'Viaduct in mijn tuin? Ik blijf'

In stedelijk geweld krijgt Haren ruim zijn deel: vliegtuigen en treinen alom, een verbrandingsoven niet al te ver weg. Om nog maar te zwijgen van al het nieuwe infrastructuurwerk, ooit becijferd op een miljard euro: een waterzuiverings­­sta­tion, een nieuw Navo-hoofdkwartier, wie weet straks ook een voetbalsta­dion. En nu komt er een treinviaduct bij. Twintig meter hoog. Over de Dobbelenberg. Tien gezinnen vragen zich vertwijfeld af: willen wij onder een brug leven of niet?

I s Haren al zowat het einde van de wereld, wat is de Dobbelenberg dan, dat nog enkele kilometers verder richting Vlaanderen ligt? Spoorwegbrugje onder, de Verdun­straat in.
Het ziet er, ondanks het semi-industriële karakter, heel vredig uit. Mannen, sigaret in de mond, spelen petanque in de zijtuin van het café, kinderen fietsen op straat. Er is veel groen tegen de taluds van de spoorwegen, hoge vlinderstruiken, een opgeschoten bos op de restanten van de Usines Peeters-Lacroix, ooit een belangrijk producent van behangpapier, de fabriek ook waar René Magritte zijn eerste stappen als ontwerper zette.

Gaetano Nasello heeft er 28 jaar gewerkt als chauffagist-klusjesman. Dag in, dag uit, tien uur per dag. Ook op zondag als bij nacht en ontij de verwarming uitviel. Nasello is afkomstig uit Sicilië, maar woont al een kleine veertig jaar aan de Dobbelenberg. Hij heeft zopas de kippen van zijn Marokkaanse buurman maïs gegeven.

Dat viaduct, dat is the talk of the town. Niemand weet goed hoe of wat. Vorige week heeft de overlegcommissie van Brussel-stad de vergunning toegekend waarop Infrabel, de beheerder van de Belgische spoorinfrastructuur, al een jaar op zat te wachten. Het fameuze Diabolo-project moet de luchthaven beter ontsluiten. Een noordelijk stuk zorgt voor een nieuwe treinverbinding naar Antwerpen; het zuidelijke stuk legt een nieuwe verbinding tussen de luchthaven en het Noordstation. Het tracé is klaar aan de grens met Brussel, in Machelen, om verder te worden doorgetrokken. Het Brussels Gewest heeft getalmd met de bouwvergunning, maar nu de goedkeuring er is, kan het snel gaan.

Onbegrip
Een eerste ontwerp van het viaduct zag er afschuwelijk uit. Een betonnen gedrocht. Op vraag van de Stad Brussel heeft Infrabel zijn werk overgedaan. Het treinviaduct ziet er nu wat lichter uit, wat speelser, maar het loopt nog altijd dwars over de Verdunstraat, boven de bestaande spoorlijnen, boven de huizen ook waarin een tiental gezinnen woont.
"We zijn al helemaal omgeven door sporen," zegt Gaetano Nasello. "En dan komt er nu nog een viaduct bij. Dat begrijpen we hier niet. De meeste bewoners zijn eigenaar van hun huis. Ze hebben het tegen een relatief zachte prijs kunnen kopen. Ze hebben erin geïnvesteerd. Infrabel wil het wel kopen, maar tegen welke prijs? We worden niet onteigend. Zullen we met het geld dat we voor ons huis krijgen, nog iets anders vinden?" Het is een triest verhaal, zo intriest dat Nasello erom gaat lachen. "Tja, wat kun je anders?"

Minder geluk heeft zijn Marokkaanse buurman. Die kocht het huis enkele jaren gelden van een ambtenaar van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor Brussel, de Gomb. Die man wist, zo fluisteren ze in de buurt, geheid dat zijn huis op het tracé van de Diabolo kwam te liggen. Maar hij hield bij de verkoop natuurlijk de lippen stijf op elkaar. De huidige eigenaar voelt zich nu bekocht, maar wat kan hij doen? Bij de aankoop was nog niets officieels bekend. De notaris wist in ieder geval van niets.

De bewoners hebben een advocaat ingeschakeld om hun belangen te verdedigen tegen de bouwplannen van Infrabel. De raadsman vroeg 130 euro per maand. Na enkele maanden moesten de bewoners met lede ogen zien hoe de advocaat geen stap zette en hoe de rekening maar bleef aantikken. Hij vroeg ook dertien procent op de verkoopprijs van de huizen. De bewoners zijn gestopt met betalen. Ze lijken nu te berusten in hun lot.

We praten ook met een Marokkaanse mevrouw, met een Iraaks gezin. Overal dezelfde gelatenheid, de boosheid voorbij. Infrabel heeft drie jaar geleden al voor de eerste keer voorzichtig over de plannen gesproken. De bewoners weten dat het er komt, dat viaduct, dat er geen ontkomen aan is. Maar wanneer komt het? "Hebben we genoeg tijd om een nieuw huis te vinden?" vraagt de zoon uit de Iraakse familie zich af. "En voor welke prijs? En waar? Richting Brussel is het duur. In de andere richting ligt Vlaanderen. En daar kunnen we alleen in het Nederlands terecht."

