Wie schoolloopt, sterft minder jong

In België stierven in de jaren 2000 minder jongeren dan in de jaren 1990. In Brussel was de daling het spectaculairst. Daarin speelt vooral onderwijs een rol. Het aandeel zelfmoorden daalde omdat de groeiende groep Brusselaars van buitenlandse origine daar minder vaak naar grijpt. Dat blijkt uit een nieuwe studie die onze redactie inkeek.

Dat ontdekte sociologe Hannelore De Grande, die onlangs haar doctoraat aan de VUB afwerkte over sociale ongelijkheden in gezondheid(sgedrag) en sterfte bij Brusselse jongeren. Voor haar onderzoek gebruikte De Grande gegevens uit de Gezondheidsenquêtes van 2001, 2004 en 2008, en de volkstellingen van 1991 en 2001 gekoppeld aan rijksregister en sterftecertificaten. De groep jongeren wordt afhankelijk van de bron gedefinieerd als de leeftijdsgroep tussen 18-30 jaar of 15-34 jaar.

In heel België stierven in de jaren 2000 minder jongeren dan in de jaren 1990. Maar in Brussel was de daling het sterkst: 33 procent bij de vrouwen, en zelfs 40 procent bij jonge mannen, naar respectievelijk ongeveer 50 en 110 doden per jaar. En dat heeft volgens De Grande drie – soms verrassende – oorzaken.

Allereerst is het onderwijsniveau gestegen. De groep van allerlaagst geschoolden is in de jaren 2000 in Brussel gekrompen van 15 naar 5 procent. “Bij jonge mensen die enkel lager onderwijs hebben gevolgd, ligt de sterfte tot vier keer hoger dan bij wie hoger onderwijs heeft gehad”, zegt De Grande. “Elk jaar dat je extra lessen hebt gevolgd, levert je extra tijd op. Onderwijs verandert je mentaliteit: je wordt je bewuster van gezondheidsgevaren.”

Zo liggen bij jonge Brusselse vrouwen natuurlijke doodsoorzaken aan de basis van meer dan de helft van de sterfgevallen. “Wie een opleiding heeft gevolgd, laat zich sneller screenen voor bijvoorbeeld borstkanker. Bovendien hangen jongeren met weinig scholing ook vaker werkloos op straat rond. Daar komen ze makkelijker in aanraking met geweld of drugs, wat ook weer risico’s inhoudt.”

Aidsremmers
Een tweede reden waarom er minder jongeren sterven is omdat ze veel minder vaak sterven aan specifieke doodsoorzaken als infecties en fatale verkeersongelukken. “Minder doden door infecties kan volgens ons verklaard worden door de opmars van effectievere aidsremmers in de jaren 2000. Die deden het aantal aidsdoden met 90 procent dalen, waardoor het in de praktijk tot bijna nul werd herleid”, zegt De Grande.

“In het verkeer speelt het grootstadseffect. Het aantal verkeersdoden is in tien jaar tijd meer dan gehalveerd, tot ongeveer 15 per jaar. Jongeren hebben minder vaak een auto dan op het platteland, ze rijden in de stad minder snel, en ze drinken ook minder alcohol. Al zal de opmars van de fiets in Brussel op termijn misschien weer leiden tot een stijging van het aantal verkeersdoden, dat zal moeten blijken.”

De Brusselse etnische mengelmoes is een onverwachte derde reden voor de daling van het aantal jonge doden. “Inmiddels is ongeveer drie kwart van de Brusselse jongeren tussen 15 en 34 van niet-Belgische origine”, zegt De Grande. Hoe helpt dat doden voorkomen? De culturele achtergrond van jonge Brusselaars speelt mee bij cultureel bepaalde doodsoorzaken als alcoholisme of zelfmoord.

“Een op de drie jonge Brusselse mannen sterft aan zelfmoord. Als we de jonge mannen met Turkse en Marokkaanse roots bekijken, sterven die naar verhouding even vaak. Maar opgesplitst naar doodsoorzaak merken we dat ze minder vaak zelfmoord plegen. De tweede generatie, die cultureel een stuk meer op de Belgen lijkt, gaat al vaker over tot zelfdoding: ongeveer een kwart van de jonge sterftegevallen. Maar het verschil met de Belgen is nog altijd groot genoeg om een effect te hebben.”

‘Healthy migrant effect’
Ze mogen dan minder vaak zelfmoord plegen, tweedegeneratiemigranten Turken en Marokkanen voelen zich wel minder gezond dan Belgische jongeren, en ook dan eerstegeneratiemigranten van dezelfde leeftijd.

“Ze zijn minder opwaarts mobiel dan Belgen, vaak laaggeschoold en langdurig werkloos. Dat zijn gekende risico’s voor mentale gezondheidsproblemen, iets wat in Brussel en Wallonië meer voorkomt dan in Vlaanderen”, zegt De Grande.

Jonge mannen met Marokkaanse en Turkse roots hebben twee tot drie keer meer risico om door moord of doodslag te sterven dan ‘Belgische’ Brusselaars. “Dat hangt weer samen met hun socio-economische achtergrond”, zegt De Grande. “Opnieuw zijn het de laagst opgeleiden die het meest in straatbendes belanden.”

Jonge eerstegeneratiemigranten uit Sub-Sahara-Afrika daarentegen voelen zich zelfs gezonder dan Belgische leeftijdsgenoten. “Daar speelt het ‘healthy migrant effect’ mee”, zegt De Grande. “Juist mensen die gezonder zijn dan gemiddeld kunnen de migratie maken. Dat geldt zowel in zuidelijk Afrika nu als bij de eerste generatie Turkse en Marokkaanse gastarbeiders, die gemiddeld langer leven dan Belgische leeftijdsgenoten. Daarnaast komen jonge Afrikanen vaak naar Brussel om hier te studeren. Door hun hogere opleiding verkeren ze ook in betere gezondheid.”

Als je opsplitst naar hoelang ze hier wonen, zie je wel dat ook eerstegeneratiemigranten geleidelijk meer op Belgen gaan lijken. “Hun kinderen nemen ook de ‘slechte gewoontes’ van het gastland over, of zetten zich af tegen de gewoontes binnen de eigen gemeenschap”, vertelt De Grande. “Ze zijn minder strikt over alcohol, roken of drugs, hebben meer slaapstoornissen en hebben op latere leeftijd vaak diabetes.”

Net als in Vlaanderen kampt de grote groep laagopgeleide Turkse en Marokkaanse vrouwen in Brussel bijvoorbeeld vaker met obesitas.

“Een collega van me, Hadewijch Vandenheede, is vier jaar geleden gedoctoreerd op diabetes bij migranten”, zegt De Grande. “Turkse en Marokkaanse vrouwen van de eerste generatie plooien zich terug op hun gemeenschap, en gaan daarom vaak bij elkaar langs. Daar hoort voor hun cultuur een taartje of een koekje bij. Ook met de familie wordt veel en graag gegeten, waardoor ze gewoon veel meer eten. Ze zitten in België ook veel meer binnen dan in Turkije en Marokko, waar ze dikwijls nog op het land werken.”