Vijf jaar kraakpand dankzij manager zonder papieren

In de jaren die volgden, werd de naam van het collectief omgedoopt naar La Voix des Sans-Papiers de Saint-Josse (La VSP). De groep breidde uit, en ook vluchtelingen uit Kameroen, Nigeria en Benin klopten aan om een slaapplek te krijgen. Het doel van het collectief oversteeg het samenleven: samen wilden ze luider klinken in hun vraag voor een gerechtigd verblijf.

Vijf jaar later kan het collectief zich tot een van de meest stabiele bezettingen van Brussel kronen. Dat heeft het vooral aan een tot in detail uitgewerkt reglement te danken. “We leven hier samen in een groep die soms 90, maar soms ook wel 135 mensen telt,” vertelt Moussa wanneer hij ons door het voormalige gebouw van de gemeente gidst. “Met zo'n grote groep zijn regels noodzakelijk.”

Die regels probeert Moussa op zoveel mogelijk domeinen door te trekken, zo ook bij de indeling van de kamers. Om conflicten te vermijden worden de begane grond en de eerste verdieping voorbehouden voor mannen. De tweede etage wordt uitsluitend door vrouwen bezet, tenzij er sprake is van een gezin. “Enkele weken geleden kwam er een baby'tje ter wereld. De ouders en het kind mogen samen in een kamer, op voorwaarde dat er geen klachten komen van de andere vrouwen,” aldus Moussa. Op dit moment telt het collectief drie gezinnen.

Beurtrol

De pakweg honderd bewoners moeten het in totaal met slechts drie toiletten en twee douches stellen. Slechts één toilet en douche is voorbehouden voor de vrouwen. “Zij zijn minder talrijk,” verklaart Moussa. “Vandaag wonen er niet meer dan negentien vrouwen bij ons.” Die vrouwen worden verdeeld naargelang de omvang van de kamers. Telkens als we een nieuwe kamer betreden, vraagt de charismatische leider beleefd wie van de bewoners al dan niet gefotografeerd wil worden.

In de kamers valt het op dat heel wat ramen van het negentiende- eeuwse gebouw afgedekt worden met dekens. Samen met enkele vellen karton moeten die verbergen dat de meeste ramen geen glas meer hebben. “Maar voor zo goed als alle andere klusjes hebben we altijd wel iemand die gespecialiseerd is in zijn of haar taak,” aldus Moussa. “We hebben hier schilders, loodgieters, koks, metselaars en zelfs elektriciens. Als er iets stuk gaat, kunnen we op hen rekenen voor de reparatie. Onze muren schilderen we geregeld zelf.”

Ook de huishoudelijke taken worden eerlijk verdeeld. Moussa toont ons de taakverdeling die netjes uitgeprint aan de ingang van het gebouw ophangt. “We delen onze bewoners in zeven groepen in. Telkens is het aan een andere groep om ofwel de vuilnisbakken buiten te zetten, de toiletten te poetsen, de gangen, het salon en de keuken onder handen te nemen, de trappen richting kelder te vegen of de spinnenwebben te verwijderen.”

Wie de beurtrol niet respecteert, krijgt eerst een waarschuwing. Bij een tweede verzuim, krijgt de overtreder een boete of moet hij zijn taak volledig alleen uitvoeren, zonder hulp van de groep. Als alles geprobeerd werd, maar de bewoner respecteert zijn opdracht nog steeds niet, volgt de uitzetting. “Maar dat hebben we gelukkig nog niet moeten doen,” zegt Moussa. “Iedereen gedraagt zich goed.”

Taalbad

Dezelfde regels gelden voor mensen die ruzie maken. Om de disputen in goede banen te leiden werd er zelfs een speciale commission d'exécution opgericht. “Er zijn al veel ruzies geweest. Niet iedereen heeft immers dezelfde mentaliteit. Maar de problemen zijn steeds opgelost geraakt,” vertelt Moussa wanneer hij ons meetroont naar de eerste etage, waar de mannen slapen.

Op die verdieping stelt hij ons eerst voor aan de bewoners van de 'Engelstalige' kamer. “Initieel groepeerden we hier mensen die hoofdzakelijk Engels spraken. Het waren sans-papiers die vooral van Sierra Leone of Liberia kwamen. Maar nu zijn we van strategie veranderd,” klinkt het. “Voortaan mengen we iedereen opdat elke bewoner de kans krijgt verschillende talen te leren.”

