Walter Benjamin: 'Stigmatiseren is jihadisten kweken'

U bent goed verzorgd, u hebt er een vriendschap met Hassan, de man u gered heeft op Zaventem, aan overgehouden, maar met een groot deel van uw familie botert het niet.
Walter Benjamin: Ik word iedere ochtend om vier uur wakker, ik heb vaak nachtmerries. Vroeger kon ik slapen tot zeven uur. Mijn familie begrijpt het gevoel van onmacht, van ontreddering niet waartegen ik moet vechten. De flashes die door mijn hoofd gaan ... Ik heb een jongen gezien wiens hoofd in de lucht vloog, ik heb een vluchtende vrouw in twee zien splijten door een vallende ruit. Dat vergeet je nooit. Wat ik meegemaakt heb, was geen catastrofaal ongeval, het was een oorlogs­scène. Ik ga nooit buiten zonder mijn geneesmiddelen, ik kan ieder ogenblik een angstaanval krijgen. Mensen die zeggen dat het na twee jaar tijd is om opnieuw beginnen te werken, weten niet wat ze zeggen.

Maar er is wel de wil om te leven.
Benjamin: Ik ben wakker geworden op de dienst intensieve zorgen met zicht op de Basiliek. Ik zag Brussel, de stad waar ik geboren ben en waarvan ik hou. Ik had de keuze tussen in een zwart gat vallen of zeggen: ik weet wat er gebeurd is, ik ben een been kwijt, eerst zien of het andere been kan gered worden. Ik heb gevochten om te kunnen stappen. Naast mij lag een Aziaat met een groot gat in zijn borst, maar ik heb het overleefd. Ik heb mijn dochter en ik hou, niettegenstaande alles, van het leven.

In uw boek vertelt u hoe een Vlaamse journaliste niet kon begrijpen dat een moslim en een jood kunnen bevriend zijn.
Benjamin: Hassan is toen heel boos geworden. Hij zei: ‘Wat is dat voor een vraag? We zijn toch eerst en vooral mensen?’ Toen Hassan me gered heeft, wist hij niet dat ik Joods ben. Ik ben zo blank als u. Maar hij hoorde me bellen naar mijn moeder. Ik zei haar dat ze erover moest waken dat mijn dochter in Israël niets zou overkomen. Hassan had kunnen weggaan en zeggen: ‘Qu’il crève ce sale juif,’ maar hij is me blijven helpen en is me iedere dag in het ziekenhuis komen bezoeken. We hebben nog dagelijks contact.

Bij uw eerste televisieoptreden hebt u opgeroepen geen amalgaam te maken van de twintig tot dertig terroristen en de 800.000 moslims die in België wonen. Dat is u niet door iedereen in dank afgenomen.
Benjamin: Dat klopt, maar het is toch waar dat 99,99 procent van de moslims in ons land niets met de aanslagen te maken heeft? Ik was bang voor een chasse à l’arabe. Tegen diegenen die de moslimgemeenschap als geheel veroordelen, heb ik gezegd: ‘Wat wil u doen? Ze allemaal samen in een raket naar de maan schieten?’ Zelfs de N-VA kan dat niet. Natuurlijk zal ik de plegers van de aanslagen nooit vergeven, maar een hele gemeenschap stigmatiseren, is dom. We moeten nadenken hoe we kunnen vermijden dat er in Molenbeek nog jihadisten opstaan. Geen tien, geen twintig, geen duizend.Collectief stigmatiseren is de beste manier om jihadisten te kweken. Behalve de geradicaliseerden is er het klein geboefte waarmee we moeten afrekenen. In New York heeft Rudy Giuliani het voorbeeld gegeven.

U vindt dat ook de politiek grote verantwoordelijkheid draagt.
Benjamin: De zeer kleine groep geradicaliseerden die enkel van ons systeem wil profiteren en het nadien wil opblazen, moet eruit. Pak hen de Belgische nationaliteit af. Maar voor de overgrote meerderheid moeten we veel beter onderwijs organiseren. Het Franstalig onderwijs kan leren van het Vlaamse.

