Tuymans tot nu toe

Luc Tuymans presenteerde in de Antwerpse Zeno X Gallery pas nieuw werk, en gaat tegen de opening van het vernieuwde Stedelijk Museum in Amsterdam een staatsieportret van de Nederlandse Koningin Beatrix schilderen. In het Paleis voor Schone Kunsten begint een voor Europa unieke retrospectieve.

Retrospectivetoont 71 schilderijen die Tuymans maakte in de periode tussen 1978 en 2008. Drie vroegere tentoonstellingen worden gereconstrueerd: At random, Der Architekt, en Mwana Kitoko. Ook uit Der diagnostische Blick (gebaseerd op een artsenhandboek over lichamelijke ziektesymptomen) en Proper (over de Amerikaanse maatschappij ten tijde van de regering-Bush) zijn kapitale werken te zien. De tentoonstelling reisde tot vorig jaar door vier Amerikaanse staten, maar is in Europa alleen in Brussel te zien.

Is dit voor u een belangrijke tentoonstelling, of toch gewoon één van de vele?
Luc Tuymans:Ik heb ondertussen meer dan honderd solotentoonstellingen gedaan, maar dit is de eerste die zo museaal is en die in een anachronistische architecturale context wordt gecreëerd. Het is ook de eerste waarvoor ik de curatoren (Madeleine Grynsztejn van MCA Chicago en Helen Molesworth van ICA Boston, mb) heb toegelaten om chronologisch te werken. De curatoren hebben zeven jaar aan het idee gewerkt en al mijn werk fysiek bezocht. Ik ben zelf ook naar de States gegaan om nog eens door het werk te gaan.

In de retrospectieve worden zo een aantal voorbije tentoonstellingen gereconstrueerd. Hoe verhoudt een reeks zich tot een individueel schilderij?
Tuymans: Een reeks is belangrijk op thematisch vlak. Sinds mijn tweede tentoonstelling heb ik nieuw werk telkens meteen als volledige tentoonstellingen geconcipieerd. De werken moeten in correlatie met elkaar werken. Dramaturgie is daarvoor het woord niet, maar er is wel sprake van een visie die alle werken in een ruimte en ten opzichte van elkaar doet werken.

Maar elk werk moet natuurlijk ook op zich kunnen staan. Daarom ben ik er ook altijd tegen geweest om series als Mwana Kitoko bij elkaar te houden. Het oeuvre moet versplinteren en kan dan eventueel op een moment als dit weer worden samengebracht.

Hangt er ook telkens een bepaalde emotionaliteit aan die verschillende reeksen?
Tuymans:Ik ben geen moraliserend maar eerder een afstandelijk kunstenaar. Ik maak geen werk dat over mezelf gaat. Ik denk dat het grote deel van het werk te vatten valt onder de noemer 'scherpe onverschilligheid'. Onverschilligheid met een gewelddadige ondertoon weliswaar.

Als er al een emotie is, dan ligt die in de preselectie van de beelden en daar ben je als toeschouwer geen getuige van. De uitvoering van elk individueel schilderij valt binnen de attention span van één dag, en daar komt vooral timing en precisie bij kijken. Als ik na zo'n dag de deur van het atelier achter me dichttrek, kom ik ook niet meer op een werk terug. Dan is het geslaagd of dan heb ik gefaald. Ik heb ook altijd erg aan zelfkritiek gedaan. Soms onterecht misschien, want ik heb wellicht ook dingen kapotgemaakt die ik beter niet had kapotgemaakt.

Welke schilderijen uit de tentoonstelling beschouwt u als referentiewerken?
Tuymans: Er zijn werken die duidelijk maken dat ik op een gegeven moment alles objectmatig ben gaan bekijken. Body (1990), dat een pop zonder hoofd toont waarvan het lichaam zelf het gezicht is, is iconisch in dat opzicht. In Der diagnostische Blick, dat gebaseerd is op een handboek, wordt ook niet zozeer de psyche geportretteerd, maar het objectmatige van alles.

Hands(1978) zit als eerste in de tentoonstelling omdat daar voor het eerst een portret te zien is, maar de focus ligt ook daar op de handen, terwijl het gezicht is weggewerkt zoals later bijvoorbeeld ook bij Albert Speer.

U staat bekend om het feit dat u een verhaal heeft bij uw werk, maar zijn er ook 'stille werken'?
Tuymans: Natuurlijk. Insomnia (1988) zijn twee verfvlekken uit mijn vroegere ateliervloer. Orchid (1998) valt ook in die categorie, al zou ik er nog wel een verhaal bij kunnen vertellen. De reden waarom men vindt dat ik een verhaal heb bij mijn werk is dat ik destijds niet wilde dat men een mythologie zou gaan creëren rond de figuur van de kunstenaar en zijn werk. Ik wilde ook meteen duidelijk maken dat de werken vaak toegeëigende beelden zijn die ik verwerkte en waar ik mijn bronnen bij wilde vermelden. Dat was voor journalisten zeer dankbaar omdat ze daardoor wisten waarover ze moesten schrijven. Later is dat omgeslagen en werd ik arrogant bevonden omdat ze zonder mijn uitleg niets meer konden schrijven. In dat opzicht is het natuurlijk nooit goed. Ik denk dat deze tentoonstelling de gelegenheid biedt om gewoon naar het werk te kijken. Er is al redelijk wat over geschreven.

Werd er tijdens de voorbije tournee in Amerika anders naar uw werk gekeken?
Tuymans: Het werk is zeer Europees, maar daarom is het ginder ook zo succesvol. Niet vanwege een misplaatst exotisme bij de Amerikanen, maar omdat Amerika een land van migranten is met een iets positievere instelling en openheid ten opzichte van wat uit het buitenland komt. Amerikanen zijn ook goed geïnformeerd, en kunst wordt er gewaardeerd en verzameld vanuit een civiek belang, ook tijdens de recessie die toen aan de gang was. Ik merkte ook een fascinatie voor de diepgang binnen de beelden, waar veel Amerikaanse kunst nogal visceraal en niet bepaald understated is.

Bijzonder: de reeks Mwana Kitoko wordt nu getoond op vijfhonderd meter van het Koninklijk Paleis.
Tuymans: Toen die reeks in het Belgisch paviljoen op de Biënnale van Venetië werd getoond, in dezelfde periode dat ook het cruciale boek van Ludo De Witte verscheen (De moord op Lumumba, 1999), was de reactie enorm. Maar in het buitenland toch meer dan in eigen land. Het schilderij van Boudewijn of van Lumumba op de voorpagina van de krant tonen was eigenlijk een manier om het negationistisch aan te pakken. Ook van het koningshuis is er nooit reactie geweest. Het portret van Boudewijn (Mwana Kitoko, 2000) is ondertussen in het bezit van het S.M.A.K., Lumumba (2000) is aangeboden geweest aan het Museum voor Moderne Kunst in Brussel, maar werd geweigerd en hangt nu dus in het MoMA. Het is mooi dat de twee protagonisten weer samenkomen in deze context. Als de tentoonstelling onder koninklijke bescherming wordt geplaatst, impliceert dat trouwens een bezoek van het koningspaar.

Luc Tuymans: Retrospectieve
wanneer: 18/02/2011 > 08/05/2011, di > zo 10 > 18.00; do 10 > 21.00