Waarom de Grot van Lorette wetenschappers in Ukkel fascineert

Als enig instituut in dit land is de Koninklijke Sterrenwacht officieel bevoegd om aardbevingen te bestuderen. Daarvoor beschikt het instituut over een natuurlijk laboratorium: de Grot van Lorette. Die komt binnenkort in beeld tijdens de Researcher's Night in het Lakense planetarium, een onderdeel van de Sterrenwacht. Het brede publiek kan dan kennismaken met seismologie, de wetenschap die aardbevingen bestudeert. Wij trokken zelf naar de Ardennen.

Alhoewel er in België verschillende seismografen zijn, apparaten die aardbevingen registreren, is die in de Grot van Lorette veruit de belangrijkste. De grot ligt in de buurt van Rochefort, in de Ardennen.

"Het is in feite heel logisch," doceert de fysicus Michel Van Ruymbeke. "In een grootstedelijk gebied als Brussel hebben we vaak last van 'ruis' als we aardbevingen in kaart willen brengen. Het verkeer, de verandering van temperatuur en luchtdruk, ja, zelfs het rondpompen van water door bomen kunnen we aflezen op onze seismograaf. Dat bemoeilijkt ons werk, want zo kunnen we geen nauwkeurige metingen verrichten. In de Grot van Lorette, ongeveer dertig meter onder de grond, heerst een natuurlijke stilte. Ideaal voor ons dus om naar de aarde te luisteren. Vandaar dat we dat 'laboratorium' zo waardevol vinden."

Van Ruymbeke en zijn compagnon, de geoloog Michel Everaerts, tronen ons dus mee naar het zuiden van het land, temidden van bossen en zachte kalksteen. In het schijnsel van onze hoofdlampen lichten fijne waterdruppeltjes op, rondzwevend in de koude, bedompte grotlucht. Een schouwspel van kalkafzettingen ontvouwt zich. "Hier hebben we ons eerste apparaat. Het is een druppelteller die telt hoeveel water er door de kalkrots boven ons doorsijpelt. We hebben overigens geluk dat het op dit moment niet regent, want dan komen we al gauw aan een liter per vijf minuten," zegt Van Ruymbeke.

De grot dient dus niet louter als seismologisch laboratorium. "We meten hier zowat alles, want grotten hebben nog altijd veel geheimen."

Breuklijn
"Toen deze grot voor het eerst in kaart werd gebracht, viel het ons op dat verschillende stalagmieten afgebroken waren, en opnieuw aangegroeid. Toen we verder speurden, ontdekten we in deze grot ook nog eens een breuklijn, een spleet in de rotsen, die steeds groter wordt. We concludeerden hieruit dat het zou kunnen lonen om, door de gevoeligheid van deze grot voor trillingen, hier een seismograaf op de rotsen neer te poten, omdat die steeds groter wordende breuklijnen weleens door aardbevingen veroorzaakt zouden kunnen worden. Ook hebben we apparaatjes ontworpen die de groter wordende breuklijnen volgen. Weliswaar gaat het hier maar over enkele nanometers (enige miljardsten van een meter, red.) per jaar, maar toch. Ik wil hier nog wel aan toevoegen dat we niet honderd procent zeker zijn dat al deze breuken en kapotte stalagmieten door aardbevingen zijn ontstaan. Het kan ook de zwaartekracht zijn. Of een combinatie van beide. Maar dat maakt deze grot er niet minder boeiend op."

Naschok
De seismograaf zelf zit in een grijze cilinder, veilig voor externe trillingen en vocht. Ondertussen wordt het tijd voor wat opheldering. Waarom aardbevingen ontstaan. En waarom België er de laatste maanden zoveel kende.

"Dat laatste weten we niet zeker," zeggen Van Ruymbeke en Everaerts, "Aardbevingen ontstaan langs breuklijnen, meestal aan de rand van aardplaten als gevolg van de platentectoniek. Maar doordat België helemaal niet aan een rand ligt, ontstaan aardbevingen hier langs breuklijnen die meer in het midden van een aardplaat lopen. Een plaat wringt altijd in alle richtingen, en in de aardkorst wordt zo altijd spanning opgehoopt, die plots kan vrijkomen. Dat noemen we dan een aardbeving. Maar in feite is dat een natuurlijk proces. Waarom er de laatste tijd zoveel aardbevingen waren, heeft te maken met die spanning. Eigenlijk zijn de vele aardbevinkjes die we gehad hebben, naschokken van de eerste, begin juli dit jaar in het Waals-Brabantse Court-Saint-Etienne. Op zich is dat een geruststelling: we hebben liever dat dit op deze manier gebeurt, dan dat de spanning zich te veel ophoopt en dán vrijkomt. Want dan heb je natuurlijk een zwaardere aardbeving. Elke stap verder op de schaal van Richter betekent daarenboven een toename van tien keer zoveel energie. En we weten met zekerheid dat er vroeger in België redelijk zware aardbevingen zijn geweest."

Advies
"Brussel kan ook getroffen worden, want hoewel de Brusselse zandgrond niet zo goed trillingsgolven geleidt, is heel België door zijn geringe oppervlakte een makkelijke prooi als er ergens in ons land of West-Europa een zware aardbeving voorkomt. Ons land is gevoeliger voor aardbevingen dan we denken."

"We willen zeker geen paniek zaaien. Maar we pleiten er wel voor dat de maatschappij en de politici er rekening mee houden. Aardbevingen kunnen we nu eenmaal niet voorspellen. We hebben trouwens de plicht om dit te zeggen, want wij zijn het enige instituut in België dat bevoegd is om hierover advies te geven."

Geïnteresseerden kunnen op vrijdag 26 september van 18 tot 23 uur in het Planetarium van Laken (Boechoutlaan 10) tijdens een videoconferentie vragen stellen aan wetenschappers die op dat moment in de grot zijn. Ook Michel Van Ruymbeke is dan van de partij. Meer info op www.planetarium.be of 02-474.70.50