Ook moeten Brusselaars van Marokkaanse origine meer betrokken worden bij de maatschappij. De aanslagen hebben me met veel mensen in contact gebracht en veel informatie gegeven. Zo heb ik geleerd dat er bij de Staatsveiligheid niemand werkt van Arabische origine en niemand die Arabisch spreekt. Een halve eeuw na de immigratie? Dat is toch niet te geloven?

Zelfs in Israël werken er Arabieren bij de Staatsveiligheid. Marokkaanse vrienden vertellen met dat er nog altijd geronseld wordt in Molenbeek. Jongeren worden een goed leven en een mooie vrouw beloofd in Syrië.
Verantwoordelijken van de brandweer vertelden me dat de luchthaven onvoldoende beveiligd was. Bij de brandweer was men ervan overtuigd dat Brussel ooit slachtoffer zou worden, maar niemand wist wanneer. Maar daar hoor je niets meer over.

U draagt oud-burgemeester van Molenbeek Philippe Moureaux (PS) niet in uw hart.
Benjamin: Toen Moureaux in Molenbeek aankwam, was hij tegen immigratie en tegen stemrecht voor vreemdelingen. Hij heeft het geweer van schouder gewisseld toen hij burgemeester werd. Hij installeerde een cliëntelistisch regime.Moureaux is niet de enige verantwoordelijke, ook de opeenvolgende federale regeringen dragen verantwoordelijkheid, maar als burgemeester is het onvergeeflijk. Toen ik adolescent was, woonde een van mijn grootmoeders in de Vierwindenstraat in Molenbeek. Ik heb in die tijd nooit problemen gehad in Molenbeek, ook niet met Marokkanen. Ik herinner me het keerpunt, we gingen naar het Gemeenteplein waar een grote groep Arabieren ‘Philippe Moureaux’ scandeerde, ze zongen en ze dansten. Moureaux liet het zich welgevallen. Huidig burgemeester Françoise Schepmans doet wat ze kan, maar ze kan in zes jaar niet rechttrekken wat dertig jaar mismeesterd is. Als ik in Molenbeek ben, zie ik dat Schepmans op het terrein is en dat jongeren met haar willen praten.

U bent met Hassan naar Israël geweest. Ook zijn jullie samen naar Marokko gegaan. Maar hoe moet het hier verder?
Benjamin: We moeten samenleven met verschillende culturen, maar de moslims moeten beseffen dat Europa aan de basis joods-christelijk is. Heel concreet wil dat zeggen dat we de kerstbomen niet zullen bannen en dat de niet-moslims tijdens de ramadan ook tijdens de dag zullen blijven eten en drinken. Maar je moet dat natuurlijk uitleggen.

U kreeg het verwijt de islam te verdedigen, maar uw dochter woont met uw goedkeuren sinds haar tiende met haar moeder in Israël, waar ze haar legerdienst zal moeten doen. Dat lijkt heel complex. Wat betekent Israël voor u?
Benjamin: Ik kom uit een niet praktiserende Joodse familie, maar ik heb la terre d’Israël bezocht van kindsbeen af. Men heeft de Joden meermaals weggejaagd uit ‘Israël’. In het begin van de 20ste eeuw waren er pogroms in Rusland.

Ook uit de Arabische wereld zijn de Joden moeten vertrekken. Mijn moeder is buitengezet door Nasser uit Alexandrië in Egypte, omdat ze Franse was en hij de metaalfabriek die ze bezat, had genationaliseerd. Mijn Berlijnse grootmoeder is de stad moeten ontvluchten om een trein te kunnen nemen naar Antwerpen. Als het weer foutloopt, is Israël de enige plek in de wereld waar we terechtkunnen.

