'Wet tegen gedwongen huwelijken volstaat niet'

Er is een wet in de maak die gedwongen huwelijken of pogingen daartoe strafbaar maakt. Hoewel het om een kleine minderheid gaat, worden jongeren in sommige mediterrane gemeenschappen in dit land nog steeds onder dwang uitgehuwelijkt. Maar of de wet hier iets aan zal veranderen, blijft zeer de vraag. Wij vroegen het aan Khadija Aznag en Judith Perneel van het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen (SAMV).

Er heersen nogal wat misvattingen over gedwongen huwelijken in bepaalde gemeenschappen in het land. Om te beginnen is het geen fenomeen dat gebonden is aan de islam - integendeel: in de Koran zegt de profeet dat een meisje vrij moet zijn om al dan niet in te stemmen met een huwelijk. Het is eerder een mediterrane traditie, die ook nog leeft in bepaalde Spaanse, Italiaanse (Siciliaanse) en Griekse gemeenschappen. In de moslimlanden is de traditie een stuk ouder dan de islam, en dus nog sterk ingeworteld.

Kiezen uit twee
Een tweede misvatting is dat huwelijken waarbij de ouders een partner voorstellen, gedwongen zouden zijn. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen gedwongen huwelijken en gearrangeerde huwelijken. In het geval van een gedwongen huwelijk wordt de jongere - meestal het meisje - onder druk gezet om voor een bepaalde partner te kiezen die de ouders voordragen. Vaak is dat een neef of een ander familielid, hoewel de Koran dit afraadt. Soms wordt het meisje bedreigd, bijvoorbeeld door te dreigen haar in het moederland achter te laten en haar papieren te verscheuren, haar te onterven of te verstoten uit de familie. Maar het kan ook zijn dat ze met al dan niet valse materië­le beloftes omgekocht wordt. "Zodra de vrije keuze van het meisje belemmerd wordt en er consequenties verbonden zijn aan een weigering, spreken we van een gedwongen huwelijk," vertelt de onderzoekster Khadija Aznag. "Maar ook als het meisje maar uit twee kandidaten mag kiezen, spreken we van dwang. Dat betekent niet dat alle huwelijken met een kandidaat voorgedragen door de ouders, gedwongen huwelijken zijn. In de meeste gevallen gaat het gewoon om een gearrangeerd huwelijk; deze traditie is in veel gemeenschappen een evidentie. Zelfs al kiest het meisje zelf een partner, dan nog worden meestal bepaalde vormelijkheden gerespecteerd en wordt de goedkeuring van de ouders gevraagd. Naar schatting is 'slechts' drie tot vijf procent van de huwelijken gedwongen."

Generaties
Het mag dan om een kleine minderheid gaan, het probleem wordt er niet minder schrijnend door. "Er is een heel verschil tussen de eerste en tweede generatie migranten in ons land," vertelt Aznag. "De eerste generatie belandde hier in de jaren 1970, met kinderen van veertien, zestien jaar. De meisjes hielpen in het huishouden, de jongens gingen mee werken in de mijnen. De meisjes snakten ernaar zelfstandig te gaan wonen, om niet meer thuis voor alle broertjes en zusjes te hoeven zorgen, en ook de jongens waren het beu om hun loon aan hun vader te moeten afgeven. Omdat de gezinnen in die tijd nog erg geïsoleerd waren, lieten ze de beslissing van een huwelijkspartner over aan hun familie in het thuisland."
"De jongeren van toen zijn nu zelf ouders van tieners, en willen hun kinderen meer vrijheid geven in de partnerkeuze. Daarom kan de bruid nu meestal kiezen tussen verschillende kandidaten die door de ouders of volwassen familieleden worden voorgesteld, of ze mogen zelf een partner voorstellen. Het probleem is dat er heel weinig mogelijkheden zijn om elkaar beter te leren kennen. Vooral voor de meisjes dan, die veel minder vrijheid hebben om bijvoorbeeld uit te gaan of eens met vriendinnen op vakantie te gaan."

