Vergroening voor hoogbouwsteden (1): Seoul

Waar blijft het lef om vernieuwende infrastructuur door te voeren, die oases van groenbeleving toevoegen aan de woon- en werkstad? Genoeg om het tekort aan groen te compenseren voor de vragende partij: de stedeling. BRUZZ sprokkelde inspirerende projecten in Aziatische groeisteden, en keek mee door de bril van de lokale, Brusselse architect.

Zuid-Korea heeft een hoofdstad van tien miljoen inwoners. Het centrum van Seoul is even groot als Brussel, met het verschil dat op een oppervlakte zoals die van Ukkel twee miljoen mensen wonen. Die willen openbaar groen op loopafstand. Continu wordt er afgebroken en bijgebouwd, maar de densiteit van de stad maakt dat elke vierkante meter grond schaars en duur is. De heikele vraag is dan ook: waar wordt plaats gespaard voor nieuwe groene ruimte? Brussels architect Laurent Pereira werkt al tien jaar voor eigen rekening in Seoul, nadat hij er voor Jean Nouvel aan het Liam-museum (2005) had meegewerkt. “Densiteit of burgerconcentratie biedt een ongelooflijk voordeel in een stad,” zegt Pereira. “Elke samenleving evolueert snel vandaag. In Seoul spelen de wijken continu in op de nieuwe populatie en haar behoeftes. Bouwondernemers volgen meteen de veranderende trends. Gevolg: dit stadsdeel zindert van beleving. Kom over een jaar terug en je herkent de straat niet meer, met weer nieuwe etablissementen, en in de kelders talloze uitgaanszaken.”

“Seoul heeft goed begrepen hoe het moet inspelen op de versnelling in generaties, smaak en behoeftes. Hier kom je niet tegen dat een straat als de Brusselse Dansaertstraat blijft plakken aan het uithangbord van een bar Archiduc of een winkelpui. Wel roepen de burgers in Seoul om meer parken. En de politici beseffen goed dat een generatie geen vijf jaar (of legislatuur) wachten kan.”

Eind mei 2017 ging de ‘Skygarden’ (Luchttuin) Seoullo 7017 open. Het is een oud snelwegviaduct uit 1970 dat omgevormd werd tot voetgangerspromenade (verbouwtijd 2015-2017). Met liften en roltrappen waaiert het gevaarte in Seoul sinds kort een kilometer ver over de trein- en verkeersaders heen en overbrugt het ‘hoog in het groen’ een traject van het centraal station tot een eind in de stad, en omgekeerd. Het Nederlandse architectenbureau MVRDV (Maas, van Rijs, De Vries) won de opdracht en liet landschapsarchitect Ben Kuipers 24.000 inheemse bomen, struiken en planten toevoegen aan het viaductpark. Het oorspronkelijke gedrocht is vergelijkbaar met het viaduct Herrmann-Debroux (Oudergem), dat een fiets- en loopbrug naar het Zoniënwoud zou kunnen zijn.

Nieuwe rivier

Nog centraler in Seoul werd een ander groenproject eerst tegengewerkt, maar uiteindelijk zeer enthousiast onthaald: de blootlegging van een sinds veertig à vijftig jaar overkapte waterloop van bijna elf kilometer lang.

Nu straalt het traject als de gerevitaliseerde rivier Cheonggyecheon, met diverse wandelpaden, brugjes en recreatieplekken langs de oevers. Als een diepe groene promenade snijdt de recreatie-waterader door het centrum en verbindt diverse kantoor- en winkelbuurten. In de naoorlogse jaren (na 1953) bouwden vluchtelingen hun barakken langs de oevers van de oude Cheonggyecheon (foto). De waterloop werd snel een open riool (vergelijkbaar met de negentiende-eeuwse Zenne). Door de economische boom werd de rivier overkapt met straten. Achteraf werd er nog een vierbaansweg op een viaduct aan toegevoegd (1968-1976).

