applausacties bij de eerste golf. Waarom kopen mensen bijvoorbeeld niet minstens een keer per twee weken een afhaalmaaltijd in een restaurant? Of als je pannenkoeken bakt thuis, maak er wat extra en deel die uit. Er zijn voor anderen draagt bij tot je verbondenheid met anderen, en zowel degene die helpt als degene die geholpen wordt, voelt zich beter.” Want, zegt Theo Compernolle, “alles wat je als vrijwilliger doet voor anderen, geeft je een gevoel van invloed op de situatie, en van nuttigheid.”

Blijf ook nieuwe dingen uitproberen, zegt Vansteenkiste. “Laat je daarbij leiden door wat je boeit of interesseert. Lees boeken, bekijk nieuwe tv-series, ga klussen, of leer een nieuwe taal, recept of gezelschapsspel. Iets wat jou nieuwsgierig maakt, is iets wat je intrinsiek motiveert. Intrinsiek motiverende activiteiten geven ons energiepeil een boost.”

Stappenplan

Maar kom je er toch niet alleen uit, dan is het belangrijk om dat niet weg te moffelen. Alle experts dringen erop aan om dan professionele hulp te zoeken. “Anders kan het probleem uitgroeien tot een veel ernstigere stoornis, waarvoor veel meer therapie nodig is. Sinds april 2019 worden acht sessies bij de eerstelijnspsycholoog terugbetaald,” zegt Youri Caels.

“Een lijst van die psychologen in Brussel vind je op brusano.be of bruzel.be. Caels: “De mutualiteiten geven meestal nog een gedeeltelijke terugbetaling voor een aantal sessies. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) heeft net aangekondigd dat er 1.500 extra eerstelijns psychologen zullen worden aangeworven, om te voldoen aan de verwachte hogere vraag.”

Ook voor de overheid ziet Maarten Vansteenkiste in deze onzekere tijden een taak weggelegd waarmee ze het haar burgers mentaal makkelijker zou maken. “Ze moet dringend een duidelijk stappenplan uittekenen,” zegt de motivatiepyscholoog. “Een epidemiologische barometer die uitlegt in welke fase we nu zitten en wanneer we kunnen terugschakelen naar een lagere fase. Wij psychologen vragen dat al sinds mei. Dat helpt mensen perspectief te bieden, en dat is zo belangrijk nu.”

“Als de overheid tussentijdse doelen formuleert die we moeten halen, kunnen biostatistici ons elke week of twee weken informeren waar we nu staan. We moeten de uitstap uit de lockdown opdelen in hordes die we moeten nemen. Als we dan een horde achter de rug hebben, kunnen mensen dat al als een succes zien, en zelfs vieren.”