Vakantielief
"Meisjes die een hogere studie aanvatten, hebben meer mogelijkheden om mensen te ontmoeten, maar de meisjes die - zoals zo vaak - in het beroepsonderwijs zitten en de school zonder diploma verlaten zodra ze achttien worden, komen veel minder buiten en hervallen in hetzelfde leven als de eerste generatie. 99 procent van die groep kiest voor een partner uit het land van herkomst, die ze door familie of vriendinnen leren kennen. Het begrip 'gearrangeerd' wordt dus steeds breder van betekenis." Wat ook vaak voorvalt, is dat de meisjes tijdens de twee maanden durende vakantie in hun thuisland iemand ontmoeten. "Ze hebben er een ander soort vrijheid, maken meer uitstapjes en ontmoeten nieuwe mensen," vertelt Aznag. "Maar zelfs als ze op deze manier zelf iemand voorstellen, wordt het huwelijk nog in een kleedje van gearrangeerd huwelijk gestoken, voor de vorm. Zijn familie moet hem gaan aanprijzen bij haar thuis, en hij komt met zijn moeder bij haar moeder om haar hand vragen. Het heeft ook wel een romantische kant, en daarom kiezen veel jongeren er zelf voor."

Het Steunpunt werkt al jaren aan manieren om de meisjes in bepaalde gemeenschappen weerbaarder te maken, zodat ze hun rechten kunnen verdedigen als ze in zo'n situa­tie zouden terechtkomen. Maar aangiften van gedwongen huwelijken moet je soms ook met een korrel zout nemen, beseffen ze. Niet alle huwelijken die als 'gedwongen' worden aangegeven, zijn dat ook.

"Het gebeurt weleens dat meisjes tijdens de zomervakantie in hun land van herkomst een vakantielief ontmoeten, en heel impulsief met hem willen trouwen omdat dit een vrijgeleide is om tijdens de vakantie te kunnen uitgaan en wat te vrijen," vertelt Aznag. "Het jammere aan het Marokkaanse systeem is dat je al moet huwen om elkaar beter te kunnen leren kennen. Het gevolg is vaak dat na korte tijd al blijkt dat het stel toch niet zo goed bij elkaar past, en dat het meisje, zodra ze terug is in België, pas goed beseft waar ze aan is begonnen. Ginds is een huwelijk pas echt bezegeld na het grote trouwfeest en is de akte op zich maar een papiertje, maar bij ons is die akte wettelijk zeer belangrijk. In de hoop het huwelijk alsnog ongedaan te maken, gaan sommige meisjes dan verklaren dat ze onder dwang zijn gehuwd. Zoiets kan zomaar niet. Daarom hebben we een brochure gemaakt om de meisjes op voorhand te waarschuwen voor de valkuilen van de vakantieliefde en impulsieve trouwerijen."

Weerbaar
Het grootste deel van de gedwongen huwelijken in ons land worden vastgesteld in Marokkaanse en Turkse gemeenschappen, maar af en toe krijgt het Steunpunt ook meldingen uit andere bevolkingsgroepen, zoals de Griekse. "We merken dat vooral Grieken die nog nauwe banden hebben met het thuisland, aan de traditie vasthouden," zegt Judith Perneel van het SAMV. "Het is een erg kleine groep, aangezien de Grieken hier intussen al vier generaties wonen. We merken wel dat er steeds meer vragen komen vanuit Oost-Europese gemeenschappen, zoals de Roma. Er is hoedanook nog heel veel werk aan de winkel om de meisjes weerbaarder te maken. Veel hangt samen met de scholingsgraad."
"Er zijn nog heel wat kwetsbare meisjes, en hen moeten we bewustmaken van hun rechten, via buurtwerking, centra voor leerlingenbegeleiding (CLB's) en het onderwijs. Leerkrachten spelen een belangrijke rol; vaak worden meisjes door hen naar ons doorverwezen."