Staminee
Marcel Degreef kent de wijk als zijn broekzak. Hij leeft er al vijftig jaar. Zijn moeder hield staminee op de hoek. "Het was het beste café van de stad," zegt hij. "De mensen stonden buiten aan te schuiven. Het was de tijd dat hier heel wat fabrieken stonden. Bij de Usines Peeters-Lacroix werkte 1.200 man. Neen, ik kom er niet meer, in dat café. Veel te francofoon. Let op: wij spreken Frans, hoor, maar thuis spreken we Vloms."
Ook de vrouw van Marcel Degreef spreekt Brussels, hoewel ze, zo legt ze uit, een echte Franstalige is, uit Elsene. Ze heeft Vlaams-Brussels geleerd, omdat het de taal was waar je in Haren het verst mee geraakte.
Degreef krijgt over goed een jaar een flinke pyloon naast zijn huis. Achttien meter hoog. "Ziet ge die bovenleiding van die treinsporen op de talud daar, daar boven komt de viaduc."
Hij zet een tiental passen van zijn huis, toont precies waar de brug komt. Twaalf meter breed. Tussen het gras staan de landmeter­paaltjes van Infrabel al klaar.

Je zou het hem niet geven, maar Degreef is al 75. "Ik ben mijn hele leven te voet naar het werk gegaan. Eerst bij Tubes de Haren, later bij de opvolger. Neen, bij de Peeters-Lacroix heb ik niet gewerkt. Die betaalden niet genoeg. Ik heb nog geweten dat er sporen liepen door de Verdunstraat, van de fabrieken."

Marcel Degreef, wiens zus en broer ook lang in de straat hebben gewoond, ziet hoe de geschiedenis zich herhaalt. Ooit waren er plannen om de autosnelweg E19 door te trekken tot in de stad, tot het station van Schaarbeek. Het rompstuk aan de Ring ligt er nog altijd, als een nutteloos bouwwerk. Ook dat autoviaduct zou over de Verdunstraat lopen. Een idee uit de zotte jaren zestig. "Ze zijn van die plannen afgestapt toen ze beseften dat ze aan het station van Schaarbeek niet verder zouden raken," zegt Degreef. "Er is zelfs voor onteigend in de straat! Drie huizen en een fabriek. Brussel is eigenaar van de terreinen. Ik heb Infrabel voorgesteld dat ze dat viaduct daar zouden neerpoten. Dan hoefden er niet opnieuw huizen tegen de vlakte, maar dat ging niet door de bocht die de trein dan zou moeten maken."

Degreef heeft het naar zijn zin in de wijk. Hij wil er voor geen geld weg. "Ik woon hier graag. Ik ben hier op mijn gemak. Kijk naar mijn windhaan," zwanst hij. "Die draait in alle richtingen. Dat is zoals de regering van ons land... Wat ben ik met de negen, tien miljoen (Belgische frank, SVG) die ze mij bieden? Ik wil die niet. Mijn woning is in orde. Ik heb ze zo gerenoveerd dat ik er geen werk meer aan heb. Moet ik dan in een cité gaan wonen, tussen het uitsch...? Ik ben vijfenzeventig. Heb mijn hele leven gewerkt. En nu moet ik mijn spaarboek leegmaken om dezelfde levenskwaliteit aan te houden, terwijl ik er misschien morgen het loodje bij neerleg. Als je jong bent, doe je dat, maar toch niet op mijn leeftijd? Vorige week stond hier nog iemand van Infrabel. 'Stap het af,' zei die mij, maar ik denk dat ik ga blijven. Ik heb gehoord dat je van een hoog viaduct niet zoveel last hebt als je er onder woont. Pascal Smet (SP.A) was hier op de koffie. Een goede minister. Ook hij zei: 'Blijf als je dat wilt.'"

Epiloog
En het Brussels Gewest in dit verhaal? Die heeft het Gewestelijk Bestemmingsplan moeten wijzigen voor de plannen van Infrabel. Half april nam de regering-Picqué de beslissing om het belang van de spoorverbinding te laten voorgaan op dat van de handvol bewoners. De nieuwe spoorverbinding zorgt voor een betere dienstverlening voor de treinreiziger en heeft een positieve impact op het klimaat, aldus het regeringsbesluit. "Het projectgebied vertoont daarentegen geen biologisch belang, kent geen beschermd goed en de betreffende huizenblokken zijn weinig bebouwd en dunbevolkt. De impact op het woonklimaat en de bestaande economische activiteit zal zeer beperkt blijven," staat er voorts in te lezen.

Dat besluit laat bovendien de optie open voor een nieuwe autoweg, die de Woluwelaan met de Vilvoordelaan kan verbinden. Boven de Verdunstraat. Met een viaduct. Dobbelenberg, over en uit?