Wie was Rachid Haddach, de prediker voor wie 6.000 Brusselaars op straat bidden?

De massale opkomst voor het afscheid van de overleden prediker Rachid Haddach in Molenbeek heeft meer dan een Brusselaar met verstomming geslagen. Voor de ene is Haddach "het bewijs dat de Saoedische islam aanwezig is tot in het hart van Molenbeek”. Voor de andere heeft hij "juist veel jongeren zingeving en richting gegeven door het zwart-wit-denken te doorbreken". Een portret.

Het was koppen lopen. Met naar schatting zesduizend gelovigen waren ze, in de Delaunoystraat in Molenbeek, aan de Al Khalilmoskee. Overwegend mannen. Biddend op straat voor het afscheid van Rachid Haddach. Die overleed afgelopen weekend op 49-jarige aan een slepende ziekte.

Haddach is voor veel Brusselaars misschien een grote onbekende, maar binnen de Marokkaanse gemeenschap genoot de prediker een grote populariteit. "Hij bezit charisma omdat hij de zaken eenvoudig en duidelijk kan uitleggen, goed van de tongriem gesneden is en oogt als bokser." Zo schreef Bilal Benyaich in zijn boek Islam en radicalisme bij Marokkanen in Brussel (2013). Zijn sterkte? "Hij kent de codes van de straatjeugd. Daardoor is hij geloofwaardig als hij hen de morele les spelt.”

Haddach raakt al op jonge leeftijd door de islam gefascineerd via de imam van de Al Khalil moskee, die banden heeft met de Moslimbroeders. Hij volgt theologie aan het Islamitisch Cultureel Centrum van de Grote Moskee en ontpopt zich als een begenadigd spreker in moskees en op conferenties. Zijn Youtube-kanaal wordt zeer druk bekeken. Zijn cd's en dvd's met zijn conferenties verkopen als zoete broodjes. Hij geeft er raad aan jongeren, aan moslims met trouwplannen of legt de vijf pijlers van de islam uit.

Geen lippenstift

Zíjn islam, want Haddach belijdt een heel conservatieve variant ervan, is het salafisme. De Morgen wijdt in 2012, jaren voor de aanslagen in Parijs en Brussel, een ophefmakende reportage aan zijn salafistische preken. Die zijn doordrenkt van de 'harams' en 'hallals', dingen die moeten (‘een baard laten groeien voor mannen’) en zaken die niet mogen (‘lippenstift’). In oudere posts op Facebook blijkt Haddach een voorliefde te hebben voor de vrouw aan de haard, omdat het zo in de koran staat. Er zijn te veel vrouwen op straat. Ze gaan naar de markt en laten hun arme man thuis. Dat hoort niet, klinkt het.

Islamologe Monique Renaerts heeft Haddach enkele keren ontmoet in het kader van samenstelling van de Moslimsexecutieve. “Je moet een onderscheid maken tussen de man en de prediker. Hij was een innemende, vriendelijke man, maar hield er wel erg conservatieve ideeën op na. Hij heeft er zeker toe bijgedragen dat de salafistische variant van de islam, zoals die hier via de Grote Moskee door Saoedi-Arabië is binnengebracht, verder verspreid kon worden in Molenbeek. Vandaag wordt de Grote Moskee weliswaar niet meer gefinancierd door Saoedi-Arabië maar de denkbeelden zijn wel gebleven.”

Priesters en rabbijnen

Haddach had het moeilijk met de reportages die over hem verschenen. Ook later, wanneer hij drukbezochte conferenties gaf in Frankrijk, kreeg hij snel het etiket radicaal opgekleefd. Dat een broer van Mohamed Merah, die in 2007 in Toulouse een aanslag pleegde, aanwezig was op een van zijn conferenties, droeg alleen maar bij tot dat beeld.

Haddach had lak aan journalisten omwille van het frame dat hij aangemeten kreeg en werkte daarom liever in de luwte. Maar hij was het niet eens met wat over hem verscheen. “Integristen vinden dat ik een softie ben, zelfs dat ik een ongelovige ben omdat ik priesters en rabbijnen de hand schud,” zei hij in een zeldzaam interview. Hij vond dat hij met zijn preken de jongeren uit de handen van het radicalisme hield.

Renaerts geeft toe dat salafisme en jihadisme weleens door elkaar worden gehaspeld, “maar of hij als prediker heeft bijgedragen tot de deradicalisering, weet ik niet. Hij is niet de enige salafist die dat beweert, echte bewijzen hiervan zijn er toch niet.”

Renaerts, die zelf al twintig jaar in Anderlecht woont, ziet over het algemeen toch een zorgwekkende tendens bij Marokkaanse moslims, die steeds meer belang hechten aan wat halal en haram is. “Niet alleen hier maar ook in Marokko.” Ze ziet op die manier een identitaire terugplooi ontstaan. “Mijn Marokkaanse buren hier in Kuregem zijn altijd heel gastvrij. Ze nodigen me zonder problemen uit voor een hapje. Maar als ik hén vraag, dan komen ze niet. Altijd die vrees om wat niet mag. Dat doet toch vragen rijzen over de integratie van moslims in onze samenleving en over de gedeelde waarden van onze maatschappij. Al weet ik dat ik me niet populair maak met deze mening.”

'Hij was een pionier'

Wie het niet eens is met deze analyse is Remzi Zerqane. Deze Nederlandse standup-comedian was aanwezig op de plechtigheid in Molenbeek en spreekt zijn bewondering voor de man uit. Hij bezocht ook verschillende conferenties van Haddach. “Al die mannen die aanwezig waren op de plechtigheid dat zijn de jongeren van toen die bij hem in de leer gingen. Het zijn dokters, politieagenten. Ze waren op een bepaald moment op zoek naar hun identiteit. Naar zingeving. Wel, Haddach heeft hen die gegeven. Hij kon perfect de verbinding leggen tussen het geloof en het burgerlijke. Hij hield zo de jongeren uit de criminaliteit. Hij deed dat door het zwart-wit denken te doorbreken, door hen een juiste richting te geven. Hij heeft heel veel mensen geholpen en laat een indrukwekkende erfenis na. Er zijn wijsheden die ook mij vandaag nog bijblijven.”

Zerqane had niet het gevoel dat Haddach de grenzen opzocht van wat in de seculiere samenleving gangbaar is. “Heeft hij negatief gesproken over vrouwen? Ik zou het niet weten. Natuurlijk greep hij naar de Koran, zoals de priester ook naar de bijbel grijpt. Hij was een theoloog. En die theoretische teksten komen soms nogal strikt over. Maar nooit heeft hij bij mijn weten gevraagd om die ook in de praktijk om te zetten. Misschien deed hij dat in het verleden, maar een politicus die in het verleden een racistische uitspraak heeft gedaan, is daarom vandaag nog geen racist.”

Volgens Zerqane moet Haddach vooral beschouwd worden als een voortrekker, “omdat hij Brussels was. Hij werd niet vanuit het buitenland naar hier gestuurd om daarna weer weg te gaan. Hij groeide op in Brussel en is hier begraven. Alleen al daarom is hij een pionier.”