Hulpverlening
Wat zal de nieuwe wet oplossen? Aznag en Perneel reageren er wat lacherig op. "Voor ons wil die wet niet veel zeggen. Het is uiteraard positief dat zulke feiten strafbaar worden, maar de wet zelf heeft vooral een symboolfunctie," vindt Perneel.
"Een boze vader die zijn dochter voor de zoveelste keer met een sigaret of met drugs betrapt en geen enkele andere uitweg meer ziet om haar nog op het rechte pad te brengen dan haar uit te huwelijken in Marokko, zal zich door zo'n wet niet laten tegenhouden," voorspelt Aznag.

"Is er een wet in België? Dan blijft ze gewoon in het land van herkomst, en klaar is Kees. Zo'n meisje is daar volledig verloren," vult Perneel aan. "We pleiten dan ook voor een praktische aanpak van hulpverlening, want een wet alleen volstaat niet. De hulpverlening is onvoldoende afgestemd op deze problematiek: we moeten vaak bemiddelen om opvang te vinden voor een meisje. De meeste plaatsen worden ingenomen door mensen die thuis mishandeld worden of geen onderdak meer hebben. Crisiscentra hebben lange wachtlijsten en beschouwen het probleem niet als een prioriteit. Bovendien wordt er niet snel genoeg gerea­geerd: als we hier een minderjarig meisje krijgen dat niet meer naar huis durft omdat haar vader haar stante pede naar Marokko wil meenemen om haar uit te huwelijken, dan moeten we drie dagen wachten op het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg, en dan is het vaak al te laat."
"Laten we samenwerken met de landen van herkomst om meisjes die daar gedumpt worden, te helpen, en laten we investeren in bemiddeling tussen de familie en het meisje om tot een compromis te komen voor het te laat is. Zoiets kan veel oplossen, want het is niet omdat een meisje niet uitgehuwelijkt wil worden, dat ze niet meer bij haar familie wil blijven."

De cijfers
Uit het recentste kwalitatieve onderzoek bij de tweede generatie in de Marokkaanse en Turkse gemeenschap in Vlaanderen blijkt dat een merendeel van de jongeren nog steeds huwt met een partner uit de eigen gemeenschap. Een partner uit het land van herkomst geniet duidelijk de voorkeur. Slechts 16,8 procent van de Marokkaanse jongens en 6,1 procent van de meisjes huwt met een Belgische partner; bij de Turkse jongens en meisjes is dat respectievelijk 5,6 en 1,8 procent. Dit aantal kent wel een stijgende trend, zeker in hechte gemeenschappen zoals in Limburg, waar de sociale controle groot is en ouders meer en meer inzien dat hun kind ook gelukkig kan worden met een Belgische partner.

In de Marokkaanse gemeenschap huwt maar liefst 57,1 procent van de jongens en 56,8 procent van de meisjes met een partner uit het land van herkomst; bij de Turken is dat respectievelijk 74,7 procent en 68,7 procent. De redenen zijn uiteenlopend: veel allochtone meisjes vinden de jongens van hier te traditio­neel en hopen in het land van herkomst een ruimdenkende, hogergeschoolde man te vinden, terwijl de allochtone jongens de meisjes net te vrijgevochten vinden en hopen in hun land van herkomst een traditionele vrouw te vinden die thuis voor de kinderen wil zorgen.

Voorts blijkt ook dat de Marokkaanse en Turkse jongeren in België een grotere keuzevrijheid hebben dan hun ouders die nog in het thuisland gehuwd zijn. Toch hechten ze veel belang aan de goedkeuring van hun ouders. Het meest voorkomende type huwelijk is dat waarbij de zoon of dochter zelf een partner voorstelt en de toestemming vraagt aan de ouders (50 procent). Gearrangeerde huwelijken komen in 40 procent van de gevallen voor, en gedwongen huwelijken slechts in 3 procent. De overige zeven procent bestaat uit jongeren die zich niets aantrekken van het oordeel van de ouders en die trouwen met wie ze willen.

:: Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen, Koningsstraat 136, 1000 Brussel. Meer info op 02-209.34.69 of via de website