De kamer ernaast herbergt een veel grotere groep mannen. Schoenen staan netjes opgestapeld aan de deur om geurtjes te vermijden. Op de deur hangt het uurrooster van het medisch centrum van het OCMW. “Van het OCMW krijgen we het minimum aan verzorging. Maar omdat het soms lang duurt vooraleer we hulp krijgen, kregen enkelen onder ons de kans een EHBO-cursus van de gemeente te volgen,” klinkt het.

Loopwedstrijden

Het in goede banen leiden van de bezetting vergt zo goed als de volledige dag. Toch vindt Moussa nog de discipline om dagelijks te lopen met atletiekclub Atlemo in Sint-Jans-Molenbeek. De vele medailles en bekers in de kamer waar Moussa slaapt, tonen dat dat zijn vruchten afwerpt. In 2018 veroverde de man nog de tweede plaats in de Brussels Half Marathon, en in 2019 won hij de Jogging van de Vrede in Sint-Agatha-Berchem. “Lopen is echt goed voor de moraal, dus ik spoor onze bewoners zoveel mogelijk aan om aan sport te doen. Soms lopen de vrouwen van ons collectief zelfs met me mee.”

Het is niet het enige initiatief dat Moussa neemt om de levensomstandigheden van zijn medebewoners te verbeteren. Wanneer hij ons op de gelijkvloerse verdieping de keuken toont, wijst hij op de verschillende vuilnisbakken. De instructies in verband met sorteren hangen er netjes boven. “Ce n'est pas simple,” geeft hij toe. “Maar we kijken er streng op toe dat iedereen zijn afval correct sorteert.” In de keuken mag iedereen voor zichzelf koken. Voedingsmiddelen krijgen ze vaak toegestopt via enkele vzw's.

Roken en drinken zijn niet toegelaten in het huis, en er geldt een volledig verbod op drugs. “Het maakt mensen te agressief. Daar komt ruzie van en dan slaan ze op elkaar,” aldus Moussa. Christenen en moslims leven volgens de geboren manager vreedzaam samen binnen het collectief. “We vragen iedereen om in stilte te bidden opdat ze niemand anders zouden storen. Enkel politieke discussies durven de gemoederen al eens te verhitten. Maar gelukkig weet iedereen er op tijd mee op te houden.”

Wachtlijst

Aan de ingang hangt een document met enkele tips over hoe de bewoners moeten reageren wanneer iemand door de politie wordt gearresteerd en met uitzetting wordt bedreigd. Ernaast staan dag en nacht twee bewakers om de veiligheid te garanderen. “De regel is dat de voordeur op slot gaat vanaf één uur 's nachts tot zes uur 's ochtends. Dan kan er niemand nog binnen of buiten. De televisie moet dan ook uit om de nachtrust te garanderen. In het weekend gaat de deur een uurtje later toe.”

Elke nacht doet Moussa een ronde door het huis en vinkt hij op een lijst af wie er aanwezig is. “Er mogen geen plaatsen nodeloos bezet worden,” klinkt het. “We hebben een wachtlijst en momenteel staan daar zes mensen op. Als iemand een tijd niet komt opdagen, moeten we andere mensen de kans geven hier een bed te krijgen.”

Volgens Moussa slapen de sans-papiers liever in het leegstaande gebouw van de gemeente dan dat ze naar een opvangcentrum moeten, zelfs indien ze een nieuwe asielaanvraag hebben ingediend. “Ooit vertrok er iemand na een ruzie. Hij bleef twee dagen weg, maar hij kreeg snel spijt en is teruggekeerd. Er zijn een aantal vzw's die ons soms bellen om te vragen of we plaats hebben voor een nieuwe gast. Die moeten ons beloven het reglement te respecteren.” Om die belofte kracht bij te zetten, tekenen nieuwe bewoners steeds een contract bij Moussa.

Het respect voor het reglement is niet enkel van belang voor het samenleven in groep, benadrukt de manager. “We willen een cultuur van solidariteit tussen de sans-papiers creëren,” klinkt het. “Maar daarnaast moeten we ook op iedereen kunnen rekenen wanneer we oproepen tot demonstratie voor een gerechtigd verblijf in België. Dat hoort bij het doel van onze politieke bezetting. Wie zich bij onze groep voegt, verdedigt ook onze standpunten.”