Verhitte gemoederen en letterlijke zonneslagen: hoe warmte ook geweld in de hand werkt

De link tussen hitte en agressie komt steeds meer aan de oppervlakte. Bij de Europaziekenhuizen in Ukkel stromen in de gewoonlijk kalmere zomerweken meer en meer slachtoffers van agressie binnen, maar de politiezone Brussel Zuid nuanceert de trend.

Dat steden magneten voor hitte zijn, is een open deur intrappen. Warmte wordt er langer vastgehouden en dus ligt de temperatuur in de stad al snel verschillende graden hoger dan in het platteland. De hoge aanwezigheid van beton werkt het ‘hitte-eilandeffect’ in de hand, het aanbod verkoelende zwembaden, natuurgebieden en parken blijft tegelijkertijd te laag.

De gevolgen van die hitte zijn niet enkel fysiek, maar ook mentaal tastbaar. Hogere temperaturen leiden onder andere tot verhoogde hartslag en bloeddruk en resulteren in toegenomen testosteronwaarden, die op hun beurt het sympathisch zenuwstelsel triggeren.

Dat mondt bijvoorbeeld uit in een actievere ‘fight-or-flight response’, met op warme dagen een instinctief snellere voorkeur voor de eerste optie. Het is maar een van de theorieën die de effecten van hitte op onze mentale staat schetst.

Normen en waarden

“Bij hitte besteden onze hersenen veel energie om het lichaam af te koelen”, vertelt sportpsycholoog Paul Wylleman (VUB). “Die energie wordt weggehaald bij de hersenen zelf. Bij aanhoudende warmte gaat het brein die energie halen in de neocortex, de zone waar onder meer onze ratio, normen en waarden geregeld worden.”

“Dat betekent ook een lagere kans om emoties onder controle te houden”, vervolgt Wylleman. “Dat kan in positieve zin leiden tot ongewone uitbundigheid, maar in negatieve zin tot, bijvoorbeeld, potjes die overkoken. Bij ons treden die processen bovendien versneld op, omdat mensen hier in het algemeen toch minder gewend zijn aan hitte.”

Letterlijke hitteslagen

De gevolgen ondervindt men al aan den lijve in ziekenhuizen. Spoedgevallendiensthoofd Paule Denoël van de Europaziekenhuizen in Ukkel krijgt de mentale weerslag van de warmte immers steeds zichtbaarder op haar bord. Letterlijke hitteslagen, zeg maar.

“Door aanhoudende hitte geraken we in een staat van permanente stress: de voedingsbodem voor irritatie en frustratie”, zegt Denoël. Haar diensten stellen dan ook duidelijk meer cases van verwondingen ten gevolge van geweld vast.

“De voorbije maand is het aantal mensen dat zich nadat ze agressie hebben ondergaan aanmeldt aan onze spoeddienst met zeker dertig procent toegenomen, en dat terwijl we merken dat het in het algemeen kalmer is in de stad en er dus ook minder andere, klassieke spoedgevallen te noteren zijn.”

Het gaat vaak om vuistslagen, kneuzingen of zelfs breuken, meestal aan het hoofd. “We merken ook dat de mensen die hier belanden veel diverser zijn. Het zijn niet zozeer eerder jonge mensen.”

De hittestress flakkert dan ook nog eens op in tijden van oorlog, inflatie en hoge energieprijzen terwijl corona nog vers in het geheugen ligt.

“Ook daarom is het voor onze medewerkers niet altijd evident om met mensen om te gaan die naar de spoeddienst komen nadat ze slachtoffer zijn geworden van agressie. Meestal willen ze niet lang wachten. We krijgen mensen moeilijker gekalmeerd en dat vraagt extra energie van ziekenhuispersoneel.”

Samenloop van omstandigheden

Bij de politiezone Brussel Zuid (Anderlecht, Sint-Gillis, Vorst) ligt de perceptie net wat anders. Warmte kan meespelen als factor bij geweld of andere feiten, maar hoeft daarom niet het cruciale ingrediënt te zijn wanneer de gemoederen verhit geraken, klinkt het.

“De meeste gevallen die met geweld te maken hebben, blijven een gevolg van een samenloop van omstandigheden”, vertelt operationeel directeur Laurent Sartorius. “Hitte kan zeker de druppel zijn die de emmer doet overlopen in een reeds explosieve context, maar we vinden geen aanwijzingen dat dat systematisch het geval zou zijn.”

Ook wat betreft overlast ziet Sartorius geen toename, hoewel het geen geheim is dat Brusselaars op warme zomerdagen in de late uurtjes buiten blijven plakken, net omdat het dan wat koeler is.

“Dat is zo, maar ook dan hangt veel van tolerantie en perceptie van (buurt)bewoners af. Tegelijkertijd mag je niet vergeten dat er ook heel wat mensen op vakantie zijn. Ik denk dat je met een andere realiteit zou zitten als we een hittegolf van dit formaat in mei of september zouden meemaken.”

Wandelstok

Aangezien hittegolven de komende jaren nog frequenter en steviger zullen voorkomen, spelen preventie en de omgang met warmte niet alleen qua stadsinrichting, maar ook op mentaal vlak een belangrijke rol.

Volgens sociaal psycholoog Frank Van Overwalle (VUB) is het bij oplopende frustraties vooral zaak om je hoofd koel te houden en te onderkennen dat hitte irritatie kan aanwakkeren.

“Je krijgt je gefrustreerde gevoelens beter onder controle wanneer je inziet dat warmte aan de oorsprong ligt van die prikkelbare gevoelens. Een beetje zoals wanneer je in de metro een duw in de rug krijgt en dan ziet dat die van de wandelstok van een oude dame kwam. Dat verandert de zaak meteen.”

Alcohol

Ook alcohol speelt een rol in dat verhaal, vertelt Van Overwalle. “Bij warmte en gezelligheid op zomeravonden zijn veel mensen toch nog steeds geneigd om sneller een glaasje meer te drinken. Maar dan loop je ook het risico om sneller uit je sloffen te schieten. Bij een bepaalde trigger zal de warmte daarbovenop de irritatie verder versterken.”

Tot slot kan het goede voorbeeld geven ook sneller zorgen voor een positiever gevoel.

"Ik zag ooit in een stilstaande trein op een warme dag hoe mensen flesjes water uitdeelden aan de meest kwetsbaren in de wagon. Dat je zag dat mensen elkaar probeerden te helpen, zorgde voor een gemoedelijke dynamiek. Precies het tegenovergestelde van stijgende testosteronniveaus die tot meer agressie kunnen leiden.”