Mijn dochter heeft in Israël meer vrijheid dan hier. Ik durfde mijn dochter van veertien ‘s avonds niet alleen de metro te laten nemen. In Israël wordt ze op straat niet lastiggevallen zoals hier. Hoe dat komt? Misschien omdat iedereen in Israël legerdienst doet. Ze is er gelukkig, het is ook een warm land. Maar ze moet een Europese blijven, misschien komt ze ooit terug. Ze woont er al zes jaar, maar ze heeft nog altijd de belgitude in zich, in haar taalgebruik is ze een zinneke.

Anderzijds krijgt ze een heel kosmopolitische opvoeding, ze spreekt Frans, Engels en Hebreeuws, en een mondje Arabisch. Ze komt ook met Russen in contact. In het Brussels Franstalig onderwijs zou ze nooit die ruime blik op de wereld gekregen hebben, nooit die talenkennis hebben opgedaan. Ik wil dat ze de wereld kent. We gaan vaak samen op reis, naar New York, ook de Grand Canyon hebben we samen bezocht.

Laten we eindigen met het bezoek van koning Filip en koningin Mathilde aan uw ziekbed. Dat is een mooie passage in uw boek.
Benjamin: In het UZ kwam er op een dag een Europees commissaris op bezoek, de verpleegster vroeg me of ik hem wou zien. Ik heb geweigerd. Ik kende die man niet, ik herinner me ook zijn naam niet. De eerste minister had moeten op bezoek komen, maar hem hebben we niet gezien. Ook Jan Jambon, Koen Geens of Maggie De Block niet. Niemand van de federale regering. Ik was zo boos dat ik op Facebook mijn hart gelucht heb en gevraagd heb dat de koning op bezoek zou komen.

Het toeval wil dat een kennis van mij dat bericht zag, terwijl hij een wafel at bij Siska in Knokke. Naast hem zaten de koning, de koningin en hun kinderen. Hij probeerde contact te krijgen, maar de lijfwachten verhinderden dat. Tot hij kans zag om de koning buiten te spreken.

Toen de koning en de koningin op bezoek kwamen, heb ik hem aangesproken met Flupke, hij kon ermee lachen. Ik heb hem uitgelegd dat de speeltijd voorbij was en dat hij de regering tot de orde moest roepen. Ik begrijp dat hij daar niets kon op zeggen, maar ik hou mijn hart vast voor een volgende aanslag. Hoe zal de bevolking reageren als er een aanslag komt op een speelplein? Ik mag er niet aan denken. Ook al niet omdat we geen staatsmannen meer hebben. De huidige generatie politici zijn carrièristen, zoals in de privésector. Het maakt hen niet uit of ze bij Apple of HP werken of minister in de federale regering zijn. Dat maakt me boos.

Na het interview komt de fotograaf eraan, Benjamin vindt dat hij een jasje moet aantrekken voor de foto. En ook wil hij nog kwijt dat hij aan zijn mouw getrokken wordt voor een vertaling in het Nederlands van zijn boek. En tot slot wil hij het toch hebben over die ‘vreemde’ hobby van hem: Vlaamse films. Hij is er verzot op. Hij geeft moeiteloos een opsomming van de Vlaamse films die hij gezien heeft.

“Ik herinner me de eerste Vlaamse film die ik heb gezien, met dank aan mijn leraar Frans. Daens, met Antje De Boeck. Die filmsessie vergeet ik nooit.”

Walter Benjamin

Walter Benjamin werd geboren in Brussel in 1968. Hij liep een paar jaar school in een joodse onderwijsinstelling, nadien schakelde hij over naar het Franstalig atheneum in Ukkel, waar hij tot zijn ergernis niet goed talen leerde. Hij volgde fotografielessen en oefende de meest uiteenlopende beroepen uit. Op 22 maart 2016 wou hij zijn dochter in Israël bezoeken, toen hij op de luchthaven slachtoffer werd van de terroristische aanslag. Daarbij werd zijn rechterbeen afgerukt.

J'ai vu la mort en face, une vie après l'attentat. Walter Benjamin, 16,90 euro, uitgeverij Rocher.