Waar raak je besmet met het coronavirus?

Welke maatregelen corona klein kunnen houden, weten we ondertussen wel. Maar waar de besmettingen het vaakst voorkomen blijft nog steeds veel minder duidelijk. En als we het al weten, vegen we er op die plekken vaak nog eens onze voeten aan. Hoog tijd om een aantal typische besmettings­scenario’s op een rij te zetten.

Handen wassen, afstand houden, masker dragen, ventileren ... De voorbije maanden hoorden we vooral welke maatregelen we best nemen om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Precieze informatie en voorbeelden over hoogrisicosituaties was er veel minder. Nochtans kan die info helpen om ons gedrag te sturen. Want vaak zijn het net die riskante omgevingen waarin we alle voorzorgen loslaten. Met de hulp van de Brusselse tracingdienst zetten we daarom een aantal typische en waarheidsgetrouwe besmettingsscenario’s op een rij.

Familie en vrienden

Toen A. afgelopen zomer een begrafenis bijwoonde, bleek hij enkele dagen later lichte symptomen van Covid-19 te vertonen. Ondanks die signalen ging A. enkele dagen later toch naar een verjaardagsfeest met een veertigtal aanwezigen. Niet zo’n best idee, want in de daaropvolgende dagen bleken liefst acht aanwezigen op het feest ook besmet.

Het – reële – voorbeeld speelt zich af in familiale en vriendenkring. Dat was de voorbije maanden dé plek waar het virus zich verder verspreidde. Dat zo’n verspreiding moeilijk te vermijden valt binnen gezinnen weten we al een tijdje. Maar de clusters situeren zich niet enkel in de familiale kring, maar ook in de interfamiliale sfeer.

“De familiale factor en de nabije vrienden waren echt wel dominant in de verspreidingen,” klinkt het bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), die de Brusselse contact tracing doet. “Vaak zien we een verspreiding in één gezin dat vervolgens op bezoek gaat bij familie en het virus meebrengt.”

Biostatisticus Geert Molenberghs (KU Leuven) ziet in bovenstaand voorbeeld een typisch geval van een superverspreider. “Op zo’n feest zitten mensen vaak lange tijd binnen, zonder masker en dicht bij elkaar. Als je dan een erg besmettelijke deelnemer en de juiste ontvangers hebt, heb je snel prijs.”

Kosten-baten

Het voorbeeld toont ook hoe moeilijk mensen het hebben om hun sociaal leven ondergeschikt te maken aan maatregelen tegen het virus. A. wist dat hij een risicopersoon was, maar ging toch naar een groot feest.

“Veel van ons gedrag wordt nu eenmaal door sociale factoren gestuurd,” zegt psycholoog Omer Van den Bergh (KU Leuven). “De meeste mensen maken een soort intuïtieve kosten-batenanalyse van hun gedrag. Als ze het gezondheidsrisico als laag beschouwen en de sociale voordelen van een feestje als hoog, dan is de keuze snel gemaakt. Daarom laten vooral jongeren de voorzorgen snel varen: het risico is voor hen klein en hun sociale leven speelt zich grotendeels buitenshuis af.”

Van den Bergh wijst ook op het belang van zogenoemde cues, signalen die ons gedrag beïnvloeden. “Als iemand een mondmasker draagt, ga je bijvoorbeeld sneller afstand houden, dat masker is een signaal dat er mogelijk gevaar is. In een omgeving waar maskers de regel zijn, ga je er ook sneller een opzetten. Omgekeerd is een groep zonder masker of de aanwezigheid van een vertrouwde persoon een signaal dat een masker al snel doet zakken.”

Vrije tijd

Als B. na de zumbales symptomen van Covid-19 vertoont, legt ze een test af, die positief blijkt. De deelneemster brengt de organisator van de lessen op de hoogte, die de lessenreeks meteen afbreekt. Via de contact tracing worden de andere leden van de lesgroep gecontacteerd en laten ze zich testen. Zeven onder hen blijken besmet.

Het voorbeeld mag dan een efficiënt ingrijpen tonen na de eerste symptomen, het maakt ook duidelijk dat sporten in kleine en slecht geventileerde ruimtes een echte risicofactor is. “Er is muziek, er worden instructies geroepen en mensen ademen sneller en dieper door de inspanning,” legt viroloog Steven Van Gucht van Sciensano uit.

