Lawrence Abu Hamdan op het Dream City Festival: ‘Geluid bloedt, lekt en negeert grenzen’

Kunstenaar en activist Lawrence Abu Hamdan doet onderzoek naar geluiden die verraden wat het daglicht niet mag zien. Tijdens het Dream City Festival heeft hij het in het Planetarium van Brussel over de constante, onzichtbare maar hoorbare terreur van militaire toestellen in het Libanese luchtruim.

Tijdens de paasvakantie is het nogal windstil op het vlak van de podiumkunsten in Brussel. Die pauze geeft je dit jaar wel de gelegenheid om het fraaie en uitgebreide programma te verkennen dat het Tunesische Dream City Festival presenteert in KANAL – Centre Pompidou, de Kaaistudio’s, La Mercerie, Decoratelier en het Planetarium van Brussel. Uit drie jaargangen Dream City ontvangen die vijf plekken een selectie dans, performance, muziek, debatten en films. Een van de vele interessante en urgente creaties in het aanbod is de monoloog Daght jahwi van de Libanese kunstenaar, onderzoeker en activist Lawrence Abu Hamdan. Zijn audiovisuele essay is ook een dagboek van de hemel boven Zuid-Libanon, die ‘bezocht’ wordt door duizenden militaire vliegtuigen en drones.

Abu Hamdan noemt zichzelf behalve geluidskunstenaar ook “private ear.” In samenwerking met mediaorganisaties, grassrootsinitiatieven en ngo’s doet hij onafhankelijk onderzoek dat al gebruikt werd in talrijke forensische rapporten, tribunalen en sensibiliseringscampagnes, maar ook in lezingen, performances, films en publicaties die hun weg vinden naar tal van universiteiten, musea en theaters. Abu Hamdan noemt het gehoor een “conceptueel politiek instrument dat ons perspectief op een bepaald onderwerp of verhaal kan veranderen.” Zijn getrainde gehoor en akoestische analyses komen ten goede aan allerlei vormen van onderzoek. Zo wordt Abu Hamdans organisatie Earshot.ngo wel eens de Bellingcat voor geluid genoemd. Bellingcat is een onafhankelijk netwerk voor burgeronderzoeksjournalistiek, waar Earshot.ngo al mee heeft samengewerkt. Ook Earshot.ngo analyseert misdaadscènes die te maken hebben met mensenrechtenschendingen, maar dan op basis van waargenomen en vastgelegde geluiden op de plaatsen delict.

Oorgetuigen

Uiteraard passen die akoestische analyses in een grotere puzzel, die ook visuele en ruimtelijke analyse en geolokalisatie omvat. Het kan zelfs een mondelinge aangelegenheid zijn, als het gaat om het analyseren van geluiden waar alleen ‘oorgetuigen’ van zijn. Zo werkte Hamdan in 2016 mee aan een onderzoek voor Amnesty International naar de Sednaya-gevangenis van het Syrische regime, waar gevangenen meestal geblinddoekt waren of in het donker van hun cel opgesloten zaten. “Geluid legt verbanden. Daarom is de analyse ervan een politiek instrument. Het brengt mensen en dingen met elkaar in relatie. Geluid bloedt, lekt en negeert ook bepaalde grenzen.

De nog altijd activistische maar ook artistieke kant van de zaak krijgen we te horen in de geïllustreerde lezing Daght jahwi, die Abu Hamdan in het Planetarium van Brussel zal brengen, en die het resultaat is van een langer lopend onderzoek, dat online werd bijgehouden op Airpressure.info. “Dat onderzoek begon na de grote explosie in de haven van Beiroet op 4 augustus 2020. Veel mensen zeiden toen achteraf dat ze om 18.07 uur (in de minuut voor de ontploffing, red.) vliegtuigen in de lucht hadden gehoord. Dat gaf aanleiding tot heftige discussies en speculaties. Bellingcat heeft toen als eerste de hypothese gepubliceerd dat de geluiden waarschijnlijk het gevolg waren van de grote hoeveelheden zuurstof die net voor de ontploffing aan de lucht werden onttrokken.

“Maar los van die discussie realiseerde ik mij dat wij in Libanon blijkbaar geobsedeerd waren door die vliegtuigen. Er was dan ook al jarenlang sprake van vliegtuigen in ons luchtruim. Doorgaans negeerden we die, maar er bestonden wel veel mythes over. Met mijn onderzoek wilde ik begrijpen wat er aan de hand was met die vliegtuigen, die deel waren gaan uitmaken van onze omgeving. Toen bleek dat er alleen al in juli, de maand voor de explosie, 440 gevechtsvliegtuigen in ons luchtruim hingen, en in de afgelopen vijftien jaar samen meer dan 22.000. Dat is goed voor een totale gecombineerde vliegtijd van achtenhalf jaar. Dus meer dan de helft van de afgelopen vijftien jaar heeft er in Libanon een vreemd militair toestel boven onze hoofden gehangen.

Onzichtbare terreur

De gegevens over die gevechtsvliegtuigen bestaan voor een groot deel uit geluidsopnamen. “We hebben meer dan 400 video’s verzameld waarin je de vliegtuigen hoort, maar zien doe je ze maar zelden. Kleine gevechtsvliegtuigen zijn ook veel luider dan grote passagiersvliegtuigen. Een straaljager heeft een hoorbare straal van 500 vierkante kilometer. Op dit punt wordt het geluid van zo’n vliegtuig een wapen. Het creëert een soort collectieve straf en is een misdaad tegen de menselijkheid. Het geluid dat vliegtuigen maken, maakt al sinds het begin onderdeel uit van de oorlogsvoering. Het is oorlog op de achtergrond. Een bom die vijftien jaar lang blijft vallen en nooit de grond raakt.

Surveillance of spionage kunnen een excuus zijn voor de vluchten, maar terreur en intimidatie zijn er het directe resultaat van. Wat voor effect heeft dat op de Libanezen? Abu Hamdan: “Als je naar de website gaat en de video’s van de mobiele telefoons bekijkt, dan zie je iets interessants. Je ziet iemand actief de lucht afzoeken naar de vliegtuigen om ze te documenteren, en ondertussen zie je andere mensen op de achtergrond spelen, een biertje drinken en picknicken. De video’s documenteren op die manier twee verzetsdaden die naast elkaar bestaan. De ene verzetsdaad bestaat erin actief op zoek te gaan naar de vliegtuigen, de andere kiest ervoor ze actief te negeren."

Lawrence Abu Hamdan presenteert Daght jawi op 6/4 in het Planetarium van Brussel in het kader van het Dream City Festival (4 > 13/4), kanal.brussels