In 2003 wou burgemeester Lee Myung-bak de viaductautostrade weg, al had die politicus (met bijnaam de ‘Bulldozer’) zijn bedrijf destijds verrijkt met de aanleg van het viaduct. Maar verouderde infrastructuur en stadsbehoeftes worden zonder schroom weggegomd in Seoul. In twee jaar tijd lag de rivier weer bloot, ditmaal gevoed door aftakkingen van andere waterlopen. Inmiddels is Cheonggyecheon een van de belangrijkste wandelzones in de binnenstad. Ook de flora en fauna bloeien weer, met vlinders en watervogels (foto) die het ecosysteem herstellen. Er is zelfs opnieuw vis waar te nemen.

Beide groenprojecten verminderen lokaal een pak bezoedeling. De twee ‘snelwegen’ weghalen, heeft het verkeer met 2,3 procent doen dalen downtown, en het bus- en metroverkeer met respectievelijk 1,4 en 4,3 procent doen toenemen in korte tijd (goed voor 430.000 gebruikers). Meer nog, het zijn toonbeelden van intens gebruikte en begeerde nieuwe groenzones die de burger de broodnodige idyllische en mentale rustbeleving bezorgen.

Cheonggyechon-rivier:
rivier > snelweg > rivier

“De terugkeer van de waterloop Cheonggyecheon en de transformatie van het viaduct tot luchtpark Seoullo 7017 zijn ‘objecten’ die niet op zichzelf staan,” zegt Pereira. “Zij kunnen maar begrepen worden en hun nut bewijzen, als je ziet van welke maatschappij ze deel uitmaken. De vergroening van de stad, maakt deel uit van een richting die de samenleving zelf bepaalt en kiest. De burgers en de politici duwen de stedelijke veranderingen in die richting. Daarom verandert alles ook snel en radicaal in Zuid-Korea. Economisch boomt het (nauwelijks veertig jaar geleden was er nog extreme armoede na de oorlogsjaren, tijdens de dictatuurperiode in Zuid-Korea, red.). Men komt van een samenleving die spaarde, trouwde en kinderen kocht, naar een huidige generatie die niet meer spaart, amper kinderen koopt en een ‘vrijetijdssamenleving’ die explodeert. De nieuwe stroom van culturele samenleving, maakt dat er anders geleefd wordt.”

“Het zijn intelligente projecten, van ‘regeneratie’ (niet afbreken, maar opwaarderen, red.). Zij bewijzen dat de overheid begrijpt dat de burger niet alleen in een stad wil wonen om lange pendeluren voor het werk te voorkomen. De nieuwe stedeling wil ook genieten van het leven. En bij genieten hoort groenbeleving. De burgemeester heeft dat goed begrepen. Hij bestudeerde de situatie in steden met gelijkaardige densiteitsproblemen, zoals Los Angeles dat een project lanceert om de gebetonneerde rivier te revitaliseren, noemt het onze Zenne van toen. Het project plaatste zich in een beweging van arbeidstijdvermindering, die een samenleving van vrijetijdsbeleving, cultuur en urban pleasure ondersteunt. Zowel de nieuwe rivierbedding als het viaductpark past perfect in die politieke visie, die inspeelt op wat de stedeling verlangt: meer en dichtbij groen. Aan het fenomeen dat densiteit tot flessenhalzen en verkeersknopen leidt, kan niemand voorbij. In Brussel wordt dat archaïsch bekeken, in de zin dat te veel autoverkeer gezien wordt als te veel instroom en volk in de stad. Terwijl het alleen een probleem is van correcte benutting en herindeling van de ruimte. De veranderende stedelijke situatie snel aanpakken, is iets waar Koreanen alert voor zijn. Snel-snel aanpakken, is ieders gedrevenheid.”

“In Korea voel je de enorme druk om met de tijd mee te gaan, en te veranderen. De behoeften van de burger moeten snel bevredigd worden. Als die om groen roept, dan krijgt die groen – zo scoort de politiek. Ik heb de indruk dat in Brussel die burgerstuwkracht ontbreekt, zodat de stad wegzakt in het moeras der achteruitgang.”

CHAE-PEREIRA ARCHITECTS (SEOUL)

• Afgestudeerd Saint-Luc Brussel
• Werkte voor Jean Nouvel (200-2005)
• Bekend van het Chang Ucchin museum in Yangju