Nu we onze vakantiepauze afsluiten en de koudere seizoenen lonken, zal dat soort indooractiviteiten steeds vaker in trek zijn. Het gevaar zit hem overigens niet enkel bij de sport zelf. Hoeveel sporters gaan na de zweetsessie niet samen op café, ‘le troisième mi-temps’ zoals zo’n cafébezoek in Brussel vaak wordt genoemd? “Je zit dan snel met een gelijkaardig scenario als een verjaardagsfeest,” zegt Molenberghs. “Binnen, lange tijd dicht bij elkaar, geen maskers en luid spreken of zelfs zingen.”

“Eigenlijk voelt het virus zich overal goed waar het sociaal en plezant is,” vat Steven Van Gucht samen. “Dat maakt de boodschappen van virologen zo onpopulair.” De expert pleit er niet voor om die cafébezoeken dan maar helemaal af te schaffen. “Maar grote groepen kunnen zich per avond wel opdelen in groepjes van 4 of 5, dat scheelt al.”

Werk

C. heeft een kruidenierszaak, die hij tijdens de zomer een maandje sluit. In die periode bezoekt hij familie in het buitenland, waarna hij symptomen van Covid-19 ontwikkelt. Omdat C. zelf in de winkel staat, vindt hij quarantaine geen optie en blijft hij zijn eenmanszaak nog een tijd openhouden. Of er zo ook klanten besmet raakten, is onduidelijk.

De Brusselse contact tracing merkte de voorbije maanden wel verschillende gevallen op van kleine zelfstandigen, voor wie quarantaine meteen ook sluiting en daarmee een volledig verlies van inkomsten betekent. Die kleine handelszaken werken in tegenstelling tot grote bedrijven niet met een arbeidsgeneesheer, waardoor de opvolging van verdachte situaties er ook veel minder consequent gebeurt.

Voor een goed begrip: het aantal besmettingen binnen een werkcontext is veel minder omvangrijk dan in de privésfeer. En een aanzienlijk aandeel van de Brusselse jobs situeren zich op kantoor, een omgeving waar het risico op besmetting goed kan worden beheerst. Al blijven de informelere werkpauzes wel gevaarlijke momenten.

In bedrijven waar er fysiek contact tussen werknemers onvermijdelijk is, liggen de zaken anders. Dat contact kan overigens zowel tijdens als na de werkuren plaatsvinden. Zo waren er zowel binnen als buiten Brussel al gevallen op bouwwerven met buitenlandse werknemers. Experts kijken daarbij vooral naar de huisvesting en het transport van die arbeiders, die vaak samenwonen in kleine ruimtes en in busjes naar het werk worden gebracht.

Sociaal project

Als we uitzoomen en de besmettingen op een kaart van Brussel zetten, dan blijkt al een tijdje dat de armere en dichtbevolktere gemeenten van de brede kanaalzone het zwaarst getroffen zijn. “Nochtans was dat in het begin niet zo,” herinnert Molenberghs zich. “De allereerste gevallen kwamen via de rijke gemeenten binnen, waar de mensen wonen die de wereld rondreizen en het virus binnenbrengen. In een latere fase pas verschuift het brandpunt dan naar de armere gemeenten, waar het virus door de vele sociale contacten gedijt.” Die laatste vaststelling dient de voorbije dagen overigens genuanceerd. Ook in de zuidelijke gemeenten komen er opnieuw gevallen bij.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we het virus de volgende maanden de baas blijven en de regels ook blijven respecteren? “Communiceren over regels volstaat niet,” zegt psycholoog Omer Van den Bergh. “We missen vandaag nog altijd een sociaal project, waar iedereen zich achter kan scharen. De applausmomenten in het begin of de spontane maskermakers toonden zo’n sociale dynamiek, maar die dooft uit als er geen structurele omkadering is. Wat we nodig hebben, is een soort warmste week tegen corona, maar dan op langere termijn. Dat kan de vorm aannemen van een corona­kwartiertje na het nieuws, mensen die vertellen hoe ze oplossingen vinden. Want het moet een beetje plezant blijven. Als de boodschap negatief blijft, haken mensen af.”